Dagblaðið Vísir - DV - 21.06.1993, Blaðsíða 15

MÁNUDAGUR 21. JÚNÍ1993
15
Hrunadans
Einn af skeleggum talsmönnum
kapítalismans, Hannes Hólm-
steinn, segir fólk oft tortryggiö á
þaö sem hann kallaði nánast
„skrykkjótta leið kapítalismans til
velferðar". Varla furða það. Þetta
hagkerfi (með mismunandi miklu
ríkisívafi) og nokkur tilheyrandi
stjórnkerfi (allt frá fasisma til
hærilega slétts og felids borgarlýð-
ræðis) hefur mótað heiminn öðru
fremur í vel á aðra öld. Eftir standa
iðnríki sem ekki geta séð öllum
fyrir sæmilegri afkomu, hálfkæft
lífríki, kengboginn þriðji heimur-
inn og tugir styijalda. Þessi
„skrykkjótti" veruleiki fær frjáls-
hyggjumenn til að hrósa happi yfir
kapítalismanum en lýsa sósíahs-
mann dauðan eftir rúmlega hálfrar
aldar „skrykkjótt" ferh. Og þeir
KjaUaiinn
Ari Trausti Guðmundsson
jarðfræðingur
„Glóruleysi kapítalismans (og það
„mjúkrar“ útgáfu hans) sést vel hér á
landi. Ofvinna eða atvinnuleysi er til
skiptis hlutur launafólks.

iniumamuig
„Milljarðar eru settir út í bláinn i ónotað verslunar- og iðnaðarhús-
naeði...“
staldra við tortryggni alþýðu-
mannsins í garö svona vegferðar
og verja hana sem „hið skásta sem
völ er á“.
Glóruleysið
Glóruleysi kapítahsmans (og það
„mjúkrar" útgáfu hans!) sést vel
hér á landi. Ofvinna eða atvinnu-
leysi er til skiptis hlutur launa-
fólks. Mihjarðar eru settir út í blá-
inn í ónotað verslunar- og iðnaðar-
húsnæði, innlend framleiðsla er
stórskert með skefjalausum inn-
flutningi. Dýrri orku er sólundað
til að flytja inn vörur sem nánast
hggja í bakgarði manna. Hráefni
flutt út vegna stundargróða. Mihj-
örðum er veitt til lána í skipulags-
laus verkefni þar sem allt of marg-
ir sehast th og ótal gjaldþrot verða,
bæði vegna of margra fyrirtækja
og starfsemi án nokkurs raunhæfs
undirbúnings: Saltverksmiðja, loð-
dýr, fiskeldi, orkuver, útgerð stórra
fiskiskipa... o.s.frv. Fólki er ýtt úr
héruðum og bæjum í nafni óskhj-
anlegrar „hagkvæmni" og fámenni
nokkurt hefur nær ótakmarkaðan
aðgang að fé banka og sjóða; stend-
ur aht í einu gjaldþrota með hundr-
aða mhljóna króna skuldir á mann
og getur svo jafnvel stofnað ný fyr-
irtæki th að snuða skuldunautana
eða ríkið. Hundruð gjaldþrota á ári
láta mihjarða gufa upp; bara í veit-
ingahúsarekstri hafa tapast 1-2
mhljarðar á áratug eða svo! Og til
hvers? er spurt. Th þess að kapítal-
isminn geti haldið áfram sína
„skrykkjóttu velferðarleið"?
Ekki furða
Nei, menn geta varla furðað sig á
skhningsleysi vinnandi alþýðu á
kapítahsmanum; nema til að sanna
að siðfræði, heimspeki, staða í
framleiðslunni og stjómmál skipta
mönnum í fylkingar sem ekki geta
náð saman. Enda ekki ástæða th
að eyða tíma í að sætta hið ósættan-
lega. Þess vegna er dapurlegt að
horfa upp á verkalýðsforystuna
(næstum alla) hugsa um það eitt
að aðstoða atvinnurekendur og rík-
isráðna samstarfsmenn þeirra við
að lappa upp á glóruleysið. í samn-
ingum (og reyndar th nýrrar stefnu
verkalýðshreyfingarinnar) ætti að
leggja fram kröfur um að stöðva
hrunadansinn og finna alveg ný
dansspor. Og þá upp á eindæmi
launamanna og einyrkja th sjávar
og sveita, ef ekkert annað dugar:
Hagkerfi sem leggur þarfir þjóðfé-
lagsins sem félagseiningar th
granns í stað fjárfestingaræðis ein-
stakhnga. Mig hefur oft langað th
að sjá þá hugsun raungerða að hin
raunverulegu „athafnaskáld“
landsins; þessi með skrúflyklana,
baggaböndin, netin, fiskana, tölv-
umar, pensilinn og bækumar dag-
inn út og inn, fái uppreisn æra. Þá
kynni erfiður tangó að geta leyst
skrykkjóttan hranadans af hólmi.
Ari Trausti Guðmundsson
Kjarabætur lífeyrisþega
Nú hefur verið ákveðið hvemig
kjarabótmn th elli- og örorkulífeyr-
isþega, með greiðslur úr almanna-
tryggingunum, verður háttað á
næstunni í kjölfar kjarasamninga.
Þær felast í hækkun tekjumarks
gagnvart grunnlífeyri, hækkun frí-
tekjumarks gagnvart tekjutrygg-
ingu og svo greiðslu tekjutrygging-
arauka ákveðna mánuði á árinu.
Grunnlífeyrir skerðist um 25%
ef skattskyldar tekjur einstaklings,
aðrar en greiðslur úr lífeyrissjóði,
fara yfir ákveðið tekjumark. Þetta
tekjumark hækkar 1. júh og verður
nú 72.394 krónur á mánuði fyrir
ellilífeyrisþega og 73.921 króna fyr-
ir öryrkja. Þeir sem era með tekjur
undir tekjumarkinu fá fuhan
grunnlífeyri frá Tryggingastofnun.
Frítekjumark nefnist sú upphæð
sem lífeyrisþegi má hafa í tekjur
án þess að tekjutrygging hans
skerðist. Er þá átt við launa-, leigu-
og lífeyrissjóðstekjur, þ.e. aðrar
tekjur en almannatryggingabætur.
Frítekjumark er hærra gagnvart
greiðslum úr lífeyrissjóði en al-
mennum tekjum. Frítekjumarkið
hækkar 1. júh nk.
Einstakhngur má nú hafa 18.110
krónur í laun á mánuði án þess að
Kjallariim
Ásta R. Jóhannesdóttir
deildarstjóri félagsmála- og
upplýsingadeildar Trygginga-
stofnunar rikisins
tekjutrygging hans skerðist. Ef
tekjur hans koma aðeins úr lífeyr-
issjóði er frítekjumarkið hærra eða
26.308 krónur á mánuði.
Hjón sem bæði era lífeyrisþegar
mega hafa samtals 25.254 krónur í
launa- eða leigutekjur áður en
tekjutrygging þeirra fer að skerð-
ast. Sameiginlegt frítekjumark
þeirra gagnvart tekjum úr lífeyris-
sjóði er rúmum 11 þúsund krónum
hærra eða 36.832 krónur.
Það er mikilvægt að lifeyrisþegar
fylgist vel með upphæð frítekju-
marksins hverju sinni. Tekjutrygg-
ingin skerðist um 45% þeirra tekna
sem era umfram það. Ymis hlunn-
indi era tengd óskertri tekjutrygg-
ingu. Lífeyrisþegi með fuha tekju-
tryggingu getur fengið fastagjald
af síma feht niður og hann greiðir
aðeins fjórðung af tannlækna- og
tannkostnaði, en um leið og tekju-
tryggingin skerðist þarf hann að
greiða símagjaldið að fullu og tann-
læknakostnað að hálfu.
Tekjutryggingarauki greiðist
þrisvar á árinu
Lífeyrisþegar með tekjutrygg-
ingu munu fá tekjutryggingarauka
greiddan þrisvar á árinu, það er
viðbótargreiðsla sem bætist viö
upphæð tekjutryggingar heimihs-
uppbótar og sérstakrar heimihs-
uppbótar. Tekjutryggingaraukinn
er greiddur í samræmi við kjara-
samninga á almennum vinnu-
markaði um greiðslu láglaunabóta,
orlofsuppbótar og desemberapp-
bótar.
í júh nk. greiðist 28% tekjutrygg-
ingarauki vegna láglaunabóta, í
ágúst er hann 20% vegna orlofs-
uppbótar og svo kemur 30% uppbót
á þessa bótaflokka í desember 1993
vegna desemberappbótar launa-
fólks og í sama mánuði einnig 28%
uppbót vegna láglaunabóta, þannig
að tvenns konar uppbót greiðist í
desember.
Vegna greiðslu tekjutryggingar-
aukans í júh, ágúst og desember
verða greiðslur th lífeyrisþega með
tekjutryggingu misháar á næst-
unni.
Aldraðir á dvalarheimilum
og langlegusjúklingar
Aldraðir, sem dvelja á stofnun
fyrir aldraðra, og langlegusjúkhng-
ar greiða dvalarkostnað sinn með
lífeyri sínum að hluta. Hafi þeir
aðrar tekjur en bætur almanna-
trygginga skulu þeir halda eftir
ákveðinni upphæð og það sem
umfram er fer th að greiða dvalar-
kostnaðinn. Þessi upphæð hækkar
1. júh.
Aldraðir á dvalarheimih skulu
nú halda eftir 26.308 krónum á
mánuði af eigin tekjum eftir að
staðgreiðsla skatta hefur verið
dregin frá. Eigi vistmaður maka
skiptast eigin tekjur hans jafnt
milli hjóna eftir að staðgreiðsla
hefur verið dregin frá. Séu tekjum-
ar eftir skiptinguna hærri en 26.308
kr. fer það sem umfram er til
greiðslu á dvalarkostnaði.
Hið sama gjldir um langlegu-
sjúklinga, en þar er upphæðin sem
þeir halda eftir af eigin tekjum að
frádregnum staðgreiddum skatti
21.136 kr. áður en dvalarkostnaður
greiðist. Einnig ghdir sama regla
og hjá öldraðum á dvalarheimih
eigi hann maka, nema hvað upp-
hæðin er lægri. Þeir lífeyrisþegar,
sem missa lífeyrisgreiðslur vegna
sjúkrahúslegu og hafa engar aðrar
tekjur, eiga rétt á vasapeningum.
Þá þarf að sækja um á sérstökum
eyðublöðum.
Ásta R. Jóhannesdóttir
„Það er mikilvægt að lífeyrisþegar fylg-
ist vel með upphæð frítekjumarksins
hverju sinni.“
kvæma leiðin
„Það sem
mæhrfyrstog
fremst með
þessari frain-
kvæmd er að
hún er eina
lciðin til að
virkja Jök- (iti
ulsá á Fjöll- Hakon Aðalsteins-
um á hag- 80n> híá vatnsorku-
kvæman hátt. deild Orkustotnun-
Þaðerum300 ar-
metra fah mhh Grímsstaða og
láglendis í Öxarfirði og það var
th hugmynd um aö virkja þar
með veitu út Hólsfjöll en það land
erallt á hreyfingu eftir umbrotin
í Kröflu og skjálftana í Öxarfirði
og það er ómögulegt að leggja
vatn þar í veitugöng. Það tapaöist
helmingur af faUinu í Jökulsá á
Fjölhmi og það sem eftir er í
smáum þrepum fyrir ofan væri
ekki fýshegt. Ég hef ekki beinlin-
is skoðun á því hvaða áhrif þetta
myndi hafa á Dettifoss en við er-
um aö kanna hvernig fossinn
myndi líta út miöað við mismun-
andi rennsli og það byggist á
þeirri vissu að virkjunarieiðirt
muni verða liáð einhverjum tak-
mörkunum varðandi rennsh á
fossinum. Það yrði ekki hægt að
halda fuhu rennsh á fossinum
yfir sumarmánuöina. En þetta
yrði eina hagkvæma leiðin til að
virkja þarna og okkar hlutverk
er að leggja þetta dæmi fyrir þá
sem koma th raeð að taka ákvarð-
anir í máhnu. Þá koma stjórn-
málamennirnir th sögunnar og
þeir vega og meta m.a. hvaða af-
leiðingar þessi íramkvæmd hefði
í fór meö sér.“
$on umhverfisi'áð-
herra.
„Mér líst af-
skaplegaihaá
aðtakaperlur
úr íslenskii
náttúru eins
og Dettifoss er
og fórna þeim
á aitari orku-
framleiðslu.
Þaö má deila
um hvort það
sé skynsara-
leg stefna að táka rafmagn hér
iimanlands og flytja það til út-
landa en mér hugnast alls ekki
að það hafi það í för meö sér að
viö eyöileggjum perlur á borö við
Dettifoss. Eg mun ekki sem um-
hverfisráðherra stuðla að því að
það veröi gert. Þetta þýðir vænt-
anlega einnig breytingar þar sem
þessi mikia elfur á að falla th
sjávar en ég hef skhiö máliö svo
að áður en einhvetjar ákvarðanir
verða teknar í þessu máh verði
anir á lífríki og náttúrufari. Það
er forsenda þess að menn láti sér
detta í hug að fara í svona fram-
kvæmdir. Ég held að engum detti
rnmað í hug en aö taka langan
tíma og verja miklu fé í slíkar
rannsóknir. En jafnvel þótt nið-
urstaðan yrði sú að á það væri
hættandi þá verð ég aö segja að
mér er mjög th efs aö fara í fram-
kvæmd sem eyöileggur eitt af því
sem stendur upp úr í íslenskri
náttúru. Ef þetta er lagt á mæh-
kvarða arðseminnar, sem er
vondur mælikvarði, þá er það svo
að við tökum inn í þjóðarbúið
næstmest af erlendura gjaldeyri
af ferðaraönnum, ímynd íslands
erlendis er mjög jákvæð og ég
hygg aö framkvæmd á borð við
þessa myndi kosta mikla ólgu
bæði innanlands og erlendis. -gk