Dagblaðið Vísir - DV - 11.05.1991, Side 15

LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1991.
15
'
Ég átti mér móður
Þaö er skrítið hvaö dauöinn er
Qarlægur. Okkur dettur eiginlega
aldrei í hug aö dauðinn sé á næsta
leiti, hvaö þá að hann kalli til sín
ástvini, ættingja eöa aöra nána
samstarfsmenn. Viö sjáum þá jú í
nálægð og höfum þá innan seiling-
ar og megum ekki vera að þvf að
hugsa um það hvenær ævin tekur
enda. Leyfum okkur meira aö segja
aö rífast og skammast og vanrækja
kærustu vini okkar eins og ekkert
sé sjálfsagðara en við hittumst aft-
ur á morgun.
Já, dauðinn er fjarlægur hinu iö-
andi daglega lífl. En samt er hann
nálægur og nálægari en allt annaö
og gerir ekki boð á undan sér og
hrifsar þá til sín sem síst skyldi.
Endanlega og varanlega.
Þama stóð hún mamma í eld-
húsinu í Skjólunum, stoðin og
styttan, sameiningartáknið í fjöl-
skyldunni, og enginn vildi trúa því
að hún ætti stutt eftir óhfað. Höfð-
um kannski um það grun, undir
niðri, en vikum þeirri hugsun í
burt vegna þess að litli heimurinn
í stóru íjölskyldunni var óhugsandi
án hennar.
Hún var eikin sem aldrei brotn-
aði. Hún hafði faðm sem var stærri
og hlýrri en allar heimsins áhyggj-
ur gátú nokkru sinni fyllt. Hvernig
gátum við án þessarar konu verið?
Hvemig var hægt að ímynda sér
framtíðina án þess að gera ráð fyr-
ir nærveru hennar, prímadonn-
unnar? Hún var allt í öllu. Líka
þegar hún dó.
Hún kvaddi í samræmi við líf sitt
og breytni. Sterk, stolt og stórlát.
Engar vífilengjur, enginn harma-
grátur, enginn barlómur, og ætlað-
ist til að við björguðum okkur sjálf,
eins og hún haíði alltaf gert kröfu
tíl. Og eitt er víst: Hún fer ekki fram
á neina sorgarhátíð eða táradal í
kveöjuskyni. Hún var aldrei gefin
fyrir tilfinningasemi, þessi kona,
þótt hún væri barmafull af tilfinn-
ingum sjálf. í þeim eiginleikum fól-
ust hennar leyndardómar og í
þeirri þverstæðu var persónuleiki
hennar svo töfrandi.
Aldrei aftur...
Það er ekki til siðs að börn skrifi
minningargreinar um foreldra
sína. Ekki bjó ég til þá reglu og hef
ekki hugsað mér að fara eftir
henni. Ég sé heldur ekki betur en
merkustu bækurnar séu hugverk
þeirra manna og kvenna sem eiga
sér mæður að yrkisefni. Bók-
menntirnar eiga gnægð af slíkum
perlum. Og því skyldi þá ekki syrgj-
andi sonur mega senda mömmu
sinni hinstu kveðju meðan örkin
er ennþá tárvot og síðasta handa-
bandið volgt í lófanum?
Ekki til að bera tilfinningar sínar
á torg eða gera tilraun til að lýsa
nánu einkasambandi. Einkamál
eiga ekki erindi til almennings og
verða væmin og tilgerðarleg í aug-
um annarra. Þau eru ekki til sýnis
og ekki til auglýsingar.
En er það ekki eins með mig og
ykkur öU hin að mamma er mann-
eskjan í lífi ykkar, mamma er mið-
punkturinn og hvers vegna þá að
skammast sín fyrir það eða leyna
kekkinum í hálsinum eða söknuð-
inum í brjóstinu? Hvers vegna að
þykjast vera sterkari en maður er?
Jafnvel ég, fullorðinn maðurinn og
margra barna faöirinn, drúpi höfði
og verð eins og bjargarlaus fugls-
ungi þegar gömul kona hallar sér
á koddann og deyr.
Aldrei aftur fiskibollur í eldhús-
inu, aldrei aftur bridsþrautir á
stofuborðinu, aldrei aftur hnyttnar
sögur og tindrandi augnatillit úr
stóru brúnu augunum. Aldrei aftur
frásagnir úr bernskunni, mein-
ingar um pólitíkina eða ráðlegging-
ar í dagsins önn. Aldrei aftur
ömmuleikur við bamabörnin, aldr-
ei aftur galdraður fram veislumat-
ur úr ísskápnum. Aldrei aftur hið
þögla bros hins óbilandi vinar.
Móðurástin
Ekki er ég einn um slíkar minn-
ingar. Allt fólkið í kringum mig,
allir þeir sem alist hafa upp í móð-
urást, þekkja þá væntumþykju,
þann gullna þráð sem aðeins skap-
ast milli móður og barns. Sama
hvað barnið verður fullorðið og
móðirin aldurhnigin. Strengurinn
slitnar aldrei og herðist jafnvel í
amstri og mótlæti. Þegar allt um
þrýtur og allar bjargir eru bannað-
ar eiga hinir fordæmdu og útskúf-
uðu sitt athvarf í þeirri óbilandi
móðurást sem aldrei slokknar og
aldrei deyr.
Á mínum unglingsárum í vestur-
bænum man ég eftir pilti sem var
lítið eitt eldri en ég. Hann bjó einn
með aldraðri móður sinni og var
sjaldnast heima vegna þess að vínið
hafði náð tökum á honum og stræt-
ið var hans bústaður löngum
stundum þar sem hann lá afvelta,
Laugardags-
pistill
Ellert B. Schram
rænulaus og vanhirtur fyrir hunda
og manna fótum. En alltaf mátti sjá
gömlu konuna staulast niöur í bæ
á síðkvöldum, leita að drengnum
sínum og bera hann heim. Alltaf
tók hún við honum, alltaf bar hún
blak af honum og aldrei heyrðist
styggðaryrði eða uppgjöf hjá þess-
ari shtnu verkakonu þegar hún bað
okkur unglingana um aðstoð við
að koma ofurölvi einkasyninum til
hvílu.
Ég skildi það ekki þá en ég skildi
það síðar að hún var ekki síður að
rétta honum hjálparhönd sín vegna
en hans vegna. Þetta var barnið
sem hún átti, þetta var ástin sem
hún átti. Og hún var ekki að færa
neinar fórnir því móðurást er ein-
lægust og best allra ásta af því hún
krefst einskis og fer aldrei fram á
annaö en barnið sé áfram barnið
hennar.
Hver þekkir ekki þetta samband
móður og barns og hver sá sem
ekki hefur upplifað það eða þorir
ekki að viðurkenna það er að af-
neita sjálfum sér.
Lýðveldiskynslóðin
Sagan hennar mömmu minnar
er saga þeirrar kynslóðar sem nú
er óðum að týna tölunni. Saga fólks
sem ólst upp á fátækum sjómanns-
og alþýðuheimilum, komst í álnir
í skjóli þess frelsis sem lýðveldið
og sjálfstæðið færði þjóðinni. Þetta
er kynslóð sem þekkti sinn upp-
runa, þekkti báðar hliðar lífsins og
hafði fyrir vikið þroska til að
standa báðum fótum á jörðinni.
Lýðveldiskynslóðin braust áfram
af eigin rammleik, drakk í sig
menningu og menntun, naut áður
óþekktra lystisemda en sveik aldrei
uppruna sinn og rætur. Hún
mamma var góður fulltrúi þessarar
kynslóðar og kannski af þeim
ástæðum var hún margar persónur
í einni og sömu manneskjunni. Al-
þýðukona og aðalsmær. Húsmóðir
og heimsdama. Margar konur í
einni konu.
Hún átti þess ekki kost að stunda
langskólanám en talaði þó reip-
rennandi dönsku, ensku, þýsku og
frönsku. Hún glósaði mig í gegnum
versló. Hún kenndi mér algebruna
og tók sennilega fjórtán sinnum
landspróf af því hún hjálpaði að
minnsta kosti helftinni af börnun-
um og bamabörnunum í gegnum
skyldunámið. Hugur hennar stóð
til háskólanáms á sjötugsaldri, aht
þar til heilsan og annirnar gerðu
hlé á þeim námsferli. Núna hefur
hún tíma til að ljúka honum.
Mesti auðurinn
Hún mamma var heppin. Hún
eignaðist góðan mann, naut barna-
láns og var heilsuhraust mestalla
ævi. Hún átti stórt og fallegt heim-
ili og var drottning í ríki sínu. Allt
lék í höndum hennar: matseldin,
píanóið, samræðulistin og fundvís-
in á skynsamlegustu niðurstöðurn-
ar. Hún átti jafnan síöasta orðið og
þau orð voru lög. Það þekkja þeir
sem lögðu leið sína á stóra heimilið
í Skjólunum og þeir voru margir.
Heilir árgangar af menntaskólum
og verslunarskólum, krakkarnir í
hverfinu, vinir og vandamenn,
frændur og félagsmenn í hesta-
mannafélögum, bridsklúbbum,
kaupmannasamtökum, stjórn-
málaflokkum og fótboltafélögum.
Stundum öll knattspyrnuhreyfing-
in, innanlands og utan, og ætíð
þegar mikið lá við. Hún lagði þá
alla að fótum sér, þessi fegurðar-
dís, og fór létt með. Ég hef aldrei
efast um þá barnatrú mína að önn-
ur eins kona hafi ekki áður fæðst.
Og ef þeir bara heíðu vitað það,
keppinautamir í knattspyrnunni,
hvernig hún mamma fór að því að
láta KR sigra í gamla daga! Ég get
ljóstrað upp því leyndarmáli núna.
Það vom bakaðar pönnukökur í
Skjólunum meðan á leikjunum
stóð og það var óbrigðul hjátrú, og
svo var haldin veisla á eftir og ekki
mældar ofan í mann pönnukök-
urnar þegar sigurinn var í höfn!
Já, þeir voru margir sigrarnir í
Skjólunum. Ekki á leikvelhnum
eða vígvellinum heldur á þeim
heimavehi sem hún átti; í hugum
og hjörtum gesta og gangandi,
barna, barnabarna og barnabarna-
barna, þar sem keppnin stóð ekki
um það hver væri stærstur og
mestur heldur væri sjálfum sér
trúr. Aldrei vissi ég til þess að
hennar húsi væri læst, aldrei vissi
ég til þess að nokkur maður kæmi
þangað bónleiður til búðar. Hún
hafði það margsinnis á orði að
hennar stærsta og merkilegasta
hlutverk væri að ala upp böm,
nýja kynslóð, nýtt fólk og þar væri
hennar auður falinn. Já, hún var
mikil forréttindamanneskja í líf-
inu, hún mamma, og átti það allt
saman mörgum sinnum skihð.
Endurfundir
En það var ekki alltaf þannig. Tíu
sinnum skiptu foreldrar hennar
um heimili í Reykjavík eftir að þau
yfirgáfu kotbúskapinn fyrir aust-
an. Tíu sinnum var þeim ýmist
sagt upp leigunni eða áttu ekki fyr-
ir leigunni og tvisvar brann ofan
af þeim og amma þurfti að fara frá
ómegð og atvinnuleysi höfuðborg-
arinnar í síldarvinnslu norður til
að öngla saman fyrir veturinn.
Fyrsta húfan hennar mömmu
hvarf í Halaveðrinu fyrir tæplega
sjötíu árum þegar Óh bróðir henn-
ar fékk húfuna lánaöa í snarhasti
þegar hann hafði verið munstraður
á síðustu stundu á Leif heppna. Það
skip átti ekki afturkvæmt og með
því fórust tveir bræður hennar
mömmu. Eftir sat hnípin fjölskylda
og bar þá sorg það sem eftir hfði.
Nú verða væntanlega fagnaöar-
fundir hinum megin þegar htla
systir hverfur síðust á vit þeirra.
Nú er þessu lokið og tómarúmið
er stórt. Eins og alltaf þegar ástvin-
ir falla frá og dauðinn hrifsar til
sín þá sem síst skyldi. Á maður
ekki að vera glaður og þakklátur
fyrir samfylgdina? Á maður ekki
að segia sem satt er að þetta eigi
fyrir okkur öhum að hggja? Jú,
víst skal maður bíta á jaxlinn og
bera sig karlmannlega. Eitt sinn
skal hver deyja.
En það flögrar að mér að við eig-
um eftir að hittast hinum megin
og þá verður tekinn upp þráðurinn
í sögnunum þar sem frá var horfið
og þá verða aftur bakaðar pönnu-
kökur til að halda upp á sigrana.
Ellert B. Schram