Dagblaðið Vísir - DV - 01.10.1993, Blaðsíða 14

14
FÖSTUDAGUR L OKTÓBBR 1993
Útgáfufélag: FRJÁLS FJÖLMIÐLUN HF.
Stjórnarformaður og útgáfustjóri: SVEINN R. EYJÓLFSSON
Framkvæmdastjóri og útgáfustjóri: HÖRÐUR EINARSSON
Ritstjórar: JÓNAS KRISTJÁNSSON og ELLERT B. SCHRAM
Aðstoðarritstjórar: HAUKUR HELGASON og ELiAS SNÆLAND JÓNSSON
Fréttastjóri: JÓNAS HARALDSSON
Auglýsingastjórar: PÁLL STEFÁNSSON og INGÓLFUR P. STEINSSON
Ritstjórn, skrifstofur, auglýsingar, smáauglýsingar: ÞVERHOLTI 11,
blaðaafgreiósla, áskrift: ÞVERHOLTI 14, 105 RViK. SiMI (91)63 27 00
FAX: Auglýsingar: (91 )63 27 27 - aðrar deildir: (91 )63 29 99
GRÆN NÚMER: Auglýsingar: 99-6272 Áskrift: 99-6270
AKUREYRI: STRANDG. 25. SlMI: (96)25013. BLAÐAM.: (96)26613.
FAX: (96)11605
Setning, umbrot, mynda- og plötugerð:
PRENTSMIÐJA FRJÁLSRAR FJÖLMIÐLUNAR HF„ ÞVERHOLTI 11
Prentun: ÁRVAKUR HF. - Áskriftarverð á mánuði 1400 kr. m/vsk.
Verð I lausasölu virka daga 140 kr. m/vsk. - Helgarblað 180 kr. m/vsk.
Fráhvarf frá frjálshyggju
Heilbrigðisáætlun Bills Clinton Bandaríkjaforseta
markar þáttaskil í bandarísku þjóðlífi, nái hún fram að
ganga. Fréttaskýrendur hafa líkt tillögunum við bylting-
arkenndar breytingar, sem urðu í tíð Franklins Roose-
velts Bandaríkjaforseta með því sem kaUaðist „New De-
al“. Kapítaíisminn varð aldrei samur við sig eftir þær.
Svo hefur farið, að kjör Clintons skilur að líkindum eftir
sig meiri umtumun en flestir hefðu ætlað. Fólk skyldi
hafa í huga, að skammt er síðan Ronald Reagan var for-
seti Bandaríkjanna, einn forvígismanna róttækrar frjáls-
hyggju. Nú eru merki um, að horfið verði frá róttækri
frjálshyggju á mikilvægum sviðum.
Áætlun Clintons var í stórum dráttum unnin af vinnu-
hópi, sem eiginkona hans, Hillary Clinton, stýrði. Þar eru
boðaðar miklu meiri almennar heilbrigðistryggingar en
þekkzt hafa í þessu ríki einkaframtaksins. 37 milljónir
Bandaríkjamanna eru nú ótryggðar. Almannatryggingar
ná aðeins til hinna öldruðu og hinna fátækustu. Megin-
hluta landsmanna er ætlað að sjá um sig sjálfir um heil-
brigðistryggingar.
Stefna frjálsra trygginga lítur ekki illa út á pappímum,
en hún hefur þó leitt til mikils meins. Oft fer fólk gjörsam-
lega á höfuðið og glatar eignum sínum, þegar mikil veik-
indi sækja að. Ekki tekst öllum að viðhalda nægilegum
einkatryggingum til að mæta heilsutjóni, þótt svo ætti
að vera samkvæmt kerfinu. Flestir Islendingar þekkja
sögur af því, hvemig sumt fólk í Bandaríkjunum hefur
orðið fyrir gífurlegum íjárhagslegum skakkaföllum
vegna heilsutaps.
Með áætlun Clintons er stefnt að heilsugæzlu fyrir
alla. Atvinnurekendur eiga að greiða 80 af hundraði
kostnaðar við heilsugæzlu og launþegar 20 af hundraði.
Clinton ímyndar sér mikinn „spamað“ fyrir þjóðfélagið
með nýja kerfinu. Repúblikanar í stjómarandstöðu hafa
farið sér hægt í andstöðu við tillögumar. Þeir viður-
kenna, að breyta þurfi núverandi kerfi. Hinir ótryggðu
skuli fá tryggingu. En sannarlega em nú þegar miklar
deilur meðal manna um ágæti þessara tillagna. Stuðn-
ingsmenn segja, að þær eigi að bæta ástand, sem nú er
óviðunandi. Engum blöðum er um að fletta, að gildandi
kerfi gengur ekki. En andstæðingar tillagnanna nefna
„sósíalisma“, sem muni gefast illa eins og annars staðar.
Rétt er, að fara verður varlega, eigi kerfi Clintons ekki
að leiða til enn stóraukins kostnaðar. Hætt er við, að
smáfyrirtækjum gangi illa að greiða sína kostnaðarhlut-
deild við heilsgæzlu starfsfólks sín, og atvinnuleysi gæti
aukizt fyrir vikið. Tillögur em um að niðurgreiða kostn-
að smáfyrirtækja, tillögur sem em mjög varasamar.
Á þessu stigi verður ekki fullyrt, hvort tillögumar ná
fram að ganga. Clinton hefur ekki óskertan stuðning
demókrata við þessar miklu breytingar. En flokkamir
hafna ekki samstarfi á þessari stundu.
Meginatriði frjálshyggjunnar, sem kölluð er, em líkleg
til að gefast bezt í atvinnuífinu. En forðast verður oftrú
á „isma“, ftjálshyggju eins og aðrar stefnur. Bandaríkin
hafa verið fyrirmynd um margt, og frelsi í viðskiptum
hefur gefizt yel að svo miklu leyti, sem það hefur ríkt þar
í landi. Við íslendingar eigum enn langt í land að auka
frjálsræði í atvinnulífinu eins og þarf til að gera hag
landsmanna bærilegri. En í allri umræðunni um „fijáls-
hyggju“, hér á landi og annars staðar, ættu menn að
taka vel eftir þeim breytingum, sem kunna að vera í
uppsiglingu í Bandaríkjunum, höfuðríki kapítalismans.
Haukur Helgason
Suðupottur í Kákasus
Kákasusfjallgarðurinn, sem liggur
frá Kaspíahafi að Svartahafi, er hin
náttúrlegu suðurlandamæri Rúss-
iands. Norðan fjallanna, á því svæði
sem heitir Kúban, er eitt frjósamasta
akurlendi Rússlands, þaðan koma
um 10 prósent af öllu kjöti og mjólk
sem framleitt er í Rússlandi. Rússar
eiga því ríkra hagsmuna að gæta á
sínum hluta Kákasussvæðisins. En
gallinn er sá að á þessu svæði býr
fjöldi þjóða, og sumar þeirra vilja
stofna sín eigin ríki.
Sunnan fjallanna eru síðan fyrr-
um Sovétríkin Georgía, Azerbajdz-
han og Armenía, auk Tyrklands og
írans. Þetta er sá suðupottur sem
mest kraumar nú í utan Balkan-
skaga, beggja vegna fjallgarðsins.
Hættan á utanaðkomandi íhlutun
bæði frá Rússum, Tyrkjum og jafn-
vel írönum fer stöðugt vaxandi.
Athyglin beinist nú að Georgíu, en
miklu meira er í þessum suöupotti.
Þar er að finna nöfn ríkja sem fæst-
ir hafa heyrt áður, en geta orðið á
hvers manns vörum.
Rússlandsmegin er Adigei, Kara-
sjevo-Tsjerkass, Kabardino-Balk-
aria, Norður-Ossetía, Tsjeknia og
Dagestan, sem öll eru sjálfstjómar-
svæði innan Rússlands en handan
landamæranna innan Georgíu eru
Avkasía og Suður-Ossetía og að
auki Ajaria við landamæri Georgíu
og Tyrklands. Ekki þarf að fjölyrða
um Nagomo Karabakh, armenska
svæðið innan Azerbajzhans, eða
Nakisjevan, azerbajdzhanska
svæðið innan Armeníu.
íranir eiga mikilla hagsmuna að
gæta í Azerbajdzhan. Um 15 millj-
ónir Asera eru í íran og þeir hafa
margoft reynt að stilla til friðar í
Nagorno Karabakh. Georgía, Arm-
enía og Azerbajdzhan eru oft köliuð
einu nafni Transkákasus og í sögu-
legu tilliti em þessi ríki á áhrifa-
svæöi Tyrklands og geta orðið það
aftur.
Rússar og Avkasar
Stríðið í Avkasíu á rætur aö rekja
Gunnar Eyþórsson
blaðamaður
þátt í því, rétt eins og She-
vardnadse segir.
Svo kann vel aö fara að Ossetía
brjótist hka undan yfirráðum Ge-
orgíu, en þetta hvort tveggja þarf
ekki að þýða endalok ríkisins. Hins
vegar er þetta fordæmi sem allir
óttast, minnugir þess sem gerst
hefur á Balkanskaga.
Valdalitlir valdsmenn
Á því svæði sem áður voru Sovét-
ríkin búa yfir 120 þjóðir og þjóðar-
brot. Um 90 þeirra em innan landa-
mæra núverandi Rússlands, tugir
þeirra í Norður-Kákasus.
í Suður-Kákasus eru Georgíu-
menn, Rússar, Avkasar, Ossetíu-
menn, Armenar, Aserar, Adjerar,
Tyrkir og Kúrdar, og er þá fátt eitt
talið. Þetta fólk er af ýmsum teg-
„Kommúnisaflokkurinn og KGB héldu
ríkjaheildinni saman og tryggðu stöð-
ugleika innan hvers ríkis og sjálfstjórn-
arsvæðis. Ekkert hefur komið í stað-
inn.“
til þess að Avkasar, sem eru aðeins
rúmlega 150 þúsund, vilja verða
sjálfstjómarríki innan Rússlands
og Rússar styðja þá viðleitni leynt
og ljóst, aðallega leynt. Meginhluti
íbúanna er nú Georgíumenn, inn-
fluttir á síðustu 60 árum, auk mik-
ils fjölda Rússa, sem eðlilega vilja
sameinast heimalandinu.
Avkasía og höfuðborgin Sukhumi
er vinsæll sumardvalarstaður og
þar átti Jósef Djúgasvíh, ööru nafni
Stalín, sitt sumardvalarheimih,
enda • Georgíumaður. Avkasía var
áður rússneskt yfirráðasvæði, en
sameinað Georgíu 1936. íbúamir,
að undirlagi Rússa, hafa allt frá
1989 reynt að brjótast undan stjóm-
inni í Tblisi. Svo er að sjá sem það
æth aö takast. Rússar eiga stóran
undum kristni auk íslams og sterk-
ur þáttur í aðskilnaöarbaráttunni
er trúarbrögð. Þess hefur einkum
gætt í stríöi Armena og Azera út
af Nagorno Karabakh,-en tugir
álíka stríöa gætu brotist út hvenær
sem er, til dæmis á Krímskaga.
Kommúnistaflokkurinn og KGB
héldu ríkjaheildinni saman og
tryggðu stöðugleika innan hvers
ríkis og sjálfstjómarsvæðis. Ekkert
hefur komið í staðinn. Valdamenn
eru valdahthr, því að þeim er ekki
hlýtt úti í héraði. Þetta er vandi
Shevardnadzes og hka vandi Jelts-
íns. Þessi pottur hefur kraumað
lengi undir loki. Nú sýður upp úr
og ekkert lok í augsýn.
Gunnar Eyþórsson
Skoðardr annarra
SJálfsábyrgð í heilsugæslu
„Sérhver íslendingur, hvort sem hann er sjúkl-
ingur eða ekki, verður að læra að taka ábyrgð á sjálf-
um sér. Vissulega eigum við að taka ábyrgð hvert á
öðm en við megum ekki gleyma að við erum einnig
ábyrg fyrir okkur sjálfum. Við getum ekki endalaust
falið líf okkar í hendur verkalýðsleiðtoga eða forystu-
manna stjómmálaflokka. Við eigum að fá að ráða
miklu meiru hvert við greiðum okkar lífeyri. Og við
eigum að ráða meiru um hvemig ráðamenn í heild
fara með skattgreiðslur okkar.“
Úr forystugrein Alþbl. 29. sept.
Búsetakerf ið sannar sig
„í flestum menningarríkjum er ríkjandi valfrelsi
í húsnæðismálum. Hvarvetna er möguleiki á að búa
í öryggi án þess að fóma stómm hluta æskunnar,
að ekki sé talaö um ellinnar, í þágu hússnæðisöflun-
ar. í nágrannalöndum okkar hefur fyrirkomulag
hhðstætt Búsetakerfmu („kaupleiguíbúðir með hlut-
areign") eins og það heitir á lagamáh þegar sannað
ágæti sitt og er drjúgur hluti húsnæðiskerfis okkar.“
Páll Gunnlaugsson arkitekt og formaður
Búseta í Reykjavík í Mbl. 29. sept.
Vandamál sjávarútvegsins
„Vandinn í sjávarútveginum er mikil afkastageta
miðað við þær veiðar sem heimilaðar era í augna-
blikinu. Hins vegar er farið að leita í vaxandi mæli
á ný mið, í orðsins fyhtu merkingu og leitað út fyrir
fiskveiðilögsöguna sem alkunna er. ... Þjóðin á
heimtingu á að talað sé í alvöru um atvinnuvegina
og vandamál þeirra. Hún á heimtingu á að það komi
skýrt fram hvað ríkisstjómin ætlar sér í málefnum
sjávarútvegarins og með hvaða hætti eigi að bregð-
ast við vanda útgerðarinnar.“
Úr forystugrein Tímans 29. sept.