Dagblaðið Vísir - DV - 07.04.1992, Blaðsíða 14

14
ÞRIÐJUDAGUR 7. APRÍL 1992.
Útgáfufélag: FRJÁLS FJOLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaöur og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Rítstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELÍAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar, blaðaafgreiðsla, áskrift,
ÞVERHOLTI 11, 105 RVlK, SlMI (91)63 27 00
SlMBRÉF: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91)63 29 99
GRÆN NUMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDGÖTU 25. SlMI: (96)25013. Blaðamaður: (96)26613.
SlMBRÉF: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1200~kr.
Verð I lausasölu virka daga 115 kr. - Helgarblað 150 kr.
Einkavæðing á villigötum
Frumvarpið um breytingu ríkisbanka í hlutafélög
hefur mætt harðri andspyrnu í stjórnarfLokkunum,
einkum í Alþýðuflokknum, þótt skýrum stöfum segi í
stjórnarsáttmála, að þetta skuli gera. Mótbyrinn stafar
af, að einkavæðing hefur fengið á sig illt orð.
Dæmi Bifreiðaskoðunar íslands vegur þungt á metun-
um. Þar var dæmigerðri hallærisstofnun hins opinbera
breytt í einkaokurbúlu í skjóli ríkisverndaðrar einokun-
ar. Nú á að fella þessa einokun niður, en skaðinn af
hlutafélaginu er skeður í almenningsálitinu.
í huga fólks eru líka efasemdir um nokkur önnur
nýleg einokunarfyrirtæki, sem rekin eru í hlutafélaga-
formi. Dæmi um það eru Sorpa og Endurvinnslan, sem
hafa gert almenningi á ýmsan hátt flóknara að losna
við úrgang, svo sem sýnir dæmið um gömlu jólatrén.
Umræðan um svonefndan kolkrabba hefur líka vald-
ið mótbyr. Fólk sér til dæmis fyrir sér, að hlutabréf í
núverandi ríkisbönkum féllu í skaut aðila á borð við
íslenzka aðalverktaka, Eimskipafélagið, Skeljung og
Sjóvá-Almennar, sem séu eins konar ríki í ríkinu.
Draga má í efa, að þjóðarsátt sé um að einkavæða
ríkisfyrirtæki. Miklu nær væri að tala um að markaðs-
væða þau. Fólk vill ekki, að ríkiseinokun sé breytt í
einkaeinokun, heldur að verð á vöru og þjónustu verði
lækkað með því að markaðsvæða ríkisfyrirtæki.
Slíkum árangri má ná á ýmsan hátt. Það er unnt með
breytingu ríkisfyrirtækja í hlutafélög og sölu hlutafjár-
ins. En einnig má ná slíkum árangri á allt annan hátt;
með því að leyfa erlendum fyrirtækjum að keppa við
einokunar- eða fáokunarstofnanir og -fyrirtæki.
Sala Ríkisskipa hefur farið vel af stað og leitt til auk-
innar samkeppni í vöruflutningum og lægra verðs á
sumum sviðum. Koma Scandia á innlenda trygginga-
markaðinn hefur leitt til aukinnar samkeppni í trygg-
ingum og lægra verðs á sumum tryggingum almennings.
Einkafyrirtæki, sem starfa í skjóli ríkisins, eru ekki
betri en hliðstæð ríkisfyrirtæki. Það er markaðsvæðing-
in, sem skilar þjóðfélaginu arði, ekki einkavæðingin ein
út af fyrir sig. Þetta höfðu menn ekki í huga, þegar þeir
hleyptu Bifreiðaskoðun íslands lausri á almenning.
Ráðagerðum ríkisstjórnarinnar um einkavæðingu
virðast ekki fylgja neinar áætlanir um að markaðsvæða
einkaeinokunina, hvort sem hún er hjá íslenzkum aðal-
verktökum, Flugleiðum, vinnslu- og dreifmgarstöðvum
landbúnaðar eða bara hjá landbúnaðinum sjálfum.
Eindregin friðhelgi einkaeinokunar vekur grunsemd-
ir um, að markmið einkavæðingar ríkisfyrirtækja sé
ekki markaðsvæðing þeirra í þágu almennings, heldur
einkavæðing einokunarinnar, svo að ýmsir armar kol-
krabbans geti makað krókinn í stað ríkisins sjálfs.
Af ýmsum slíkum ástæðum er eðlilegt, að margir, þar
á meðal forustufólk í Alþýðuflokknum, telji brýnna að
setja ný lög gegn einokun og hringamyndun en lög um
breytingu banka í hlutafélög. Lögin um einokun og
hringamyndun eru beinlínis í anda markaðsvæðingar.
Hins vegar er allt óljóst um, hvort hlutafélagaform á
ríkisbönkunum tveimur felur í sér markaðsvæðingu.
Fólk vill fá tíma til að skoða, hvort það felur í sér eflda
fáokun kolkrabbans eða raunverulgá dreifingu peninga-
valds með aukinni samkeppni milli fjármálastofnana.
Nær væri að byrja á að efla lög gegn ein- og fáokun
og að markaðsvæða íslenzka aðalverktaka, Flugleiðir,
vinnslustöðvar landbúnaðar og landbúnaðinn í heild.
Jónas Kristjánsson
Framlag íslend-
inga til Eystra-
saltsríkja: lítið
Það var mikilvægt þegar íslending-
ar beittu sér fyrir viðurkenningu
Eystrasaltsríkjanna. Og það voru
aÚir sammála um það þegar íslend-
ingar ákváðu að verða fyrstir allra
þjóða til að ganga frá formlegri við-
urkenningu þessara ríkja.
Og síðan hefur það gerst að
haldnir hafa verið fundir og ráð-
stefnur og íslendingar hafa tekið
þátt í þeim fundum. En efnislegur
beinn stuðningur íslendinga við
Eystrasaltsríkin hefur verið allt of
lítill.
Hver er hann?
Samkvæmt yfirhti sem ég fékk
frá utanríkisráðuneytinu fyrir
nokkru liggja ýmsar hugmyndir
fyrir en fátt eitt hefur verið fram-
kvæmt. Það sem liggur fyrir er
þetta að sögn utanríkisráðuneytis-
ins:
1. íslendingar hafa ekki veitt Eyst-
rasaltsríkjunum beina fjárhags-
aðstoð en ríkisstjórnin hefur
samþykkt að veita 17 millj. kr. í
tækniaðstoð í fyrrum lýðveldum
Sovétríkjanna og Eystrasalts-
ríkin fá e.t.v. eitthvað af því.
2. Ætlunin er að halda á íslandi
námskeið fyrir stjórnendur fyr-
irtækja í Eystrasaltslöndunum.
Ekki komið til framkvæmda.
3. Landbúnaðarráðuneytið hefur
lagt til að boðin verði bókleg og
verkleg námskeið fyrir bændur.
Ekki komin til framkvæmda.
4. Umhverfisráðuneytið hefur
hreyft við þeirri hugmynd að
veitt verði tækniaðstoð á sviði
skipulags og húsnæðismála.
Ekki komið til framkvæmda.
5. Útflutningsráð hefur sent hóp
aðila til landanna. Þess „er
vænst að jákvæður árangur
verði af þessari ferð...“ segir í
minnisblaði utanríkisráðuneyt-
isins. Ekkert komiö til fram-
kvæmda.
6. Áhugi hefur komið fram frá fleiri
aðilum.
7. Menntamálaráðuneytið hefur
veitt styrki handa námsmönn-
um frá Eystrasaltsríkjunum.
Þetta er það eina sem hefur ver-
ið formlega og endanlega ákveð-
ið og þaö gerðist í tíð síðustu rík-
isstjórnar, að minni tillögu
reyndar.
Satt best að segja: Þetta er ekki
nógu gott.
Fyrir nokkru átti ég þess kost að
hitta að máli stjómmálamenn í
Eistlandi. Það var á vegum Norður-
landaráðs er ég sótti fund fyrir
Hjörleif Guttormsson. Það var góð-
ur fundur og athyglisverður um
margt. Það sem mestu skipti af því
sem þar kom fram var eðlileg óþol-
inmæði íbúa Eystrasaltsríkjanna
eftir því að góður hugur og fögur
áform breyttust í veruleika. Og það
er beinlínis hættulegt fyrir lýðræð-
isþróunina í þessum löndum að ís-
lendingar og aðrar Vesturlanda-
þjóðir hafist htt að í þessum efnum.
íslendingar hafa tekið þátt í sam-
starfi við Eystrasaltsríkin ásamt
öðrum þjóðum Norðurlandaráðs,
nokkram ríkjum í Þýskalandi
(Hamborg, Bremen og Slésvík-
Holstein, Mecklenburg) og þeim
hluta Rússlands sem á land að
Eystrasalti. Þessi samstarfsvett-
vangur er eðhlegur fyrir íslendinga
og hann á að vera forgangsvett-
vangur okkar í erlendu samstarfi
- næst Norðurlandaráði. Þarna eru
þær þjóðir utan Norðurlanda sem
við eigum helst samleið með og á
KjaJJarinn
Svavar Gestsson
alþingismaður fyrir Alþýðu-
bandalagið í Reykjavík
þessu svæði gætum við helst orðið
að hði.
Glatast sögulegt tæki-
færi fyrir lýðræðið
Fyrir Vesturlöndum liggur nú
sögulegt tækifæri: Það að tryggja
með fjárframlögum lýðræðislega
þróun í þeim ríkjum sem áður voru
kölluð Sovétríkin. Það er hins veg-
ar yfirvofandi sú hætta að of
skammt verði gengið á öhum svið-
um í þeim efnum. í nýjasta hefti
fréttatímaritsins Time er lögð
áhersla á nauðsyn þess að Banda-
ríkjamenn gangi mun lengra í að-
stoð við þessi ríki en hingað til
hefur verið fyrirhugað. í tímaritinu
er bent á þá hættu að ef ekki verði
gengið fast fram í þessum efnum
verði ríkin á ný einræðisöflum að
bráð. Herirnir eru ennþá til. Ör-
vænting þjóðanna fer vaxandi.
Hana getur herinn notað sér th
þess að hrifsa völd í þágu einræðis-
afla af einhverju tagi og það er
óvíst, svo vitnað sé í Time, að þau
öfl verði skárri en þau sem hafa
yflrgefið sviðið - nema síður sé.
Tregðan til þess að bregðast við
í þessum efnum sums staðar á Vest-
urlöndum stafar auðvitað af því að
þar er við efnahagserfiðleika að
etja. Því þrátt fyrir sigurhroka
markaðshyggjunnar um þessar
mundir er alls staðar holt undir
fæti; það kemur fram í Bandaríkj-
unum og Japan, Frakklandi og
Þýskaiandi og í Bretlandi svo dæmi
séu nefnd. Hinu er ekki að neita
að þessi lönd öll eiga mikinn þátt
í því að einræðiskerfið fékk að
hanga uppi svo lengi í Austur-
Evrópu. Stefna vesturveldanna i
utanríkismálum auðveldaði leið-
togum Sovétríkjanna að halda ein-
ræðisvélinni gangandi. Og hitt er
þó meira um vert að þessi ríki hafa
alltaf gert lýðræðið og varðveislu
þess að úrslitaatriðum hverrar
ræðu. Því er nú komið að því að
orðunum fylgi athafnir ella er
hætta á ferðum.
Spurning um heil-
indi eða hræsni
Ekki er vafi á því að meðal íslend-
inga hefur hugur fylgt máli í viður-
kenningu Eystrasaltsríkjanna. Sá
grunur er þó þrálátur að margir
stjórnmálamenn hafi fyrst og
fremst stutt viðurkenninguna af
því að um leið væri komið höggi á
sósíalismann og sósíalista hér og
annars staðar. - Það kemur í ljós á
næstunni hvort sú var raunin.
Ef við rekum nú af okkur slyðru-
orðið - þá er greinhegt að ærleg
viðhorf hafa verið undirstaða við-
urkenningarinnar. Annars verða
talsmenn íslensku ríkisstjórnar-
innar ævinlega grunaðir um
græsku. Og það getur einmitt orðið
of seint aö taka við sér eftir eitt ár.
Spurningin er um hehindi eða
hræsni. Svavar Gestsson
„Sá grunur er þó þrálátur að margir
stjórnmálamenn hafi fyrst og fremst
stutt viðurkenninguna af því að um
leið væri komið höggi á sósíalismann
og sósíalista hér og annars staðar.“