Dagblaðið Vísir - DV - 28.02.1987, Blaðsíða 20

Houdini við
hafið

ÉSv.'.'Sí' ■'
Houdini, sem braut hvem fjötur, var
á þessari síðu fyrir viku. Galdramað-
urinn sá varð feikilega vinsæll á
meðan hann var og hét - og raunar
tekinn alvarlega. Menn litu ekki á
hann sem venjulegan sjónhverfinga-
mann enda sýndi hann og sannaði
að honum tókst hvað eftir annað að-
gera hið ómögulega: að brjótast út
úr fangelsi, komast úr handjárnum
þar sem hann var í steyptu keraldi
niðri á hafsbotni eða láta fleygja sér
í fljóið, ífærður spennitreyju, og losa
sig á leiðinni niður á botn.
Houdini hefur oft komið fyrir í
skáldskap á seinni árum. Kannski
hlotnast honum þannig sú ósk sín
að lifa eftir dauðann. Og vitanlega
nota skáldin hann sem tákn fyrir
frelsið. Hann er maðurinn sem leysir
hnútinn, yfirvinnur lögmál náttúr-
unnar - en þó fyrst og fremst þau
„lögmál“ sem reglur mannanna,
hinna þröngsýnu samfélaga, leggja á
borgarana. Borgarmúgurinn stóð
utan við fangelsin og fagnaði Houd-
ini ákaflega þegar hann braust út
gegnum rimla og steypu en yfirvöldin
reyndu að stöðva þennan leik. Þeim
fannst að ekki mætti hafa það fyrir
almenningi að hægt væri að splundra
fangelsunum með hugviti og engum
verkfærum. En almenningur fagnaði
ákaflega vegna þess að fangelsið er
vitanlega tákn um harðstjóm og
reglubeitingu yfirvaldsins.
í skáldskapnum
er Houdini stundum á ferli eins og
verndarengill eða vera utan úr
geimnum; mér finnst hann hafi þó
hvergi verið með á eins skemmtileg-
an hátt og í skáldsögunni Ragtime
eftir Doctorow. Doctorow notar Ho-
udini sem tákn um upphaf nútímans.
Eins og nafn bókarinnar gefur til
kynna gerist hún á öndverðri okkar
öld, tíma jassins í USA, tíma Morg-
ans og Rockefellers, tímabili T-
Fordsins og áfengisbannsins.
Dagblöðin æpa afrek Houdinis af
forsíðunum dag eftir dag, meistarinn
þeytist með lestum um álfuna þvera
og endilanga, allir vilja sjá hann með
eigin augum til að geta svo ævina
út dásamað töframanninn fyrir afrek
hans. Doctorow lætur Houdini leika
ýmsar kúnstir, m.a. ganga upp hús-
vegg á blankskónum einum, klifra
utan á skýjakljúf á vír og fara síðan
eftir öðrum vír í svimandi hæð yfir
sjálft Wall Street í New York. Og
Houdini veifar til mannfjöldans,
hann er afslappaður og kaldur,
klæddur hvítri skyrtu og bindi eins
og sannur heiðursmaður, jakkinn
hans liggur samanbrotinn í aftursæti
T-Fordsins hans niðri á götunni. En
prakkarinn Doctorow gerir okkur
grikk. Niðri á Wall Street stöndum
við, lesendur ásamt fulltrúum heims-
pressunnar, og fylgjumst með. En
hvað gerist? Doctorow sýnir að hann
er frjáls og ekkert bundinn við þenn-
an Houdini - hann lýkur sögunni án
þess að við fréttum hvort Houdini
hafi komist á vírnum yfir Wall
Street. Mér vitanlega hangir hann
því enn yfir götunni og veifar til
mannfjöldans. Og einhvers staðar
niðri í örtröðinni miðri stend ég og
mæni upp til þessa átrúnaðargoðs.
Verðum við þarna til eilífðarnóns,
Houdini og ég?
Eins og hafið
heitir skáldsaga sem út kom fyrir
síðustu jól. Sagan er eftir Fríðu Á.
Sigurðardóttur - sem með þessari
bók sinni færði löndum sínum heim
sanninn um að hún er frábær höf-
undur; bók hennar ér merkt framlag
til íslenskrar frásagnarlistar. Fríða
hefur eigin höndum reist þorp eða
smábæ við ströndina. Þar er fiskiðja,
MILLI LÍNA
Gunnar Gunnarsson
þar er kaupfélag, þar er útgerð og
útgerðarmaður, þar er verkalýður,
þar eru ungar fegurðardísir og aldn-
ar, efnilegir yngismenn og líka þeir
sem áður lofuðu góðu, þar er kenn-
ari og prestur, þar eru ástríður og
langanir, trú, von og kærleikur og
margt skemmtilegt á seyði. Persónur
Fríðu eru eftirminnilegar og þegar
maður leggur frá sér bókina halda
þær áfram að kreika í huga manns,
maður vill vera lengur með þeim,
frétta hvernig þeim endanlega reiðir
af - og sagan spinnur sig áfram þótt
Fríða hafi sleppt af henni höndum -
hún lifir sjálfstæðu lífi. Þannig eiga
skáldverk að vera.
Eina nóttfyrir skemmstu
dreymdi mig Houdini. Hann var
kominn í þorpið hennar Fríðu við
hafið og var að rífa sig úr handjárn-
um og spennitreyju á hólnum ofan
við bryggjuna. Fólkið stóð þar allt í
kring og ég í miðjum hópnum við
hliðina á prestinum og skammt und-
an var maður sem stöðugt staupaði
sig úr stórri flösku. í draumnum
horfði ég ekki svo mjög á Houdini
heldur gaut auga á mannskapinn í
kring, fannst ég vera gestur, en um
leið ættaður úr sama galleríi og þetta
fólk. Ég varð ekki var við að sögu-
persónurnar litu mig hornauga eða
skoðuðu mig sem aðkomumann.
Presturinn var eitthvað að skrafa við
mig. Ég hlustaði ekki á hann fremur
en aðra starfsbræður hans, ekki fyrr
en ég tók eftir því að hann var að
halda því fram að Harry Houdini
væri Kristur endurborinn, kominn í
annað sinn til jarðar til að frelsa hér
mann og mús.
Mér leist vel á þessa trú prestins.
Og enn betur leist mér á að frelsarinn
skyldi byrja í þorpinu okkar Fríðu.
Og þegar Houdini var að steypa fram
af sér spennitreyjunni fann ég að
hríslaðist um mig tilfinning sem ég
átti sameiginlega með sérhverjum
manni í þorpinu sem horfi á frelsis-
baráttu galdramannsins. Presturinn
réð ekki við tárin - en hann er nú
líka eins og hann er!
í svona þorpum
getur allt gerst; og þar gerist líka
allt. Mannlífið þar virðist renna eftir
spori og komi nýr maður á götumar
bærast gluggatjöld og kerlingar
skrafa yfir kaffibollum. En undir
niðri iðar allt af lífi og þrá. Hvers-
dagslífið er eins og spennitreyja
Houdinis og það þarf svona galdra-
norn eins og Fríðu til að losa um
hnútana - hleypa lífi og draumum
af stað og frelsið hefur innreið sína.
Þar með er fjandinn laus.
Þótt Fríða
láti persónur sínar takas,t á við
fjötra sálarlífs síns og umhverfis í
þorpi við sjávarsíðuna, þar sem and-
rúmsloftið er mettað bræðslulykt og
slori, þá skiptir staðarvalið litlu því
fyrst og fremst er verið að lýsa fólki
og mannlegum samskiptum í mann-
legu félagi. Og í hverju samfélagi eru
galdramenn á borð við þau Fríðu og
Houdini sem kunna að leysa fjötur,
sprengja hlekki og skjótast gegnum
þá múrveggi sem samfélögin reisa
kringum hversdagslífið.
Þorp og smábæir
verða oft fyrir valinu þegar höfund-
ar em að skima eftir sögusviði fyrir
Galdranorn við hafið.
það efni sem leitar á þá. Sjálfsagt
finnst þeim mörgum aðgengilegt að
draga upp mynd af mannfólkinu í
litlu samfélagi. í borg er sjónar-
hornið ekki eins skarpt, þar dreifist
mannskapurinn út og suður og lætur
stöðugt glepjast. Og í dreifðri sveita-
byggð er of fátt um fólk og ekki nógu
margt sem gerist.
íslenskir höfundar hafa lýst mann-
lífi í mörgu þorpi - og oft tekist
ákaflega vel. Ég man til dæmis eftir
merkri skáldsögu Stefáns Jónssonar,
Sendibréf frá Sandströnd. í þeirri
sögu fer sögumaður og sest að i þorpi
og lýsir síðan í bréfi því sem á daga
hans drífur.
Houdini
var einnig hrifinn af smástöðum.
Ekki vegna þess að hann hefði áhuga
á einhverjum mannlífsathugunum
heldur hins að hann vissi að í þorpum
og bæjum bar fátt til tíðinda og um-
hlaupandi galdramaður eða miðill
var velkominn. Hann fór í hvert þorp
áður en hann auglýsti komu sína,
nam nöfnin á legsteinunum og dán-
ardægur og kom síðan með skilaboð
frá látnum til lifenda á miðilsfundi.
Við könnumst við svona bardús, ís-
lendingar. Kannski er styttra yfir i
eilífðina eða til dánarheima úr þorp-
um og sveitum en stórborgum. Og
kannski er það skýringin á velgengni
andatrúarinnar hér á landi. Fólk í
fásinni er eflaust næmara og hand-
gengnara andaheiminum en það sem
í sífellt glepjandi stórborg býr. Hvað
um það - á okkar tíð leitar fólk á
náðir búddisma i þeim tilgangi að
öðlast sálarró og sumir geta flogið
af sjálfsdáðum bara með því að ein-
beita sér. Vonandi geta þeir flogið
upp úr sprennitreyjuhversdagslífsins
eins og fólkið hennar Fríðu er að
reyna þarna út við sjó.
-GG
/