Alþýðublaðið - 11.05.1967, Blaðsíða 8

Bragi Níelsson læknir:
Eitt af stóru fram-
faraskrefunum
Undanfarna áratugi hefur ís-
lenzka þjóðin gengið hröðum
skrefum í áttina til velferðarrík
is, frá fátækt og skorti, frá
vosbúð, kulda og þrældómi, til
þeirra bjargálna, sem flest ölf
landsins börn eiga nú við að
búa. Miðað við fjölda annarra
þjóða mætti nú segja, að við
hefðum náð því marki að skapa
hér velferðarríki, þar sem öll
um þegnum þjóðfélagsins eru
tryggð félagsleg réttindi frjáls-
borins manns, þar sem enginn
þarf að örvænta um fjárhagsaf
komu sína eða sinna þótt að
steðji veikindi eða slys, eða
önnur utanaðkomandi óáran, og
þar sem föt og fæði, húsnæði
og læknishjálp sé öllum tryggð
frá vöggu til hæstu elli. En
svona einfalt er málið ekki,
því að velferðarríki er ekkert
ákveðið mark, sem við getum
náð einn góðan veðurdag, held
ur er það markmið, sem við
stefnum að og nálgumst alltaf Bragi Nielsson.
meir og meir en náum aldrei
Bragi Níelsson Iæknir flutti
ávarp á útifundi 1. maí á
Akranesi í vor, og birtist það
hér.
að eilífu, því að eftir hvern fremst sem forstig almanria-
áfanga, sem við vinnum, eygjum tryggingalaganna, sem sett
við annan á næsta leiti, og þró voru árið 1946, en við þau lög
unin til betra þjóðlífs og feg- búum við að mestu leyti enn
urra mannlífs mun aldrei stöðv þann dag í dag, þó að vissu-
ast. lega hafi verið gerðar á þeim
Ég hef alltaf álitið, að öðrum marSar góðar endurbætur síð-
fremur væri baráttu ís-
lenzkrar alþýðu að þakka sú
heillaþróun, sem orðið hefur
hér á landi á þessari öld, þótt
vissulega hafi margt fleira
komið þar til hjálpar. Það var
alþýðan, sem fann sárast fyrir
því, hvar skórinn kreppti, og
enginn gjörþekkir þrengingarn-
ar nema sá, sem sjálfur reynir.
Þessir tveir megin þættir munu
sennilega hafa orðið afdrifarík
ir fyrir sigursæla baráttu al-
þýðunnar. Það er aukinn fé-
lagslegur þroski hennar sjálfrar
og rýmkun kosningaréttarins,
og fyrstu skref baráttunnar
voru að sjálfsögðu að fá laun
hækkuð og vinnuþrælkunina
minnkaða en þessu næst hófst
baráttan fyrir lýðtryggingum og
sennilega er það farsæl þróun
þeirra mála, sem við getum ver
ið ánægðastir með í þjóðfélagi
okkar nú í dag þó að þar sé
ennþá mikið starf óunnið.
Siúkrasamlög voru einna fyrst
á ferðinni af þáttum trygging
armála, en þau voru fyrst fram
an af langt frá því að ýera al-
menn, en annar mesti áfangi
trygginga á íslandi til þessa,
var setning alþýðutryggingalag
anna árið 1935, en þau lög voru
sfórmerkur áfangi, þó að við
skoðum þau núna fyrst og
an.
í samræmi við þessi lög nýt
ur þjóðin nú fjölþætts trygg-
ingakerfis, sem veitir þeim, er
höllum fæti standa í lífsbarátt
unni, stórum betri lífskjör en
áður var. Og í heild er þarna
um að ræða kjarajöfnun í þjóð
félaginu, sem nemur á hverju
ári töluvert á annað þúsund
milljónum króna, sem er að
mestu tekið frá hinum ríkari
og veitt þeim fátækari.
í þessu stutta ávarpi sé ég
ekki ástæðu til að ræða ein-
staka þætti trj ggingamála, né
þá baráttu, sem það kostaði,
bæði á Alþingi og utan þess
að koma tryggingunum á, því
að nú þykir flestum þær sjálf-
sagðar og stjórnmálaflokkar
keppast um að eigna sér heiður
inn.
Fæðingastyrkur er nú ekki
talinn settur til að verðlauna
Jauslæti, eins og sagt var
1946, fjölskyldubætur, barnalíf-
eyrir, mæðralaun og ekknalíf-
eyrir, þykja nú allt sjálfsagðir
hlutir, sjúkra- og slysatrygging
ar réttlætismál, örorkubætur
nauðsynlegar, og atvinnuleysis-
tryggingar þorir enginn að tala
illa um, a. m. k. ekki 1. maí.
Ellilífeyririnn hefur reynzt
mörgu öldruðu alþýðufólki mik
ill styrkur en þarna held ég að
vanti þó langmest á, að trygg
ingarnar valdi hlutverki sínu,
því að ég veit, að miðað við
venjulegar aðstæður, er engin
leið að framfleyta lífi sínu af
honum, svo lágur er hann.
Af þessum ástæðum hafa ýms
félagasamtök launafólks komið
sér upp lífeyris- og eftirlauna-
sjóðum, sem hafa það hlutverk
að veita sjóðsfélögum elli- og
örorkulífeyri, og eftirlátnum
mökum þeirra og börnum maka-
og bamalífeyri. í þessa sjóði
greiða sjóðsfélagar 4% af laun
um sínum, en atvinnurekandinn
greiðir jafnframt 6% af sömu
iaunum til sjóðsins. Þetta virð
ist því vera nokkuð góð upp-
hæð, sem kæmi þá sem uppbót
á áðurnefndar alltof lágar elli
lífeyrisgreiðslur. Tvennir erii
megingallar þessara sjóða, sá
fyrri, að þeir ná til alltof fárra
manna og sá síðari, að hin
stöðuga, öra verðbólga, sem
ríkt hefur hér á landi undan
farna áratugi, gerir alla sjóði
sífellt verðminni.
Nokkur bót er það, í þessu
síðara atriði, að sjóðirnir hafa
ávaxtað fé sitt þannig, að lána
það til sjóðsfélaga, og hefur
því tap sjóðsins af verðbólgunni
orðið hagnaður þess félaga, sem
lánsins naut.
Eftirlaunasjóður Akraneskaup
staðar er bæði ungur og smár,
en þó voru tekjur hans á sl.
ári um 660 þús. ,kr. og mest af
því fé fer beint til sjóðsfélag
anna, sem lán, venjulega til
liúsabygginga, og hafa slík lán
reynzt mörgum félaganum veru
leg hagsbót.
Svo almennur er skilningur
manna hér á landi orðinn á
gildi lífeyrissjóða, að þegar til-
laga kom fram á Alþingi um
athugun á því, hvort ekki væri
tímabært að stofna lífeyrissjóð
fyrir alla landsmenn, þá voru
allir stjórnmálaflokkarnir því
samþykkir, að sú athugun skyldi
fara fram. Haraldur Guðmunds-
son, fyrrv. sendiherra, var ráð
inn til þessa starfs og kynnti
hann sér málin m.a. á Norður-
löndunum, en bæði í Noregi og
Svíþjóð eru nú þegar komnir
á stofn slíkir sjóðir, þó ekki
sé með sama sniði í báðum lönd
unum.
í Danmörku er slík löggjöf
í undirbúningi, og er búizt við
almennum lífeyrissjóði þar inn-
an tveggja ára.
Niðurstaðan af rannsókn Har
alds Guðmundssonar varð sú,
Framhald á 15. síðu.
RAGNAR JÓHANNESSON
„VÉR EIGU
FYRIR
★ Hret og harðindi og
varasjóðir.
Ég ætla mér ekki þá dul að
fara að tala hér að ráði um veðr-
áttuna í vetur. Til þess verða
sjálfsagt nógu margir aðrir, enda
eru þau tíðindi, að vonum, flest-
um hugstætl umtalsefni, einkum
þeim, sem eiga allt sitt undir sól
og regni, einkum sjómönnum
vorum og bændum. Hinir miklu
umhleypingar í vetur, frost, hríð-
ar og hret, ættu að minna okkur
rækilega á, hvers við megum allt
af vænta í voru harðbýla og mis-
lynda landi. Vér þurfum alltaf
og ævinlega að vera við harðrétti
og óáran búnir af hálfu náttúr-
unnar. Góðæri undanfarandi ára-
tuga mega ekki villa oss svo sýn,
að vér fljótum sofandi að feigð-
arósi, og gleymum að afla vara-
forða nauðsynja og varasjóða, rétt
eins og henti Hrafna-Flóka í allri
sumarsælunni í Vatnsfirðinum,
svo að fé hans féll um veturinn.
Við verðum ætíð að hafa hug-
fast hið spaklega máltæki:
Vertu viðbúinn því illa, því að
hið góða skaðar ekki.
Núna í páskahretinu mikla varð
mér tíðhugsað til gamals bónda
vestur í Dölum, þegar ég var að
alast þar upp. Hann var góður
maður og gegn, gestrisinn og ræð-
inn vel við gest og gangandi. Og
langoftast kom tal hans þar nið-
ur, að hann fór að tala um harð-
indi og fjárfelli og hins vegar
andvaraleysi samtíðarmanna, sem
margir hverjir virtust trúa á æ-
varandi góðæri, birgðu heimilin
illa upp á haustin og settu of
djarflega á heyin. Þessi gamli
bóndi hafði ekki aðeins lifað
frostaveturinn mikla 1918, heldur
líka harðindaárin kringum 1880,
sem voru honum afar minnisstæð.
Síðan ég hlýddi á þetta harð-
indatal gamla bóndans, sem ýms-
ir skopuðust að og kölluðu bar-
lóm og kerlingaraus, hefur mik-
ið vatn til sjávar runnið og margt
breytzt. Samgöngum á sjó, landi
og í lofti hefur flevgt svo fram,
að kraftaverkum er líkast. Auð-
æfi þjóðarinnar hafa margfaldazt,
stórvirkar vinnuvélar eru á hverju
strái; svo að kalla hver árspræna
er brúuð, rafmagn víðast hvar
sjálfsagður hlutur, hiti i híbýlum
manna yfirfljótanlegur, nema þá
helzt á hitaveitusvæði Reykja-
víkur.
En hefur ekki sú spurning
hvarflað að einhverjum fleirum
en mér í vetur, einkum í páska-
hretinu skæða, hvað gerast mundi
ef yfir landið d.vndu nokkrir
harðvindavetur og hafísa í röð,
eins og svo oft hefur orðið í
sögu þessara marghrjáðu þjóðar,
köld sumur og grasleysi, afla-
brestur við sjávarsíðuna. Nú í
vetur hefur það sýnt sig, að heil
bj'ggðarlög hafa einangrazt, vegna
snjóalaga, flest þó skamma
stund, sem oftast má þakka snjó-
bílum og öflugum ýtum. En nú
eru þeir tímar véltækninnar
komnir, að ef slík einangrun væri
langvarandi, og til dæmis af-
skekktustu sveitabæir lengi ein-
angraðir vegna fannfergis og stór-
hríða, svo að bjargir þrytu, gætu
ef til vill flugvélar sætt færis,
og kastað niður nauðsynjum og
lyfjum, ef þeirra þyrfti við. Svo
langt hefur framförunum á véla-
öld miðað, en nógu bölvað gæti
ástandið orðið fyrir því. Og úr
grasleysi á harðindasumri fær
enginn mannlegur máttur bætt.
(
★ Þorradægur þykja löng.
Já, mikill er munurinn á því,
hversu veturinn leggst á fólkið
nú éða fyrir aðeins fáeinum ára-
tugum. Þuhga og kvíðá vetrarins
er óvíða betur íýst en í stökunni
alkunnu:
„Þegar vantar varmaföng,
vist og heyjaforðann,
þorradægur þykja löng,
þegar hann blæs á norðan”
Þessi vísa er dásamlega ein-
föld í sniðum og raunar fáskrúð-
ug á yfirborði eins og flest
snilldarverk af þessu tagi. Hér er
miklu efni þjappað í fáorðan
og látlausan búning. En lygnu
vötnin búa oft yfir mesta dýpinu.
Hinn óþekkti höfundur lýsir á-
standinu á bágstöddu koti: Elds-
neyti er þrotið og bærinn hel-
kaldur, skortur er á matvælum.
Hver dagur er leiður og langur,
hlaðinn kvíða og kvöl og ísköld
norðanáttin lætur sig ekki. En
þungbærasta þrautin er bóndan-
um ef fil vill það, að heyin eru
þrotin. Hann sér fram á hungur-
dauða og tortímingu hinna fáu
sauðkinda, sem öll velferð heim-
ilisfólksins veltur á. En hann
hefur samt ekki upp neitt
mærðarfullt harmakvein.
Höfundur þessarar litlu vTsu
er karlmenni. Ekki er hægt að
lýsa ömurleik og þunga sálar-
lífsins á þessu snauða koti á lát-
lausari liátt en í síðari vísupai’t-
inum: „Þorradægur þykja löng,
þegar hann blæs á norðan.”
. Og börnin — á þau fékk vetr-
arríkið líka, myrkrið, kuldinn
og sulturinn. Tvö stórskáld ís-
lenzk hafa með snilld lýst við-
£ 11. maí 1967 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ