Dagblaðið Vísir - DV - 19.05.1989, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 1989.
n«B Frjálst.óháö dagblaö
Otgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFANSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK, FAX: (1 >27079, SlMI (1)27022
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJALSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Askriftarverð á mánuði 900 kr.
Verð í lausasölu virka daga 85 kr. - Helgarblað 100 kr.
Loks sömdu þeir
Ríkisstjórnin beygði sig um of fyrir háskólamönnum
en þó einkum kennurum. Stífni kennara í sex vikna
verkfalli skilaði þeim nokkrum árangri. En jafnframt
skal viðurkénnt, að betur fór en á horfðist um hríð.
Háskólamenn hjá ríkinu fóru af stað til þess að sprengja
launarammann í þjóðfélaginu. Þótt kennarar hafi
komizt nokkuð áfram, hefur launaramminn ekki verið
sprengdur. Að því leyti mistókst þetta langa verkfall.
Kjaradeilan varð ein sú grimmasta, sem hér hefur verið
háð um langt skeið. Hvað eftir annað gerðu menn sér
vonir um samkomulag, er háskólamenn höfnuðu síðan
og tóku sér að nýju stöðu á upphafspunkti með sínar
himinháu kröfur. Því má fagna, að þessi deila hefur
leystst, þótt það hefði átt að vera löngu fyrr. Mikið tjón
hefur þegar orðið í þjóðfélaginu vegna verkfallsins.
Athyglin beinist að kennurum. Samið var þannig, að
þeir verða á tvöfóldum launum að því leyti sem kennt
verður í sumar. Þá greiðir ríkið háskólamönnunum sem
heild upphæð, sem nemur um 20 þúsundum á mann.
Þetta ber að hta á sem eins konar bætur fyrir verkfall-
ið, þótt annað sé sagt. Kostnaður ríkisins af þessu nem-
ur 25-30 milljón krónum. Samningamir gilda til ársloka
1994 en eru uppsegjanlegir eftir 30. september á næsta
ári. Háskólamer$i hjá ríkinu -fá í ár svipaðar hækkanir:
og háskólakennárar höfðu samið um. Síðan fá BHMR-
menn 1,5 prósent launahækkanir í janúar og maí. Þeir
fá 6500 króna orlofsuppbót og 22 þúsund króna desemb-
eruppbót. Loks ber að nefna það, sem háskólamenn
leggja mest upp úr, þegar htið er til lengri tíma. Sex
manna nefnd mun gera samanburð á kjörum háskóla-
manna hjá ríkinu og á almennum vinnumarkaði. Leiði
það til launahækkana hjá BHMR, eiga þær að verða í
áföngum fyrsta júh ár hvert frá og með næsta ári. Þessi
upptalning leiðir í ljós, að þessir verkfallsmenn fá meira
en til dæmis fólk í Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja
hafði samið um. En óvíst er, að hið langa verkfah hafi
borgað sig fyrir háskólamenn, þegar á aht er htið. Þeir
hafa th dæmis jafnan gert meira en rétt er úr þvi, að
þeir hafi haft verri kjör en sambærhegir hópar háskóla-
manna á almennum markaði. í þjóðfélaginu ghda launa-
hlutföh, hlutföh sem hafa ekki orðið th af thvhjun einni.
Háskólamenn hjá ríkinu eru hluti þess markaðar. Þeir
hafa th dæmis jafnan getað fært sig th, teldu þeir það
borga sig. Ríkisstarfsmenn hafa verulegt hagræði um-
fram aðra, og nægir þar að nefna lífeyrissjóðina.
Hér hefur verið nefnt sitthvað, sem athugavert er við
samningana. Ríkissljómin beygði sig. En við öðru var
ekki að búast af svo veikri ríkisstjórn. Stjórnin hefur
naumast þingmeirihluta. Hún er í buhandi minnihluta
meðal landsmanna. Þá hefur Alþýðubandalagið einkum
verið veikt gagnvart kröfum kennara, þótt foringjar
Alþýðubandalagsins hefðu orðið reiðir um sinn. Gerðar-
dómur hefði úr því sem komið var, verið skásti kostur-
inn. En við hann var hikað. Því verður þjóðin að sætta
sig við þá niðurstöðu, sem orðin er.
Aðstæður í efnahagsmálum eru þannig, að ekki er
grundvöhur mikilla launahækkana. Shkt mundi ein-
ungis kaha á meiri verðbólgu og meiri gengisfellingar.
Þetta höfðu menn skhið hjá Alþýðusambandinu og
Bandalagi starfsmanna ríkis og bæja. En háskólamenn
hjá ríkinu vísuðu þessu á bug og hugðust komast lengra.
Það hefur þeim að sumu leyti tekizt, þótt það ætti
ekki að sundra efnahagnum frekaren orðið er.
Haukur Helgason
Frá Panamaskuröi. - „Bandaríkjamenn eiga 10 kílómetra breiða landræmu meðfram skurðinum, allt frá
Kyrrahafi til Atlantshafs".
Hótanir og efndir
Allir skákmenn vita að hótun um
einhvem leik getur verið áhrifarík-
ari en leikurinn sjálfur. í því ljósi
ber að líta á tUburði Bandaríkja-
stjómar gagnvart Panama, eins og
annað í því máli era liðsflutningar
þangaö og æsingur í tah, pólitísk
skák, sem ætlað er að veikja stöðu
Noriegas herstjóra.
Hitt er svo nokkuð ijóst, og vænt-
anlega Noriega sjálfum, að ef al-
vara yrði gerð úr þeirri hótun, sem
liggur 1 loftinu, væri það vísasta
leið Bandaríkjamanna til aö tapa
taflinu endanlega, ekki aðeins í
Panama heldur gjörvailri Mið-
Ameríku.
íhlutanir
Bandaríkjamenn eiga langa sögu
i l^jð-Ameríku og heldur ógeð-
felida. Sú saga er aðaliega mn
græðgi og gróðafíkn einkaaðila,
sem hafa getað tryggt hagsmuni
sína meö handarísku hervaldi.
Orðið bananalýðveldi er til komið
vegna þess að bananafélagið mikla,
United Fruit, sem nú er aðeins
deild í General Foods, ræktaði ban-
ana og aðra ávexti í Nicaragua,
Guatemala, Honduras, Panama og
víöar og hafði nær einokun á þeirri
framleiðslu.
Hvenær sem stjórnvöld í þessum
löndum gerðust félaginu óþæg var
vitnað í frelsi einstakUngsins,
kommúnistagrýlan vakin upp og
bolabrögðum og hervaldi beitt til
að tryggja þaö stjómarfar sem
þjónaði sem best hagsmunum Un-
ited Fruit Company. Bananafélagið
lét skipta um stjómir í þessum
löndmn eftir sínum hagsmunum,
og ekkert þessara ríkja, ekki einu
sinni Nicaragua, var jafnmikið
bananalýðveldi og Panama.
Nú er þetta bananalýöveldi meö
derring við Bandaríkjastjóm, að
vísu af öðrum toga en áður og það
er þá ofarlega í herraþjóðinni aö
bregðast við eins og fyrrum. Síð-
asta meiriháttar íhlutun Banda-
ríkjamanna á vegum U.nited Fmit
var reyndar í Nicaragua, það land
var hersetið í þágu félagsins að
heita má ósUtið frá 1909 til 1933.
Á árinu 1927 geröi Cesar Sandino
uppreisn gegn bandaríska hemum
og barðist viö hann þar til hann fór
þaðan 1933, en hafði áður komið
hinum fyrsta af þremur forsetum
Somozaættarinnar tU valda. Það
stríö, sem enn er í Nicaragua, má
Uta á sem leifar þessa tíma, núver-
andi stjóm Nicaragua kennir sig
við Sandino, sem Somoza fyrsti lét
myrða 1934, og contraskæruUðar
svokaUaöir em aö mestu leyti leif-
amar af her Somozas þriöja sem
koUvarpað var 1979.
Bandaríkjamenn em nú enn í
miklum ógöngum í stefnu sinni
gagnvart Nicaragua en nú er þaö
samt hið eina sanna upprunalega
bananalýðveldi sem veldur þeim
þyngstum áhuggjum.
Panamaskurðurinn
Bandaríkjamenn eiga aUan heiö-
urinn, ef heiður skyldi kaUa, af því
KjaUarinn
Gunnar Eyþórsson
fréttamaður
O o
að Panama er yfirleitt sjáifstætt
riki. Landið var hluti af Kólombíu,
en Theodore Roosevelt forseti lét
búa tíl sérstakt rfld á Panamaeið-
inu 1903 tU þess eins að tryggja
gerð og öryggi Panamaskurðar-
ins.
Panama var stofnað kringum
skurðinn og skurðurinn ásamt
bananaframleiðslunni hefur verið
eina vemlega tekjulind landsins
aUt fram á síðari ár, aö meiri fjöl-
breytni er orðin. Jafnframt hafa
Bandaríkjamenn lltið á skuröinn,
og þar meö Panama, sem sína eign.
Þegar skurðurinn var gerður var
svo sagt í samningum að hann
væri eign Bandaríkjamanna „tU
eilíföar". Þeirri eUífö lýkur nú árið
2000 þegar Panamaskurðurinn
verður afhentur sfjóm Panama
samkvæmt nýjum samningi sem
Carter Bandaríkjaforseti gerði við
miklar óvinsældir heima fyrir árið
1977.
Ókyrröin í Panama á einmitt
rætur aö rekja tíl þessara fyrir-
huguðueigendaskipta. Bandaríkja-
menn eiga 10 kílómetra breiða
landræmu meðfram skurðinum
aUt frá Kyrrahafi tíl Atiantshafs,
og á þessari ræmu gUda bandarísk
lög og aUt er þar með bandarísku
sniði. Þar búa um 45 þúsund
Bandaríkjamenn, þar af um 11 þús-
und hermenn. Þar eru aöalstöövar
Suöurstjórnar bandaríska hersins,
sem stjómar öUum hemaöarað-
gerðum Bandaríkjanna í Mið- og
Suður-Ameríku, lika stríðinu viö
eiturlyfjasmyglara sem Noriega
herstjóri er 1 slagtogi viö.
Hemaöaraðstaðan í Panama og
flotastöðvamar þar em mikUvæg-
ustu herstöðvar Bandaríkjanna á
öUu suöurhveU áifunnar sem ekk-
ert getur komiö í staöinn fyrir.
Þessi her á líka að veija skurðinn
enda ekki vanþörf á.
Skærur og skipalyftur
Það er ekkert auðvelt að veija
Panamaskurðinn því aö hann Ugg-
ur vel við skemmdarverkum.
Skuröurinn Uggur upp í mikla hæð
yfir sjávarmái og það sem gerir
hann yfirleitt skipgengan er að
vatni úr ám og stöðuvötnum á há-
lendinu er veitt í skipalyfturnar.
Með því að sprengja þessar stíflur
er hægt að gera skipalyftur vatns-
lausar og loka skurðinum tfl langs
tíma. Það er einmitt þetta sem lík-
legast er að skæruhðar í Panama
mimdu gera ef Bandaríkjamenn
hrekja Noriega úr valdastóU út í
skæruhemað í frumskógunum.
Sá herstyrkur, sem Bandaríkja-
menn hafa sent til Panama, á að
öUum líkindum að verja þessa
aiynu bletti frekar en taka hátt í
valdaráni gegn Noriega. Slíkt
valdarán Bandaríkjahers getur
ekki talist líklegt, það væri með
ólíkindum að Bandarikjamenn
fæm vitandi vits að etja sjálfum sér
út á sUkt forað. Með hemaðaríhlut-
un fengju þeir ekki aöeins flesta
íbúa Panama á móti sér heldur íbúa
aUrar álfunnar og stefna þeirra í
Mið- og Suöur-Ameríku hryndi til
grunna. Slík lækning væri verri en
meinið Noriega sem ætiunin væri
aö skera burtu.
Hver sú sljóm, sem Bandaríkja-
menn kæmu á, yrði aldrei áUtin
annað en leppstjóm þeirra og að
öUum líkindum brytist út skæm-
hemaöur sem Bandaríkjaher gæti
aldrei upprætt. Hitt er annaö mál
að hótanir um hemaðaríhlutun
gætu haft pólitísk áhrif í þá átt að
stappa stáhnu í andstæðinga Nori-
egas innan Panamahers og ýta
þeim út í valdarán gegn honum.
Það er hugsanlegt aö loforð um
bandarískt fuUtingi yki einhveij-
um herforingja nógu mikið kjark
til að ráðast gegn herstjóranum.
Samt er þaö ekki talið líklegt Nori-
ega gerir vel við sína menn í her-
num og á meðal þeirra mikinn
stuöning.
Það er ekki að sjá aö Bandaríkja-
stjóm komist nær því markmiði
sínu að losna við Noriega meö duld-
um hótimum um hemaöaríhlutun.
Hótanir sem ekki er fuU alvara á
bak við em ekki hótanir, heldur
blekkingar, og ef þessi blekking
dugar ekki, era Bandaríkjamenn
ennþá verr staddir gagnvart Nori-
ega og Panama en fyrr. Tími United
Fruit og bananalýðveldanna er Uö-
mn og kemur aldrei aftur.
Gunnar Eyþórsson
, ,Bandaríkj amenn eiga allan heiöur-
inn, ef heiður skyldi kalla, af því að
Panama er yfirleitt sjálfstætt ríki.“