Dagblaðið Vísir - DV - 19.07.1991, Qupperneq 14

14
FÖSTUDAGUR 19. JÚLÍ1991.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJANSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PALL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÓLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Söguleg stund
Leiðtogar iðnríkjanna sjö, sem hittust 1 London nú í
vikunni, mörkuðu engin tímamót á sameiginlegum
fundi sínum. En að loknum sínum eigin fundi buðu
þeir Gorbatsjov til sérstakra viðræðna sem verða að
teljast söguleg stund í þeim skilningi að það er ekki á
hveijum degi sem æðsti maður Sovétríkjanna kemur
til slíks fundar með betlistaf í hendi. Og hann fór ekki
bónleiður til búðar.
Bið verður á því að beinharðar greiðslur renni í vasa
Sovétmanna frá Vesturlöndum, enda segjast þau ekki
vera íilbúin að stinga peningum 1 götótta vasa. En leið-
togar iðnríkjanna lofuðu ráðgjöf og auknum viðskiptum,
tæknilegri aðstoð og munu hvetja vestræn fyrirtæki til
fjárfestinga í Sovétríkjunum. Þeir sendu Gorbatsjov
heim með nesti og nýja skó.
Allt byggist þetta á þeirri forsendu að Sovétmenn til-
einki sér markaðsbúskap og var ekki annað að heyra á
Gorbatsjov en hann léti sér þessar ákvarðanir vel líka.
Hann virðist loksins hafa gert upp hug sinn um þá
stefnu sem Sovétríkin taki, eftir að hafa stigið í báðar
fætur í valdataflinu austur þar milli harðlínumanna og
umbótasinna.
Það sem er auðvitað merkilegast við þennan fund og
þessar ákvarðanir er sú staðreynd að Sovétríkin skuli
neyðast til að þiggja hálfgerða „Marshall“-aðstoð frá
Vesturlöndum. Sovétríkin eru ekki aðeins eitt af Qöl-
mennustu ríkjum veraldar heldur er þar að fmna mikl-
ar auðlindir, tækniþekkingu og metnað til að hafa áhrif
um heim allan. Sovétmenn hafa tahð sig sjálfbjarga og
vel það og ekki þurft að sækja undir einn né neinn.
Hvað þá sína helstu keppinauta eða önnur heimsveldi.
í sjötíu ár hafa foringjar kommúnismans haldið því fram
að kerfi þeirra hafi yfirburði umfram önnur.
Nú er svo komið fyrir þessu sama stórveldi að það
þarf að leita hjálpar hjá þeim þjóðum sem síst skyldi.
Hugmyndafræðilega, efnahagslega og stjórnmálalega er
veldi Sovétríkjanna á slíkum brauðfótum, svo gjörsam-
lega hrunið, að sjálfur æðsti prestur verður að þiggja
gjafir og neyðarhjálp með þeim skilyrðum sem gefend-
urnir setja.
Afstaða iðnríkjanna sjö er skiljanleg. Þau vilja reisa
Sovétríkin úr rústunum en því aðeins að Sovétmenn
sjálfir leggi miðstýringuna til hliðar, viðurkenni uppgjöf
kommúnismans og komi undir sig fótunum á þeim sömu
forsendum og aðrar þjóðir hafa gert; með frelsi í við-
skiptum, markaðsbúskap og einkaframtaki.
Það yrði engum til góðs að Sovétríkin leystust upp í
blóðbaði og innanlandsófriði. Vesturlöndin hafa heldur
ekki annan betri hest til að veðja á en Gorbatsjov eins
og sakir standa. Meðan hann brýtur odd af oflæti sínu
og leitar ásjár iðnríkjanna er sjálfsagt og réttlætanlegt
að verða við neyðarkahinu og aðstoða Sovétmenn við
að aðstoða sig sjálfir.
Þetta eru mikil veðrabrigði í heimspóhtíkinni og alls
ekki séð fyrir endann á þeim breytingum sem nú eiga
sér stað í Sovét. Það á eftir að sjá hvernig til tekst í landi
þar sem öUum hefur verið miðstýrt frá vöggu til grafar.
En það er mikilvægt spor og söguleg stund þegar Sovét-
menn játa sig sigraða í efnahagslegum skilningi, ganga
að skilyrðum vesturveldanna og hefja markaðsbúskap
og einkaframtak til vegs og virðingar. Þau tíðindi hefðu
þótt lygileg og raunar útilokuð fyrir nokkrum misser-
um.
Ellert B. Schram
.Skólagangan var helst til að halda nemanda frá afbrotum," segir m.a. í grein Guðbergs.
Hin nýja eymd
Við lifum ekki á frumlegum tím-
um, hvorki í andlegu né veraldlegu
tílliti. Jafnvel það hvernig heims-
veldin falla er langt frá því að vera
frumlegt fall. Þetta stafar af vits-
munafátækt vorrar aldar. Ef borið
er saman fall keisaraveldanna,
ósigur „úrkynjuðu" borgaralegu
heimsveldanna í byrjun og um
miðbik þessarar aldar og lúpulegt
hrun kommúnísku vopnaveldanna
í lok hennar, þá verður menningar-
hallinn mikill á merinni.
Samt hafa lærdómur og vitsmun-
ir aldrei verið í jafnmiklum háveg-
um hafðir og núna. Næstum allir
komnir með stúdentspróf og gott
ef ekki orðnir doktorar á einhverju
„raunvísindasviði". Þó er helst ef
eitthvað glóir í moðinu, að það sé
í kringum þann guð, sem átti að
vera löngu dauður, en hangir á blá-
þræði andlegrar líftóru þeirra
morðingja hans sem dönsuðu áður
á línunni frá Moskvu, en liggja nú
í andarslitrunum við ljóðalestur í
kirkjum með bægslagangi hins sí-
sjúka trúskiptings.
Ekki veit ég hvort knéfallið muni
nægja í margar bíómyndir á næstu
öld um þá sem köstuðu kommún-
ismanum og gengu úr glitsölum
Kremlar til að gera sér mat úr að
nudda sér utan í Krist í glitsölum
himnanna.
Hin stóru tákn
Þótt nú séu upp risnir tímar nýrr-
ar eymdar setjum við eymd oftast
í samband við hungur og klæð-
leysi. Að vísu er til nóg af slíku í
heiminum, en hún er ekki sú sem
við lifum við. Við sjáum hana að-
eins í sjónvarpinu sem eitthvað „á
vegum“ alþjóðlegra hjálparstofn-
ana. Hún kemur okkur aðeins við
í líki stöku „átaka“, peninga sem
við leggjum inn á gíróreikning, en
vitum að næstum öllum gjöfum
okkar er stolið af góðum mönnum
eða hermönnum og Vcddamönnum
í ríkjum fátæktarinnar.
Samt gefum við samvisku okkar
vegna -eöa kannski leynist í okkur
sú hræsnisfulla trúaða íhaldskerl-
ing sem miklir andans píslarvottar
og skáld - tákn þjóðar vorrar nú -
drógu á háðinu með andagift og
stílgáfu forðum tíð, þegar við vor-
um á hundasundi frá því að vera
nýlenduþjóð og verða sjálfstæð
skuldaþjóð.
Núna vitum við líka, undir niðri,
að hin stóru tákn okkar ganga með
í farteskinu ógurleg pólitísk lík
með milljónir annarra saklausra
líka á samviskunni og að enginni
framsækinni þjóð verði hollt að
halda út í óvissu framtíðarinnar
með slík tákn í gunnfána sínum,
enda eiga þjóðartákn að vera hvít
og hrein eins og orð og gerðir Ge-
orgs Washintons, eftir að hann
syndgaði og drap hið helga tré, svo
sérhvert nýfætt barn geti samsam-
ast svikleysi og sannleika, - en þótt
við höfum í okkur eðli trúskipt-
ingsins hreinsum við ekki til í þess-
um táknaheimi enda gysi upp mik-
il bræla ef menningarpokinn okkar
væri opnaður.
Ert þú nokkuð betri, Jói?
Hjá litlum þjóðum er flest í litlum
mæli. Þar ríkir málband fjölskyld-
unnar. Ekkert er risavaxið og stór-
KjaUarinn
Guðbergur Bergsson
rithöfundur
kostlegt heldur í rexdúr í þessu
formi: „Jæja, ert þú nokkuð betri,
Jói?“
Við höfum losnað enn sem komið
er við einn meginþáttinn í eymd
nútímans. Hann er sá að maðurinn
hefur verið gerður á vissan hátt
gagnslaus og þess vegna atvinnu-
laus frá vöggu til grafar. Hann fæð-
ist til einskis, ráfar um aðgerðar-
laus ævilangt, nema á skólaárum
sínum: þar vinnur hann við að lesa
og taka próf. En að því loknu er
námið líka gagnslaust. Skólagang-
an var helst til að halda nemanda
frá aíbrotum.
Maðurinn er tilgangslaus en tórir
á atvinnuleysisbótum. Hann giftist
og fær ókeypis fóstureyðingar. Þess
vegna eru samfarir á vissan hátt
hans eina afþreying og gaman, en
um leið gagnslaust.
í útlendum borgum eru milljónir
þannig manna og kvenna: rúmar
tvær milljónir í Englandi, svipuð
tala í Frakklandi og Spáni en eitt-
hvað færri í Þýskalandi.
Eymd þessa fólks er slík að þaö
rís ekki upp gegn henni. Verkalýðs-
félög reyna ekki að skipuleggja það
til aðgerða. Aðgerðaleysið er rík-
asti þátturinn í sálarlífinu og sá
sem ræður mestu. Þetta er ekki
fólk sem „losnað hefur undan oki
vinnu og erfiðis", eins og hugsuðir
á sviði sósíalismans létu sig
dreyma um í kenningum um
manninn sem frjálsa og síhugsandi
æðri veru. Ef þetta fólk hugsar um
eitthvað, síhugsar það helst um
ekki neitt; ekki einu sinni um það
að vitsmunaborgin brást.
Heimilislegri eymd
Aftur á móti höfum við íslending-
ar ekki losnað við aðra tegund af
eymd. Hún er heimilislegri, en
ákveðinn aumingjaskapur: angi af
honum er sá að þora ekki að hafa
skoðun, en þykjast því vera gædd-
ur skilningi eða frjálslyndi. Þessi
eymd kemur strax fram í fjölskyld-
unni. Enginn þorir að hafa skoðun
á heimilinu nema freki krakkinn
sem veður uppi í sínum hugsunar-
lausa og frumstæða krafti. Foreldr-
amir hörfa undan eins og lúpur og
hafa ekkert fram að færa til bjargar
nema sælgæti. Alla ævi eru þeir
að kaupa krakkana af sér í ein-
hverri mynd.
Mér liggur við að líkja þessu sam-
an við það hvernig hnignun komm-
únismans hófst. Fylgjendur hans
þorðu ekki að sjáþað sem þeir sáu,
vegna þess að þeir héldu að ef þeir
gagnrýndu og segöu sannleikann
mundi auðvaldið sigra fjölskyldu-
sósíalismann í einu landi, Sovét-
ríkjunum.
Þetta á sér hliðstæöu í „fjöl-
skyldumynstrinu" á þann hátt að
flest hjón eiga nú ekki sósíalisma
í einu landi heldur „arftaka í einum
krakka“. Þótt þeir eigi kannski tvo
eða þrjá eru þeir á vissan hátt ein-
birni eða sovétkrakkar, sem þeir
þora ekki að leiðbeina, gagnrýna,
vegna þess að þá muni hann verða,
ekki auðvaldinu að bráð, heldur
væntanlegum sálarflækjum, sem
fávísir og ómenntaðir en skóla-
gengnir foreldrar sjá hvarvetna
eins og kristnir menn sáu andskot-
ann áður fyrr en kommúnistar
auðvaldið.
Upplausn skapgerðarinnar eða
breyting hennar í nútímanum frá
festu til frekju og hnignun hugarf-
arsins með aukinni skólagöngu er
þess vegna að verða eitt alvarleg-
asta vandamál nútímans sem næst-
um enginn þorir að horfast í augu
við.
Ofan á þetta bætist sjálfsmorð
hvers kyns vinstristefnu í stjórn-
málum, hnignun þjóðfélagsafls
sem hélt ekki bara við lífinu í sjálfu
sér heldur líka kraftinum í and-
stæðingi sínum: einhvers sem var
þess virði að takast á við. Vinstri-
stefnan var afl hins ljóðræna og
leiksins í lífi mannsins, en sú hægri
alvara athafnamanna og harmleik-
ur einstaklingshyggj unnar.
Án þessara eðlisþátta verða
hvorki til listir né lifandi samfélög,
heldur eitthvað „þverpólitískt" á
borð við þá kvenvísindalegu skýr-
ingu á „grútnum á Homströnd-
um“, að hann sé hvalabrundur. -
Það sé búið að ganga svo á og kúga
og drepa kvenlega „hrefnustofn-
inn“ að hvalir lifl hver með öðrum
í felum í karlmannahvalasamfélagi
á eyðifjörðum, lyktinaf „grútnum"
sanni það og muni fæla burt alla
breska ferðamenn og valda gífur-
legu gjaldeyristapi, nema allar
hrefnur verði friðaðar.
Guðbergur Bergsson
„Upplausn skapgeröarinnar eða breyt-
ing hennar 1 nútímanum frá festu til
frekju og hnignun hugarfarsins með
aukinni skólagöngu er þess vegna að
verða eitt alvarlegasta vandamál nú-
tímans sem næstum enginn þorir að
horfast 1 augu við.“