Dagblaðið Vísir - DV - 26.05.1990, Qupperneq 15

LAUGARD'ÁGUR 26. MAÍ 1990.
15
Kosningabaráttunni er lokiö. Þaö
er komið aö kjósendum sjálfum að
velja og hafna. Þetta er okkar dag-
ur.
Samkvæmt gögnum Hagstofunn-
ar eru kjósendur að þessu sinni
rétt innan viö 180 þúsund. Ef kosn-
ingaþátttakan verður svipuö og í
síöustu byggðakosningum munu
um 150 þúsund íslendingar greiöa
atkvæði í dag.
Sumir óttast reyndar aö þátttak-
an verði minni en oft áöur, til dæm-
is í höfuðborginni, og bera því viö
aö kosningabaráttan hafi verið
bragödauf. Og víst er þaö aö lítið
hefur verið um póhtísk spengjugos
aö þessu sinni. Kosningabaráttan í
Reykjavík hefur ekki snúist um
neitt einstakt mál eins og stundum
áður - engar Rauðavatnssprungur
eða græna byltingu svo dæmi séu
tekin af eldri kosningamálum.
Þótt framboöin í höfuðborginni
séu óvenju mörg aö þessu sinni, eða
sjö, hafa kjósendur orðið litt varir
viö aö öll þessi framboð séu tilkom-
in af yfirþyrmandi þörf. Frambjóð-
endum sumra þeirra hefur í þaö
minnsta mistekist aö sannfæra
kjósendur um aö svo sé.
Allt annað hefur satt best að segja
einkennt kosningabaráttuna í
Reykjavík en umræöa um málefni.
í fyrsta lagi yfirburöastaða Davíðs
og meirihluta hans. í öðru lagi til-
urö Nýs vettvangs sem hefur skot-
ist fram úr öðrum minnihlutafram-
boöum. Og í þriöja lagi barátta
Framsóknarflokks, Alþýðubanda-

Endanlegur
sigur lýðræðis?
Stjórnmálafræðingurinn Francis
Fukuyama hratt af stað á síðasta
ári ákafri og forvitnilegri umræðu
vestanhafs með tímaritsgreininni
„The End of History?", en þar færði
hann rök fyrir því að sagan væri á
enda runnin með sigri vestrænna
lýðræðishugmynda. Hann notaði
þá hugtakið „saga“ í hegelskum
skilningi sem átök milh ólíkra hug-
mynda um grundvallaratriði
stjórnskipulags.
Margir hafa orðið til þess að
draga fullyrðingar Fukuyama í efa,
en hann sjálfur er nú að skrifa bók
um kenningar sínar.
Vissulega er það rétt að í hug-
myndafræðilega stríðinu við vest-
rænt lýöræði hefur kommúnism-
inn beðið mikinn ósigur.
En er sá ósigur endanlegur?
í ýmsum löndum Austur-Evrópu
er kommúnisminn vafahtiö fyrir
bí sem umtalsvert áhrifaafl, þótt
efnahagslegir örðugleikar næstu
ára muni sárlega reyna á styrk lýð-
ræðisafla í þeim ríkjum.
Mestu máli skiptir þó í þessu
samhengi sú spuming, hvort
kommúnisminn sem hugmynda-
fræði hafi misst aðdráttarafl sitt
meðal þeirra sem búa við fátækt,
óréttlæti og kúgun í hinum svokall-
aða þriðja heimi. Andspymuöfl í
þessum löndum hafa fram til þessa
sótt hugmyndafræðilega næringu í
Dagur kjósenda
lags og Kvennahsta fyrir því að
vera yfirleitt með í næstu borgar-
stjórn.
Átök um persónur
Annars virðist kosningabaráttan
í höfuðborginni, og reyndar víðar,
fyrst og fremst snúast um persón-
ur. Sjálfstæðismenn í Reykjavík
hafa þannig í reynd eitt kosninga-
mál: Davíð. Hjá minnihlutanum í
borginni beinist athyghn að Óhnu
frekar en stefnumálum Nýs vett-
vangs. Hið eiginlega kosningamál
Alþýðuflokksins í Hafnarfirði er
Guðmundur Ámi.
Þetta er í samræmi við tíðarand-
ann sem snýst mun meira um
menn en málefni. Verulegur hópur
kjósenda er stöðugt í leit að foringj-
um. Meðal annars vegna þess að-
flokkarnir hafa nálgast hvem ann-
an málefnalega. Það á við í lands-
málunum og auðvitað enn frekar í
sveitarstjómarmálum. Flokkamir
boða sömu stefnumáhn með duhtið
óhkum áherslum. En í reynd getur
einn flokkur auðveldlega starfað
með öllum hinum flokkum, enda
er samsetning meirihluta í bæjar-
stjómum afar fjölbreytileg og fer
oftar en ekki eftir forystumönnum
frekar en einstökum málefnum.
Sjálfsögð réttindi
Við tökum kosningaréttinum
sem sjálfsögðum hlut eins og flestu
öðm sem rétt er sjálfkrafa að okkur
af eldri kynslóðum.
Það er hins vegar ekkert sjálfgef-
ið að hafa rétt til að kjósa forystu-
menn meö frjálsum lýðræðislegum
hætti. Þvert á móti. Meirihluti
mannkynsins á ekki kost á því.
Fyrir sjötíu og fimm árum hafði
einungis lítill hluti íslendinga rétt
til að kjósa. Það vom þeir karlar
sem náð höfðu 25 ára aldri, vom
fjárhagslega sjálfstæðir og greiddu
tiltekinn skatt til hins opinbera.
Og embættismenn sem lokið höfðu
tilgreindum prófum. Vinnumenn
höfðu hins vegar ekki kosninga-
rétt. Konur ekki heldur.
Með stjómarskránni árið 1915
fengu konur og hjú loks kosninga-
rétt, en þó aðeins ef þau hefðu náð
40 ára aldri á kjördegi. Og óláns-
sömustu íbúar landsins, þeir sem
urðu að lifa á sveitastyrk, höfðu
enn engan rétt til að kjósa.
Árið 1920 varð 25 ára aldurs-
markið sameiginlegt fyrir karla og
konur. Það var fært niður í 21 ár
árið 1934 og þá fyrst fengu þeir sem
vom á sveitastyrk kosningarétt
eins og aðrir þegnar þjóðfélagsins.
Átján ára kosningaaldur var bar-
áttumál í fjölda ára áður en sú
breyting varð loks samþykkt árið
1983 og kom til framkvæmda fyrsta
sinni í byggðakosningunum árið
1986.
Að sitja heima
Viðbrögð margra við daufri kosn-
ingabaráttu og málefnalegri nálg-
un flokkanna eru á þá leið að fóma
höndum, segja sem svo að þetta sé
bara allt sama tóbakið og því best
að sitja heima eða skila auðu.
7.....
Laugardagspistill
Elías Snæland Jónsson,
aöstoöarritstjóri
Að kjósa ekki er að sjálfsögðu
hluti þeirra lýðræðislegu réttinda,
sem við teljum sjálfsögð af því að
þau em afrakstur baráttu forfeðr-
anna en ekki okkar sjálfra. í sum-
um einræðisríkjum, þar sem al-
menningi veitist sá heiður að kjósa
„flokkinn" af og til, er það einmitt
skylda að mæta á kjörstaö til að
greiða foringjunum atkvæöi.
En þótt þaö sé vissulega réttur
hvers og eins aö þvo hendur sínar
af kosningum, þá er þaö ekki sér-
lega ábyrgð afstaða að fara þannig
í fýlu við flokka og foringja. Virkt
lýðræði byggist að sjálfsögðu á því
að taka afstöðu og sýna vilja sinn
í verki. Og stjórnmálamenn þurfa
mikið aðhald frá kjósendum,
reyndar mun meira en þeir fá nú,
og þaö ekki bara á kjördag.
Skoðanakannanir bera með sér
aö umtalsverður hluti kjósenda er
óviss í afstöðu sinni fram á síöustu
stundu. Það er eðlilegt þegar skil
milli flokkanna eru jafn óljós og
nú. Og vafalaust munu margir
hvergi sjá fyrirheitna landið og
þess vegna kjósa þann framboðs-
lista sem þeir em minnst ósáttir
við. Jafnvel það er betra en að sitja
hjá.
Víðtæk kynning
Síðustu fimm vikurnar hefur DV
lagt á það áherslu að kynna lesend-
um víða um land um hvað kosning-
amar snúast í þeirra heimabyggð.
Á meðan flokksblöðin öll hampa
viðtölum við frambjóðendur þeirra
flokka sem þau styðja hefur DV
lagt áherslu á að kynna öll fram-
boðin jafnt og hefur þannig enn
einu sinni sýnt í verki sérstöðu sína
í íslenska blaðaheiminum.
í þessari ítarlegu kynningu DV
hafa birst viðtöl við efstu menn á
öllum framboðslistum í næstum
fjörutíu sveitarfélögum allt í kring-
um landið. Þar hefur verið sagt frá
helstu baráttumálum flokka og
samtaka á hverjum stað og þeim
mönnum og málefnum sem tekist
er á um í kosningunum að mati
frambjóðenda. Með þessum hætti
hefur blaðið lagt sitt af mörkum til
þess að auðvelda kjósendum að
gera upp hug sinn áður en haldið
er inn í kjörklefann.
ýmsar kenningar lærifeðra komm-
únismans. Mun gjaldþrot þeirrar
póhtísku trúar í Austur-Evrópu
einnig ná til þriðja heimsins? Það
er lykilspuming sem erfitt er að
svara.
Heldur
bylgjan áfram?
Lýðræðisbylgjan hefur á ör-
skömmum tíma flætt yfir mikinn
hluta Austur-Evrópu og víða leitt
til stjórnmálalegs frelsis.
Sú efnahagslega umbylting, sem
er nauðsynlegt næsta skref, er hins
vegar rétt að hefjast og verður
bæði erfiö og sársaukafull fyrir
fjölda fólks.
En eru líkur á að lýðræðisbylgj an
nái víðar? Hafa menn trú á því að
lýðræði skjóti rótum meðal þjóða
Islams þar sem alræðislegt klerka-
veldi eða herstjómareinræði er
reglan? Eða í þeim ríkjum Afríku,
Suður-Ameríku eða Asíu þar sem
hervald og auðlegð hinna fáu eru
enn forsendur valdsins?
Vissulega hafa fyrrum öflugir
andstæðingar vestræns lýðræðis
beöið hugmyndafræðilegt gjald-
þrot. En lýðræði er ennþá forrétt-
indi minnihluta jarðarbúa. Endan-
legur sigur þess á jarðarkringlunni
allri á langt í land.
Sú staðreynd ætti að vera okkur,
sem njótum lýðræðislegra réttinda,
enn frekari áminning um að nýta
rétt okkar og gæta þess vel að hann
glatist ekki.
Elias Snæland Jónsson