Dagblaðið Vísir - DV - 10.03.1990, Qupperneq 9

LAUG'ARDAGUR 10. MARS>1990.
'ð
Reykjavík fyrr og nú
Bankastræti þrjú
Hér er eldri myndin tekin út um
vesturglugga á annarri hæð húss-
ins númer þrjú við Bankastræti
árið 1927. Húsið stendur enn, neðst,
norðanvert við Bankastræti og
hýsir m.a. snyrtivöruverslunina
Stellu og bókabúð Sigurðar Kristj-
ánssonar. Þetta snotra hús var
reist úr tilhöggnu grágrýti, með
sama verklagi og Alþingishúsið,
enda reis það af grunni ári eftir að
Alþingishúsið var fullbúið 1882.
Fyrstu árin var rekin prentsmiðja
í húsinu en 1886 tók Landsbankinn
þar til starfa og var þar til húsa
fram undir aldamót er hann flutti
starfsemi sína i nýbyggt hús sitt
við Austurstræti.
Frá Arnarhólströð-
um að Bakarastíg
í rúm hundrað og tuttugu ár hef-
ur Bankastrætið verið ein helsta
aðkoman í miöbæ Reykjavíkur.
Fyrir þann tíma lá leiðin frá og til
Reykjavíkur úr austri mun norðar,
eða um svonefndar Arnarhólstrað-
ir, inn í túngarð gamla Arnarhóls-
bæjarins en hlið á garðinum var
þar sem nú eru gatnamót Hverfls-
götu og Traðarkotssunds. Síðan
lágu traöirnar skáhallt yfir núver-
andi Hverflsgötu og Arnarhól og
niður að Lækjarósum þar sem nú
eru gatnamót Kalkofnsvegar og
Tryggvagötu. Þetta var hin alda-
gamla leið í Hólmakaupstað og hafa
sumir fyrir satt að enn votti fyrir
tröðunum fyrir sunnan styttu Ing-
ólfs.
Bakarastígur
verður Bankastræti
Arnarhólsland var lengst af kon-
ungsjörð og því lagði L.A. Krieger
stiftamtmaður kapp á að leggja
traöirnar af sem alfaraleið á fjórða
og flmmta áratug nítjándu aldar.
Með tilkomu bakarísins, þar sem
nú er veitingastaðurinn Lækjar-
brekka, skömmu eftir 1834, mynd-
aðist fyrsti vísirinn að núverandi
Bankastræti, en þá var sett göngu-
brú á Lækinn.
Sverrir Runólfsson steinsmiður
reisti svo fyrir bæinn mikla stein-
brú á Lækinn niður undan Banka-
strætinu 1866, en þaö voru ein-
hverjar umfangsmestu vegabætur
í Reykjavík fram að þeim tíma.
Sverrir mun vera fyrsti íslending-
urinn sem lærði steinsmíðaiðn.
Umsjón:
Kjartan Gunnar
Kjartansson
Með steinbrú Sverris öðlaðist
Bankastrætið þann sess sem um-
ferðaræð sem það hefur nokkur
veginn haldið síðan, enda var
fyrsta götuljóskeri bæjarins valinn
staður neðst í Bankastrætinu að
sunnanverðu. Ljósmetið var stein-
olía en á ljóskerinu var fyrst kveikt
2. september árið 1876.
Bankastræti var hellulagt um
1880 en hellurnar voru steinlímdar
með kalki úr Esjunni sem unnið
var í kalkofninum við samnefndan
veg. Bankastrætið var hins vegar
ekki malbikað fyrr en á þriðja ára-
tugnum.
Eins og sjá má á gömlu myndinni
er vörubíll á leið upp Bankastræt-
ið, svo og maður með handvagn,
en strætið var ekki gert að ein-
stefnugötu fyrr en árið 1953 og er
þá með fyrstu einstefnugötum í
bænum.
Flestum mun vera ljóst að Banka-
stræti var fyrst nefnt Bakarastígur
eða Bakarabrekka en eftir að
Landsbankinn kom til sögunnar í
brekkunni fékk strætið hið opin-
bera og virðulega heiti „Banka-
stræti".
DV-mynd GVA
Glæsibyggingar Guð-
jóns Samúelssonar
Árið 1927 höíðu tvö glæsilegustu
stórhýsi miðbæjarins verið reist,
Natan & Olsen-húsið þar sem
Reykjavíkurapótek og borgarskrif-
stofur eru til húsa, reist árið 1916,
og Eimskipafélagshúsið, reist 1919,
en bæði þessi hús teiknaði ungur
arkitekt, þá tiltölulega nýkominn
frá námi í húsagerðarlist við Lista-
háskólann í Kaupmannahöfn, Guð-
jón Samúelsson. Guðjón varð húsa-
meistari ríkisins árið 1920 og
gegndi því starfi til dauðadags, 25.
apríl 1950. Eins og alþjóð veit teikn-
aði Guðjón mörg glæsilegustu hús-
in sem reist voru hér á landi á ferh
hans og má þar m.a. nefna Landa-
kotskirkju, Landspítalann, Lands-
símahúsið, Hótel Borg, Akureyrar-
kirkju, Þjóðleikhúsið og aðalbygg-
ingu Háskólans.
Sigfús Eymundsson
Eins og sjá má á myndunum hafa
breytingar á austurhluta Austur-
strætis að sunnanverðu verið
óverulegar frá 1927. Þó var rifið
steinhúsið Austurstræti 18 um 1960
og byggt þar fremur sviplítið sex
hæða steinhús, teiknað af Gísla
Halldórssyni arkitekt.
í Austurstræti 18 er Almenna
bókafélagið og þar hefur Bóka-
verslun Sigfúsar Eymundssonar
verið til húsa frá 1920.
Áður var sú fræga bókaverslun í
Lækjargötu 2, á horni Lækjargötu
og Austurstrætis, enda var það hús
lengi nefnt Eymundsenshúsið eftir
eigandanum, Sigfúsi Eymunds-
! syni, prentsmiðjueiganda, bók-
bindara, bóksala og framtaks-
manni á ýmsa lund. Sigfús var þó
síðast en ekki síst lærður ljós-
myndari sem opnaði ljósmynda-
stofu í Reykjavík árið 1866, en
margar mynda hans af mönnum
og mikilsverðum stöðum hafa
ómetanlegt sagnfræðilegt gildi.
íslandsbanki,
fyrr og nú
Gamla húsið fyrir norðan Útvegs-
bankann var nefnt Melstedshús
eftir Sigurði Melsted, kennara við
Lærða skólann, sem þar bjó um
skeið. KFUM eignaöist síðan húsið
1901 og hafði þar samkomuhús en
seldi íslandsbanka húsið og lóðina
1904.
Melstedshús var rifið árið 1928
en 1904 var hafist handa viö bygg-
ingu íslandsbanka í Austurstræti
19. Það hús var teiknað af dönskum
arkitekt, Christian Thuren sem
áður hafði teiknað Landsbanka-
húsið.
íslandsbanki var starfræktur í
húsinu tíl 1930 er hann varð gjald-
þrota. Útvegsbankinn hefur svo
haft sínar höfðustöðvar í húsinu til
ársloka 1989 er bankinn var lagður
niður.
En þar með er ekki sagan sögð,
„Því lífið heldur áfram Austur-
strætí...“ eins og Tómas Guð-
mundsson segir réttilega í frægu
kvæði um mannlífið í Austurstæti.
Og ekki er nóg með að lífið haldi
þar áfram heldur endurtekur það
sig í mikilvægum skilningi þvi nú
er risinn nýr og glæstur íslands-
banki við Áusturstræti 19. Senni-
lega eru þetta óhrekjanlegar sann-
anir fyrir lífi eftir dauðann, eða
öllu heldur framhaldslífi eftir
gjaldþrot. -KGK
Vísnaþáttur
Gott er að koma að garði þeim
„Vináttan er seinvaxinn gróður“
er haft eftir George Washington,
fyrsta forseta Bandaríkjanna. Hann
hefur trúlega vitað hvaö hann söng
í þeim efnum. En menn verða að
vera vinir vina sinna bæði í orði og
á borði eigi vináttan að vera varan-
leg. En - eins og einhver spakur
maður sagði: „Allir eiga sér tvenns
konar vini: þá sem eru við höndina
þegar þú þarft á þeim að halda og
þá sem eru við höndina þegar þeir
þurfa á þér að halda.“ Það er fráleitt
að ætlast til þess að menn séu sam-
mála um alla hluti en sjálfsagt að
ræða, vega og meta skoðanir hver
annars hlutdrægnislaust. Eyjólfur
Jónsson leggur þetta til málanna:
Um vinskap okkar vita menn,
vart hann blandast táli,
þó við höfum aldrei enn
orðið á sama máli.
Þá koma hér stökur sem ég mun
hafa fengið frá Sigurði Jónssyni frá
Haukagih en mér hefur láðst að
spyija hver höfundurinn væri:
Þótt fótur hrörni heim til þín,
hundraðasta sinni,
ennþá hggur leiðin mín,
ljós og skýr í minni.
Sé gáð til baka um gengna slóð
er greypt í hug og sinni:
Þau urðu mörg og ávallt góð,
okkar vinakynni.
Þótt okkar daprist dagurinn
og degi taki að halla
við eigum samleiö enn um sinn
í átt til Ljósufjalla.
Páll Kolka læknir sendi séra Jóni
Skagan eftirfarandi kveðju: „Með
hjartans þökk fyrir sæmd og vinarr
hug sýndan á sjötugsafmæli mínu“:
Gott er að finna á langri leið
ljúfan vin í gististað,
eyktamörk að morgni heið,
mildan blæ er haustar að.
Þegar Bergur Jónsson alþingismað-
ur varð fimmtugur sepdi séra Jón
Skagan honum þessa kveðju:
Torfi Jónsson
Hlýjar mér þín hálfa öld
hausts á degi kyrrum.
Áfram hjá þér eigi völd
allt sem þekkti eg fyrrrnn.
Jóhann Jóhannesson, sem fékk þessa
kveðju frá Þorsteini Erlingssyni,
hlýtur að hafa verið honum góður
vinur:
Vandlaunað mun verða hér
vinarhendi þinni.
En hinum megin þægi eg þér,
þar á ég heldur inni.
Kristján frá Djúpalæk átti heima í
Hveragerði rúman áratug en áður
og síðan á Akureyri. Líklega hefur
það verið á árunum sem hann bjó
syðra sem hann kvað:
Þegar sárust þörfin er
þrýtur vinaforðann.
Nú man enginn eftir mér
austanlands eða norðan.
En sagan segir að þá hafi hann eitt
sinn brugðið sér norður, komið við
á Akureyri en ekki haft samband við
kunningja þar heldur haldið áfram
og farið austur á land. Þá hafi Rós-
berg G. Snædal kveðið:
Vini alla einskis mat,
yfir flallið strekkti.
Meira gallað mannsraskat
maður valla þekkti.
En óhætt er að fullyrða að Guðmund-
ur Böðvarsson skáld og bóndi á
Kirkjubóli í Hvítársíðu hafi kunnað
að meta vini sína, eins og eftirfarandi
vísa hans ber glöggt vitni um:
Gott er að koma að garði þeim
sem góðir vinir byggja,
þá er meira en hálfnað heim
hvert sem vegir liggja.
Og víst er um það að sjálfur mun
hann hafa verið aufúsugestur hvar
sem hann kom. Einhverju sinni er
hann kom í heimsókn að Skálpastöð-
um í Lundarreykjadal kvað Þor-
steinn Guðmundsson bóndi þar:
Helst ég vildi að entist enn
okkar stund um daginn.
Það er svona er sumir menn
setjast inn í bæinn.
Torfi Jónsson