Dagblaðið Vísir - DV - 17.02.1988, Side 29

MIÐVIKUDAGUR 17. FEBRÚAR 1988.
29
Heitir þú
Þóra, Jón eða
Guðmundur
- eða eittlivað alK annað?
Nafnið er eitt af því dýrmætasta
sem hver og einn á, þaö fylgir okk-
ur frá vöggu til grafar og með því
erum við aðgreind frá öðrum ein-
staklingum.
Fólk veltir oft vöngum yfir nafni
sínu, hvað það merki og hvaðan
það sé ættað og ekki síður velta
foreldrar, sem eru að velja ný-
fæddu bami sínu nafn, fyrir sér
merkingu þess, ætt, uppruna og
jafnvel útbreiðslu. Erfitt hefur ve-
rið að komast yfir aögengileg gögn
um mannanöfn á íslandi en í fram-
tiðinni er von um úrbætur því að
þau Guðrún Kvaran og Sigurður
Jónsson frá Arnarvatni, bæði mál-
fræðingar, hafa unnið að rann-
sóknum á íslenskum mannanöfn-
um frá því árið 1982. Er sú
rannsókn langt komin og í framtíö-
irtni er það ætlun þeirra Guðrúnar
og Sigurðar að gefa út rit um ís-
lensk mannanöfn.
„Mannanöfn eru háð tísku eins
og flest annað í þjóðfélaginu. Þau
ganga í ákveðnum bylgjum, eiga
sitt upphafsskeið, ná hámarki og
loks dregur út notkun þeirra," seg-
ir Guðrún Kvaran málfræðingur.
„Eftir þjóðhátíðina 1874 fylltust
menn mikilh þjóðræknistilfinn-
ingu, það sést glögglega á nafngift-
um þjóðarinnar, fólk vildi
endurvekja hið gamla og þá voru
tekin upp nöfn gömlu goðanna sem
aldrei höfðu verið notuð áður, til
dæmis Þórsnafnið og Siíjarnafnið.
Þessi nöfn verða svo smám saman
vinsælli uns nú er svo komið að
Þór er vinsælasta nafn sem gefið
er hér á landi en þá yfirleitt sem
annað nafn af tveimur. Hins vegar
er Þór sem einnefni alls ekki eins
algengt.
Tvínefnasiðurinn kominnfrá
Dönum
Tvínefnasiðurinn er einnig til-
tölulega ung bylgja. Hann er dönsk
tíska sem berst hingað snemma á
átjándu öld. Fyrstu tvö dæmin sem
við höfum um tvínefni eru nöfn á
dönskum systkinum sem við fund-
um í manntalinu frá 1703.
Á nítjándu öld hét fjórði hver
maður á landinu Jón og fimmta
hver kona Guðrún. Til gamans má
geta þess að í manntalinu 1801 var
engin Guðrún sem hét tveimur
nöfnum og enginn Jón. Tvínefna-
siðurinn er því ekki til kominn
vegna þess að menn vildu aðgreina
alla þessa Jóna og allar þessar
Guðrúnar heldur er þetta tíska sem
kemur frá Danmörku og nafnava-
hð undir dönskum áhrifum. í
áðumefndu manntah frá 1801 éra
um tuttugu karlmenn og rétt fleiri
konur sem bera tvö nöfn. Þar af
voru langflestar konumar sem
hétu Anna María. Siðurinn breiðist
síðan smátt og smátt út uns nú er
svo komið að um 60% þeirra sem
skírðir eða nefndir eru fá tvö nöfn
og nú ber um helmingur allra
landsmanna tvö nöfn. Það má því
segja að þessi siður hafi fengiö
nokkuð skjóta útbreiðslu.
Tíðarandi
Jónsína, Einara, Þorsteina
Snemma á þessari öld varð ákaf-
lega vinsælt að gefa stúlkubörnum
nöfn karla, það er að nota karla-
nöfnin í fjölskyldunni með ákveðn-
um viðskeytum. Til dæmis Jónína,
Björnína, Jónsína, Þorsteina, Bald-
vina og Einara. Ég held að það sé
varla nokkurt það karlmannsnafn
sem ekki var notaö til að búa til
úr því kvenmannsnafn. Sam-
kvæmt manntalinu frá 1910 virðist
þessi siður hafa verið í hámarki
um þær mundir og aöeins fram eft-
ir öldinni en síðan hefur hann verið
á undanhaldi. Hins vegar varð
aldrei vinsælt að gefa sveinbömum
nöfn kvenna, ég man einungis eftir
þremur slíkum nöfnum, Guðrú-
níus, Katríníus og Liljus.
Ugla og Snæfríður Sól
Svo voru það alls kyns skáldsög-
ur sem tóku að hafa veruleg áhrif
á mannanöfnin í lok síðustu aldar
og hafa raunar haft að einhveiju
leyti aha þessa öld. Þaö að skíra
eftir skáldsagnapersónum varð
mjög vinsælt þegar þýddar bækur
fóru að vera algengari og mikiö
lesnar en sá siður er nú heldur á
undanhaldi.
Uþp úr aldamótum eykst bókaút-
gáfa og margar skáldsögur, inn-
lendar og erlendar, eru lesnar nær
upp til agna. Þá skýtur upp nöfnun-
um Viktoría og Kapítóla svo og
nafninu Rúrik sem kom úr sögunni
Guðrún Kvaran hefur á undanförn-
um árum unnið ásamt Sigurði
Jónssyni frá Arnarvatni að mjög
yfirgripsmiklum rannsóknum á ís-
lenskum mannanöfnum.
DV-mynd S.
Valdimar munkur. Þeim sem báru
nafnið Karl fjölgaði að miklum
mun eftir að Sögur herlæknisins
komu út. En það má einnig nefna
til gamans að Halldór Kiljan Lax-
ness hefur bætt við íslenskum
mannanöfnum, til aö mynda eiga
kvenmannsnöfnin Ugla, Blær,
Snæfríður Sól, Salka Valka og Ásta
Sólhlja rætur að rekja til bóka
hans.
Blóma- og fuglanöfn
Að gefa bömum blóma- og fugla-
nöfn er fremur ungur siður. Ég hef
verið að láta mér detta í hug, án
þess að ég hafi það vísindalega
staðfest að þetta fylgi ’68 kynslóð-
inni. Þá hætti fólk að vilja binda
sig við fjölskyldunöfnin og í stað
þess að skíra dótturina eftir ömm-
um sínum eða soninn eftir öfum
Líkurnar á að þetta barn hljóti tvö nöfn eru um 60%. Og langlíklegast er að það verði skírt Jón
Lífsstfll
íslendingar eru fastheldnir á mannanöfn. Þeir hafa þó á síðustu áratug-
um leitað í fornbókmenntir og plöntu- og dýrarikið i leit að nýjum nöfnum
en nýju nöfnin nota þeir yfirleitt sem seinna nafn.
sínum var leitað á önnur mið.
Til þess að losa um þessi gömlu
fjölskyldubönd leitar fólk í plöntu-
og dýranöfn og nöfn eins og
Burkni, Rós, Lilja og svipuð nöfn
verða vinsæl. Gamlar valkyijur úr
Snorra-Eddu og Eddukvæðunum
eru og vaktar upp frá dauðum. Sem
dæmi má nefna nöfnin Gunnur,
Hlökk og nafnið Ýr veröur tiltölu-
lega útbreitt en það er tekið úr
fornu máh. Það sama gerist raunar
um karlanöfnin. Leitað er aftur th
forneskjunnar í leit að frumlegum
karlanöfnum svo og í dýra- og
jurtaríkið. Fólk er svo auðvitað
mismunandi hugmyndaríkt og það
eru ókjör af stúlkum í dag sem
bera nöfn eins og íris Dögg eða Eva
Hrund. Það étur hver upp eftir öðr-
um þótt upphaflega hugsunin hafi
kannski verið sú að leysa upp
gamla fjölskyldunafnakerfið og
finna í leiðinni ný og frumleg nöfn.
Við erum ólík öðrum þjóðum
í nafngiftum
íslendingar hafa aldrei skírt
börnin sín eftir popp -eða kvik-
myndastjömum en það er mjög
algengt í Skandinavíu, þar sem
karlmannsnafnið Elvis er th dæmis
nokkuð algengt. Þau nöfn sem við
tökum upp eru íslensk. Kjarninn
er gamla íslenska nafnakerfið auk
viðbóta sem koma úr jurta- og
dýraríkinu eða úr fombókmennt-
um. Þrátt fyrir allt erum við mjög
fastheldin á mannanöfn.
Algengustu mannanöfn á íslandi
í dag eru, ef við tökum einnefni eða
fyrsta nafn af tveimur, ennþá Jón,
Sigurður og Guðmundur. En út-
breiddustu nöfnin sem seinna nafn
af tveimur eru Þór, Öm og Már.
Jón Þór er th að mynda ipjög út-
breitt svo og Jón Öm.
Algengustu kvennanöfnin em
Guðrún, Sigríður og Anna sem ein-
nefni eða sem fyrra nafn af tveim-
ur. Björk, María og Björg eru hins
vegar langalgengustu nöfnin sem
seinna nafn.
Að beygja nöfnin rétt
Það er nþög algengt að fólk hringi
th okkar sem vinnum á Orðabók
Háskólans th að forvitnast um
beygingar á mannanöfnum, þvi oft
á tíðum veit fólk ekki hvernig nöfn-
in beygjast. Menn hringja líka th
að fá vitneskju um merkingu nafn-
anna. Það virðist vera nokkuð
útbreitt að fólk vhji ekki gefa böm-
um nöfn sem hafa neikvæða
merkingu eins og thdæmis manns-
nafnið Ihugi sem merkir „sá sem
ber illan hug“. Svo má nefna nöfn
eins og Hrappur og Mörður sem
tengjast mönnum í mikið lesnum
sögum. Það sem ég hef helst rekið
mig á varöandi rangar beygingar á
nöfnum er að fólk heldur oft á tíö-
um að ef nafn er síðari hður af
tveimur eigi það að vera óbeygt.
Sérstaklega á þetta við um kven-
mannsnöfnin. Fólk segir: Ég ætla
að fara th Elvu Björk eða írisar
Ósk. En á karlmannsnöfnunum
vhl beygingin faha niöur á fyrra
nafninu, th að mynda eru orðnir
þó nokkuö margir sem segja: Ég
ætla að fará th Einar Guhnars eða
Jón Einars sem er auðvitað alrangt
því að beygja á bæði nöfnin hvort
sem um er að ræða kvenmanns-
eða karlmannsnöfn,” sagöi Guðrún
að lokum. -J.Mar
Tíu algengustu kvenmanns-
nöfnin hér á landl
Sem fyrsta nafn Sem annað nafn
Guðrún Björk
Sigríöur María
Anna Björg
Kristín Ósk
Margrét Kristín
Helga Guörún
Ingibjörg Jóna
Sigrún Helga
Jóhanna Margrét
María Sigríður
Tíu algengustu karlmanns-
nöfnin hér á landi
Sem fyrsta nafn
Jón
Sigurður
Guðmundur
Gunnar *
Ólafur
Magnús
Einar
Kristján
Jóhann
Stefán
Sem annað nafn
Þór
örn
Már
Ingi
Rúnar
Jón
Helgi
Páll
Freyr
Gunnar