Dagblaðið Vísir - DV - 24.08.1991, Blaðsíða 14

14
LAUGARDAGUR 24. ÁGÚST 1991.
LJtgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELlAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11,105 RVlK.SlMI (91 )27022 - FAX: (91 )27079
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1100 kr.
Verð í lausasölu virka daga 105 kr. - Helgarblað 130 kr.
Gorbatsjov er einskis virði
Sem eftirmenn valdaræningjanna í Sovétríkjunum
hefur. Gorbatsjov Sovétforseti skipað aðstoðarmenn
þeirra, sem meira eða minna eru sama sinnis og valda-
ræningjarnir. Hann hefur ekki skipað neina menn, sem
gengu fram fyrir skjöldu til að hindra valdaránið.
Þetta segir allt, sem segja þarf um Gorbatsjov Sovét-
forseta. Hann er og verður fulltrúi þeirrar yfirstéttar,
sem hefur rústað efnahag og álit Sovétríkjanna. Hann
er að reyna að halda í völd nómenklatúrunnar með
mildari aðferðum en valdaræningjarnir töldu beztar.
Það var Gorbatsjov sjálfur sem studdi til áhrifa ein-
mitt þá menn, sem stóðu fyrir hinu misheppnaða valda-
ráni. Það voru hans eigin skjólstæðingar, sem ætluðu
að taka völdin. Valdaráninu var ekki beint gegn Gorba-
tsjov, heldur lýðræðisöflum í ríkjum Sovétríkjanna.
Nú mun Gorbatsjov reyna að færa klukkuna aftur á
bak til þess tíma, sem var fyrir byltingu. Hann mun
reyna að nýju að fmna leið til að bæta efnahag Sovétríkj-
anna án þess að láta af hagstefnu, sem er í eðh sínu
ófær um að bæta haginn. Hann leggst í gamla farið.
Almennt er viðurkennt, að ráðamenn Austur-Evrópu
muni eiga í miklum erfiðleikum með að bæta hag sinna
landa, þótt þeir séu sannfærðir markaðshyggjumenn
og hafi því ekki hugmyndafræðilegan myllustein um
hálsinn á sama hátt og Gorbatsjov og fylgismenn hans.
Hagþróun er vonlaus í Sovétríkjunum meðan Gorba-
tsjov er þar við völd með gömlum flokksmönnum, her-
foringjum, lögreglustjórum og leynilögreglustjórum.
Þetta hafa ráðamenn á Vesturlöndum átt afar erfitt með
að skilja. Þeir hafa stutt hann gegn lýðræðissinnum.
Seinheppnir ráðamenn á borð við Bush Bandaríkja-
forseta og Mitterrand Frakklandsforseta hafa opinber-
lega komið fram á móðgandi hátt við Jeltsín Rússlands-
forseta til að auglýsa stuðning sinn við Gorbatsjov. Þeii
tóku ranga ákvörðun, svo sem ráðamönnum er lagið.
Munurinn á Jeltsín og Gorbatsjov er þríþættur. í
fyrsta lagi hefur Jeltsín reynzt standa eins og klettur
úr hafmu gegn draugum fortíðarinnar, sem hafa alltaf
verið við barm Gorbatsjovs, eru það enn og verða áfram.
Það var á Jeltsín, sem valdaránið brotnaði.
í öðru lagi er Jeltsín maður fólksins, en Gorbatsjov
maður nómenklatúrunnar. Jeltsín kærir sig ekki um
villur, lúxusbíla og flokksmannabúðir fyrir sjálfan sig.
Hann skynjar fólkið og hagar sér í samræmi við það,
en Gorbatsjov er og verður í fílabeinsturni flokksins.
í þriðja lagi hefur Jeltsín haft lag á að laða að sér
færustu sérfræðinga í Sovétríkjunum. Mánuðum saman
hefur legið samfelldur straumur slíkra manna úr her-
búðum Gorbatsjovs yfir í herbúðir Jeltsíns. Eftir sitja
uridirmálsmenn og kerfiskarlar hjá Gorbatsjov.
Jeltsín hefur þannig reynzt vera í fyrsta lagi staðfast-
ur, í öðru lagi vinsæll og í þriðja lagi ráðþægur. Gorba-
tsjov hefur hins vegar verið á sífelldu iði og bandalögum
út og suður, fyrirlitinn af flestum heima fyrir, og ófær
um að hlusta að nokkru gagni á vestræna hagfræði.
Vestrænir ráðamenn mega nú ekki ítreka fyrri mis-
tök og fara að hjálpa Gorbatsjov við að tína saman leif-
ar nómenklatúrunnar til að hanga 1 vinnubrögðum og
ímyndunum fortíðarinnar. Þeim ber að beina athyglinni
að Jeltsín og hans mönnum, sem hugsa vestrænt.
Sovétríkin og Gorbatsjov eru siðferðilega, hugmynda-
fræðilega og efnahagslega hrunin. í stað þeirra eru að
rísa vestræn lýðræðisríki og menn á borð við Jeltsín.
Jónas Kristjánsson
Rússneska þjóðin
braut feyskin
kúgunartæki
„Viö höfum veitt öllum heimi
fordæmi. Rússland bjargaði lýö-
ræöinu. Þaö er sannleikurinn.
Rússland bjargaði ríkjasamband-
inu.“ - Borís oeltsín á fundi Rúss-
landsþings.
„Þjóðfélagið, fólkiö okkar, hefur
breyst. Þetta er árangur af því sem
við höfum fengið áorkað síðan 1985.
Á þessu byggist unninn sigur.“ -
Míkhaíl Gorbatsjov við heimkomu
úr prísund á Krím.
„Máttur fólksins hefur reynst
öflugri en herstyrkurinn. Þetta er
í rauninni í fyrsta skipti á sjö ára-
tugum að almenningur sýnir að
hann gerir sér grein fyrir að við
erum ekki þrælar." - Ísvestía dag-
inn eftir uppgjöf valdaránsmanna.
„Stalín tortímdi fjölskyldu
minni... í minningu hinna látnu
hef ég staðið hér á verði sleitulaust
í þrjá sólarhringa að gæta þings
frjálsrar rússneskrar þjóðar." -
Sjálfboðaliði í sjónvarpsviðtah í
Hvíta húsi Rússlandsþings.
Heimsbyggðin hefur í beinni út-
sendingu fylgst með framvindu
úrslitaatburðar í sögu Rússaveldis,
og vegna stærðar þess og máttar
þar með veraldarsögunni. í sumar
eignaðist Rússland í fyrsta skipti
þjóðkjörinn þjóðhöfðingja. Undir
forustu hans tók það Moskvubúa
hálfan þriðja sólarhring að
hnekkja valdaránstilraun, sem að
stóðu yfirmenn valdstofnana, sem
haldið hafa Sovétríkjunum í heljar-
greipum í tvo mannsaldra.
Mikið hefur verið bollalagt um
mistök og skyssur 'valdaránsfor-
ingjanna, Jazovs landvarnaráð-
herra, Pugos innanríkisráöherra,
Krjútskovs, yfirmanns KGB, og
annarra. Hér verður því haldið
fram aö grundvallarveikleiki
þeirra hafi verið í því fólginn að
þeir skildu ekki lengur í hvers kon-
ar samfélagi þeir bjuggu.
Hvað sem sagt verður um stjóm-
arstefnu og stjómarhætti Míkhaíls
Gorbatsjov, verður því ekki á móti
mælt að í stjórnartíð hans hafa
verið fjarlægðar styrkustu stoðir
gömlu ógnarstjómarinnar. Þessar
huglægu - ótti og undirgefni undir
vald sem gerir tilkall til alræðis.
Andlegri áþján hefur verið ræki-
lega létt af tugþúsundunum sem
hópuðust um rússneska þinghúsið
til að varna her valdaránsmanna
aðgangs. Þegar við bætast annálað-
ir rússneskir eiginleikar, hreysti
og hugrekki í átökum, er komin
ástæðan fyrir framgöngu unga
fólksins sem stöðvaði framrás
brynvagnanna eftir Kalinin Pro-
spekt aðfaranótt miðvikudags.
Þama vom komin fram böm
glasnosts og perestrojku og cdls
sem þar er á undan gengið til að
móta sögu, ekki sem múgur heldur
markviss hópur undir markvissri
stjórn fulltrúa Rússlandsforseta.
Þetta er meginatriðið. Síðan ber
margt annað til að úrslitin réöust
eins og raun ber vitni.
Hefðbundið vaidakerfi Sovétríkj-
anna byggðist á valdeinokun þar
sem flokkurinn hefur lagt undir sig
þjóðfélagið, leitast við að seilast út
Erlend tíðindi
Magnús Torfi Ólafsson
í hvern krók þess og kima með
anga sína, og nýtur til þess fullting-
is tveggja ofbeldisstofnana, hers og
leynilögreglu.
Valdaránsmenn misreiknuðu sig
í að stoðir þessa valdakerfis eru
ekki lengur til, ekki aðeins er við-
horf almennings til þeirra breytt,
heldur hefur þjóðfélagsbreytingin
undanfarin ár haft áhrif inn í
valdastofnanirnar sjálfar. Síðan
valdeinokun Kommúnistaflokks
Sovétríkjanna var afnumin hefur
hann verið í upplausn. Ungir menn
á uppleið leita þar ekki lengur
frama. Vinsæhr stjórnmálamenn
frá fyrsta tímabili stjómar Gorba-
tsjovs hafa sagt sig úr flokknum
hver af öðmm.
Sovétherinn er klofinn. Æðri for-
ingjar eru upp til hópa samstæð-
asta íhaldslið í Sovétríkjunum en
yngri foringjar meö bein manna-
forráö eru margir hverjir umbóta-
sinnar og vilja ekki síst koma þeim
á innan hersins, leggja niöur her-
skyldu en koma upp tiltölulega fá-
mennum en þrautþjálfuðum at-
vinnuher.
Borís Jeltsín varð vel til atkvæða
úr röðum hermanna í rússnesku
forsetakosningum. Strax í upphafi
valdaránstilraunarinnar komu tvö
herfylki úrvalssveita, annað úr
Tamanskaja herdeildinni og hitt
úr fallhlífaherdeild kenndri við
Tomsk, og slógu með skriðdrekum
sínum og brynvögnum skjaldborg
um hús Rússneska sambandslýð-
veldisins, þing þess og forseta.
Óbreyttir hermenn vítt og breitt
um Moskvu strengdu þess heit að
láta ekki nota sig til að skjóta á
aðra Rússa.
í KGB er ástandið svipað og i
hemum. Foringi stofnunarinnar á
Lenígradsvæðinu lýsti frá önd-
verðu andstöðu við valdaránið.
KGB-foringjar gáfu sig fram í Hvíta
húsinu. Þegar beita átti valdatækj-
unum reyndust þau ekki lengur
láta að stjóm.
Auk frammistöðu Jeltsíns og
Moskvubúa er sérstök ástæöa til
að geta afreks Sobtsjaks, borgar-
stjóra í Leníngrad. Honum tókst að
komast að samkomulagi við yfir-
hershöfðingjann á svæðinu um að
enginn her kæmi inn í Leníngrad.
Neyöamefnd, sem valdaránsmenn
tilnefndu, var einangrað fyrirhafn-
arlítið. Leníngradbúar fjölmenntu
á útifundi til að lýsa hollustu við
lýðræðislega og lögbundna stjóm-
arhætti. Málalok hafa fyllt íbúa
hetjuborgarinnar úr stríðinu engu
minni fógnuði og stolti en
Moskvubúa.
Þessi orð em fest á blað áður en
Gorbatsjov tjáir sig um aðdraganda
valdaránstilraunarinnar og afleið-
ingar. Ein eftirköst em þó þegar í
stað bersýnileg. Kommúnistaflokk-
ur Sovétríkjanna er búinn að vera.
Þegar ofbeldismenn handsama for-
ingja flokksins og fjölskyldu hans,
láta flokksstofnanir ekki hið
minnsta til sín heyra. Stjómmála-
nefndin heldur ekki einu sinni fund
svo vitað sé. Miðstjómin sendir frá
sér yfirlýsingu um andstöðu gegn
valdaráninu, eftir að það hefur ver-
ið kveðið niður fyrir annarra at-
beina.
Eftir þetta kæmi ekki á óvart að
Gorbatsjov segði af sér aðalritara-
embættinu og léti þessa flokks-
druslu sigla sinn sjó.
Og í lokin fæ ég ekki stillt mig
um að tilfæra vísu skáldsins frá
Draghálsi:
Sér til handa sigur kaus
sá er á augabragði
út í háskann óttalaus
einn með hug sinn lagði.
Magnús T. Ólafsson
Obreyttir borgarar hópast um brynvagn i námunda við byggingu rússneska sambandslýðveldisins á fyrsta
degi valdaránstilraunarinnar. Sfmamynd Reuter