Dagblaðið Vísir - DV - 28.10.1987, Blaðsíða 13

MIÐVIKUDAGUR 28. OKTÓBER 1987.
13
Hinar eitniðu raunvaxtaprósentur
Lesandi góöur. Hefur þú hugleitt
þá þróun sem orðið hefur í vaxta-
málum á íslandi á undanfómum
misserum? í dag er svo komið að
íslenska ríkið, það er sameignar-
sjóður okkar landsmanna, býður
skuldabréf til sölu sem jafntrygg
og peningaseðlar með 8,5% árs-
ávöxtun umfram verðbólgu.
Þá þurfa einstaklingar og fyrir-
tæki, sem ekki geta boðið jafngóða
tryggingu að öllum jafnaði, að
bjóða betur og borga eitthvað hærri
raunvexti til að vera samkeppnis-
fær um sparifé landsmanna. Og
hvað er 'svo sem athugavert við
það? Jú, 8,6% raunvextir þýða að
skuldir tvöfaldast að raunvirði á
um átta og hálfs árs fresti. Skoðum
þrjár dæmisögur um þetta.
Tökum dæmi
Segjum sem svo að Ingólfur Am-
arson landnámsmaður hafi keypt
ríkisskuldabréf með þessum kjör-
um fyrir eina krónu er hann nam
hér land árið 874. Hvað skyldi eitt
slíkt einnar krónu ríkisskuldabréf
hafa ávaxtast á 1113 árum? Það
væri í dag um það bil 776 827 840
000 000 000 000 000 000 000 000 000
íslenskar krónur eða eitthvað um
13 milljón milljón milljón milljón
sinnum hærra en íjárlögin á næsta
ári.
Tökum annað dæmi. Jón Jónsson
launþegi er að byrja búskap og
kaupir -sér íbúð sem hann stað-
greiðir fyrir tvær milljónir króna.
Jón borgar úr eigin vasa eina millj-
ón og fær eina milljón króna að
láni. Lánið skal hann greiða í einu
lagi eftir 9 ár. Þá skal hann greiða
um 2 083 856 krónur, sem er rúm-
lega íbúðarverðið, flytur út með
fjölskylduria og tæplega hundrað
þúsund króna vanskilaskuld á bak-
inu.
Tökum eitt dæmi enn. Sigurður
Sigurðsson á tvær milljónir króna
KjaUaiinn
Brynjólfur Jónsson
hagfræðingur
eða um íbúðarverð, kaupir ríkis-
skuldabréf fyrir peninginn. Eftir
átta og hálft ár á hann fjórar millj-
ónir eða sem svarar tveggja íbúða
virði, eftir sautján ár á hann átta
milljónir eða sem svarar til fjög-
urra íbúða virði, eftir tuttugu og
fimm og hálft ár á hann sextán
milljónir eða sem svarar til átta
íbúða viröi, eftir þrjátíu og fjögur
ár á hann þrjátíu og tvær milljónir
eða sem svarar til sextán íbúðá
virði og getur keypt heila blokk.
Mismunur á raunvöxtum
Okkur íslendingum bregður ekki
í brún þótt raunvextir hækki á
mjög skömmum tíma úr 5% í 8,5%,
sem þýðir að tvöfóldunartími
skulda hefur styst úr 14 árum í 8,5.
Eðlilegir raunvextir hafa oft verið
taldir um 2 til 3% sem þýðir að
tvöfóldunartími lána er á bilinu 24
til 35 ár. Ef Sigurður Sigurðsson í
dæmisögunni hér á undan hefði
keypt ríkisskuldabréf með 2%
raunvöxtum í stað 8,5 ætti hann
sem svarar til tveggja íbúða virði.
Það er með ólíkindum með jafn-
vel menntaða, fróða og skynsama
þjóð, eins og við íslendingar annars
erum, hvað viö eigum erfitt með
að átta okkur á þessum gríðarlega
mun í vaxtakjörum sem mismun-
urinn á t.d. 2% raunvöxtum og
8,5% er. Eitrið í vaxtaprósentunum
felst nefnilega í því að þegar talað
er um vexti eða raunvexti er átt
við prósentur á ári. Það er þetta „á
ári“ sem er eitrað eins og dæmisög-
unar hér á undan sýna.
En hvaða áhrif hafa mjög háir
raunvextir? í stuttu máli þá verða
hinir efnuðu mjög fljótir að verða
miklu ríkari en þeir eru ef þeir
ávaxta fé sitt rétt og hinir sem lán
taka á þessum kjörum eru ótrúlega
fljótir að tapa miklu til lánar-
drottna sinna. Við þekkjum mjög
nýlegt dæmi úr Islandssögunni
sem hafði mjög svipaðar afleiðing-
ar og háir raunvextir. Það var
þegar lánskjaravísitalan og kaup-
gjaldsvísitalan gengu á skjön fyrir
nokkrum árum. Á svipuðum tíma
ollu gengisbreytingar Bandaríkja-
dollars mörgum fyrirtækjum
„Jafnvægi í ríkisbúskapnum er út af
fyrir sig göfugt markmið en það má
ekki kaupa hvaða verði sem er.“
„Hvað skyldi einnar krónu ríkisskuldabréf hafa ávaxtast á 1113 árum?“
spyr greinarhöfundur. - Svarið er að finna i greininni.
verulegum búsifjum. Afleiðingar
hárra raunvaxta verða mjög fljótar
að skila mörgum einstaklingum og
fyrirtækjum svipuðum afleiðing-
um.
En hver verða viðbrögð einstakl-
inga og fyrirtækja við mjög háum
raunvöxtum? Jú, eins og alltaf
reyna þessir aðilar að velta vand-
anum yfir á aðra. Jón í dæmisög-
unni kemur til með að krefjast
mannsæmandi launa og lái honum
hver sem vill. Fyrirtækin hækka
sitt verð og svq er spurningin:
Hvemig ætlar ríkissjóður að greiða
ríkisskuldabréfin? Kannksi með
nýjum ríkisskuldabréfum með enn
hærri raunvöxtum?
Á að banna raunvexti?
Það er alveg sama hvernig maður
lítur á 8,5% raunvexti, niðurstaðan
verður alltaf sú sama, þeir hafa
mikinn og hraðan eyðileggingar-
mátt. Þeir eru kjarnorkusprengja á
íslenskt efnahagslíf.
En hvað er þá til ráða? Banna
raunvexti hærri en eitthvað tiltek-
ið með lagasetningu? Nei. í þessu
máli duga ekki boð og bönn stjórn-
valda nema mjög takmarkað.
Ríkissjóður, sem er langstærsti að-
ilinn á íslenskum peningamarkaði,
verður að sjá til þess að eðlilegt
jafnvægi haldist með því að stilla
lántökum í hóf og er ábvrgur fyrir
því að eðlilegir raunvextir séu í
landinu.
Ef það er ekki framkvæmanlegt
þá verðum við bara að hverfa aftur
um nokkur ár í frjálsræöisþróun
peningamála.
En hvernig má það ske að ís-
lenskum stjórnmálamönnurn
takist að fela svo ljótar staöreyndir
sem 8,5% raunvextir eru. Jú, fjöl-
miðlar eru yfirfullir af jákvæðri
umfjöllun jafnvægis í ríkisbú-
skapnum sem virðist hilla undir í
flárlagafrumvarpi, rikisstjórnar-
innar. Jafnvægi í ríkissbúskapnum
er út af fyrir sig göfugt markmið
en það má ekki kaupa hvaða verði
sem er. Brynjólfur Jónsson
Þenslan á undanhaldi
Það var ekki laust við að manni
fyndist sem margir hefðu það á til-
finningunni, meðan á myndun
ríkisstjómarinnar stóð, og síðan
fyrstu mánuðina eftir að hún var
mynduð, að eitthvað óvænt væri
framundan.
Nú hlyti eitthvað það að koma í
ljós sem gerði hinni nýju ríkis-
stjórn ókleift að starfa. Margir
myndu sjá til þess.
Og það var svo sannarlega reynt
ýmislegt til þess að gera þessari
nýju þriggja flokka ríkisstjóm
óhægt um vik.
Allir samtímis
Aðilar hins svokallaða vinnu-
markaðar riðu á vaðið. Þeir voru
taldir geta ráðið úrslitum um hvort
ríkisstjómin gæti .setið yfirleitt.
Fram í dagsljósið var dregin ný
og ógnvekjandi mynd af þenslunni
á vinnumarkaðinum og látið í það
skína að nú vantaði milli fjögur og
fimm þúsund manns í vinnu, þó
frekar sex þúsund ef öllu væri til
skila haldið!
Þetta var nú eitthvað fyrir ríkis-
stjórnina til að glíma við í bili!
Samtímis kom fram aðili eirin hug-
myndaríkur sem vildi fá lóð til að
byggja yfir þann vinnúkraft sem
væntanlegur væri frá útlöndum -
ekki færri en tvö þúsund manns.
Yfir þetta fólk þyrfti að byggja hið
bráðasta því allt ylti á því að fólk
þetta fengi húsnæði!
Og fleiri fóru af stað. Frægt er
upphlaup Verslunarráðs íslands
sem lét kaupa sleddu mikla til þess
að senda fjármálaráðherranum að
gjöf, með þeim orðum að gripinn
skyldi nota við niðurskurðarað-
gerðir sem framundan væru.
Ráðherra sýndi þó ekki af sér
meiri asa en svo að hann brá sveðj-
unni á skegg sér, til reynslu, en sá
KjaUarinn
Geir.R. Andersen
blaðamaður
því sama og vafinn kemur fram um
að ríkisstjórnin nái tilsettum ár-
angri með aðgerðum sínum að
halda verðbólgunni í skefjum á
næstu mánuðum. er samt sérstak-
lega tekiö fram að takist ekki að
lækka verðbólgu hafi fastgengis-
stefna ríkisstjómarinnar sungið
sitt síðasta.
Við næstu mánaðamót megi
vænta „gusu verðhækkana",
vegna skattahækkana, segir einnig
i áliti Verslunarráðsins.
Auðvitað getur verið að satt reyn-
ist að ein hækkunargusan dembist
enn yfir þetta veikbyggða þjóðfélag
sem sífellt á í vök að verjast gegn
ásókn þrýstihópa í ívilnanir sér til
handa umfram aðra sem þeir bera
sig saman við.
En þær verðhækkanir, ef yfir
„Þaö er margt sem bendir nú þegar til
þess aö fólk sé farið að skilja aö tími
sparnaðar sé runninn upp.“
að þar dugði hún ekki. Hefur sveðj-
an mikla frá Verslunarráði legið
ónotuð síðan.
En Verslunarráðið er samt við
sig. Þar efast menn um að ríkis-
stjórnin nái tilsettum árangri.
Ráðið spáir 30% verðbólgu og 30%
gengissigi, til að ekki hallist á töl-
urnar, - „ef launaforsendur þjóð-
hagsspárinnar bresta“, bæta þeir
að vísu við.
Gusa verðhækkana?
í plaggi frá Verslunarráði ís-
lands, sem kallast Minnisblað VÍ,
dynja, eru ekki tilkomnar vegna
skattahækkana ríkisstjómar þeirr-
ar er nú situr.
Þær skattahækkanir, sem hún
hefur nú orðið að framkvæma, eru
meira en réttlætanlegar eftir það
góðæri sem hér hefur ríkt og ríkir
enn og þá umframeyðslu sem
landsmenn hafa í'sameiningu stað-
ið að.
Það er á allra vitorði að þjóðin
hefur lifað um efni fram á undan-
fórnum áratugum og þá umfram-
eyðslu getur enginn greitt nema
landsmenn sjálfir.
Og eins og Verslunarráð íslands
tekur fram á Minnisblaði sínu um
þjóðhagsáætlun getur aðeins stór-
aukinn sparnaður komið í veg fyrir
að neyslan aukist í kjölfar væntan-
legrar kaupmáttaraukningar.
En gusa verðhækkana á ekki að
þurfa til að koma vegna skatta-
hækkana ríkisstjórnarinnar.
Skattahækkanir hennar era ein-
mitt til þess gerðar að ná niður
þenslunni, draga úr óþarfa fram-
kvæmdum og gera fyrirtækjum
kleift að aðlaga rekstur sinn nýjum
og breyttum aðstæðum, tímum að-
halds og spamaðar.
Sýnilegur samdráttur
Það er margt sem bendir nú þeg-
ar til þess að fólk sé farið að skilja
að tími sparnaðar sé runninn upp.
Kaupæði hefur runnið af mörg-
um þeim er áður voru fremstir í
flokki og fylgdust gjörla með hvem
hreyfingu í gengis- og verðlagsmál-
um, keyptu upp hverja þá vöruteg-
und sem fyrirsjáanlega myndi
hækka í verði, hvort sem not
myndu fyrir hana eða ekki.
Þar kemur fastgengisstefna
stjórnarinnar til m.a. og sú ákvörð-
un að láta ekki undan þrábeiðni
þrýstihópa um gengislækkun.
Gengislækkun hér á landi getur
beðið „betri“ tíma, eða þar til hún
er óhjákvæmileg vegna breytinga
á galdmiðli helstu viðskiptalanda
okkar.
Verðbólgusamningur eða skyn-
samlegir samningar við aðila
vinnumarkaðarins á ekki að vera
mál ríkisstjómarinnar. Traust á
ríkisstjórninni á ekkert skylt við
þá samninga. Launasamninga á að
gera með tilliti til þess hvernig árar
hjá viðkomandi fyrirtækjum sem
greiða launin.
Auðvitað verða slíkir samningar
aldrei gerðir af neinu viti fyrr en
hver atvinnugrein fyrir sig semur
sjálfstætt við þá launþegahópa sem
að atvinnugreininni starfa. og þá í
einu lagi fyrir alla starfsmenn
hennar. Það er viðtekinn háttur hjá
þeim þjóðum sem best era á vegi
staddar og þar sem laun eru hvað
best.
Samdráttur og spamaður er það
sem til þarf í þessu þjóðfélagi svo
að séð verði fyrir endann á þeirri
ringulreið sem hér hefur ríkt. Og
þaö er ekki Örgrannt um að þess
sjáist merki nú þegar að fólk sé
farið að hægja á sér.
Þannig er nú lítið sem ekkert tal-
að um að byggja þurfi fvrir tvö
þúsund farandverkamenn sem
óskað var eftir hingað sem vinnu-
dýrum í hinum ýmsu greinum
atvinnulífsins.
Sú umræða, að þörf sé fyrir íjög-
ur til sex þúsund manns á vinnu-
markaðinn, hefur verið lögð til
hliðar í bili og skýtur væntanlega
ekki upp kollinum á ný fyrr en
umsvif aukast og grynnkað hefur
verið á skuldum.
Kannski hefur hugmyndin um
þegnskylduvinnu hér á landi til að
leysa vandann með eigin hendi
slegið eitthvað á kröfuna um hið
erlenda vinnuafl.
Nú hvetja íslenskir iðnrekendur
félagsmenn sína til að draga úr
rekstrar- og launakostnaði vegna
skilaboða ríkisstjómarinnar til at-
vinnuveganná um að gengið verði
ekki lækkað á næsta ári.
Þetta er góð byrjun og sýnir
skilning, a.m.k. hjá sumum að-
standendum hins íslenska vinnu-
markaðar. Og fleiri teikn eru á lofti
um að þenslan sé á undanhaldi og
hún verði komin út í hafsauga á
nýju ári - ári samdráttar og spam-
aðar. Geir R. Andersen