Alþýðublaðið - 01.03.1968, Side 11

Ræða viðskiptamálaráðherra
Framhald af 3. síðu.
er oft haldið fram, að Seðlabank
inn og ríkisstjórnin hafi talið,
að hið nýja gengi gæti tiryggt
hallalausan og styrkjalausan
rekstur allra islenzkra útflutn-
ingsatvinnuvega. Þetta er ekki
rétt. Hvorki Seðlabankinn né
ríkisstjórnin sagði nokkurn tíma,
að rekstur íslenzkra utfluínings
atvinnuvega myndi verða halla-
laus vegna hins nýja gengis,
heldur, að gengisbrcytingin
mundi stuðla að hallalausum
rekstri. Okkur var öllum lióst,
að fleira yrði að koma til, e£ um
hallalausan rekstur ætti að geta
verið að ræða og að afkoma ein
stakra greina útflutningsatvinnu
veganna væri svo ólík, að sama
gengi gæti aldrei hentað þeim
öllum. Auk þess verður að cegja
það umbúðalaust og hiklaust, að
höfuðsjónarmið í sambandi við
gengis'ákvörðunin var ekki að
hafa hana svo mikla, að telja
mætti líklegt að útflutnigsat-
vinnuvegir gætu að meðaitali
vænzt hallalaus rekstrar, hejdur
bitt, að ganga ekki lengra en
svö, að iaunþegar gætu sætt sig
við þær verðhækkanir, sem af
gengislækkuninni mundu h.ijót-
ast. Ríkisstjórnin og Seðlabank
inn töldu' að það væri mikilvæg
ara, að gengislækkunin væri
meiri en svo, að rökstudd von
væri til þess, að launþegasamtök
in mundu una henni og kaup-
gjald þannig haldast óbreytt, en
hitt, að hún ein tryggði útfhitn.
ingsatvinnuvegunum að meðal-
tali hallalausan rekstur. Ef geng
islækkunin hefði verið meiri cn
búast mátti við, að launþegasam
tökin sættu sig við, og keup-
hækkun hefði því siglt í kjölfar
liennar, þá hefði sú gengislækk
un orðið útflutningsatvinnuveg-
unum að rniklu minna liði en.
minni gengislækkun, sem laun-
þegasamtökin sættu sig við.
Þetta var meginsjónarmiðið,
sem réði ákvörðun Scðlabankans
og ríkisstjórnarinnar.
Það skal hins vegar fúslega
játað, að þegar hið nýja gengi
var ákveðið, vissum við ekki allt,
sem við vitum nú, um ýmis mik
ilvæg atriði, sem taka hefði
þurft tillit til við gengisákvörð-
unina. Hér er fyrst og fremst
um þrjú atriði að ræða. í fyrsta
lagi var gert, ráð fyrir því, að
gengisfelling - sterlingspundsins
mundi ekki hafa éhrif á verð-
lag á fiskj í Sovétríkjunum og
það mundi því geta haldizt ó-
breytt, reiknað á föstu gengi
sterlingspundsins. Reyslan hefur
hins vegar orðið sú, að Sovétrík
in hafa ekkj einu sinni fengizt
til þess að greiða óbreytt verð
í pundum. Verðið í Sovétríkjun-
um hefur þess vegna beinJínis
lækkað, og raunar þetta veruleg
um fjárhæðum, sem ekki var
reiknað með, þegar gengið var
ákveðið. Á sama tíma hefur
hins vegar verð á olíu, sem við
kaupum frá' Sovétríkjunum,
hækkað mikið í samræmi við
olíuverðs og flutningskosinaðar
á heimsmarkaði. í öðru iagi var
reiknað m?ð því, að verð á
lýsi og mjöli værj þá í aigjöru
lágmarki, en mundi fara eitt-
hvað hækkandi á næstu ínánuð
um. Sú von hefur ekki ræt.zt. í
þriðja og síðasta ,agi hefur kom
ið í ljós að raunveruleg afkoma
hraðfrystiiðnaðarins á árinu
1966 var lakari en bráðabirgða-
niðurstöður um hag þeirra, er
lágu fyrir í nóvember, bentu til.
Stafaði þetta af því, að frysti-
húsin sjálf höfðu í reikningum
sinum fyrir 1966 ekki tekið nægi
legt tillit til áhrifa verðfallsins.
Allt þetta bendir til þess að geng
islækkunin hefði átt að vera
meiri en hún var, ef eingöngu
hefði verið höfð hliðsjón af Jiags
munum útflutningsatvinnuveg-
anna. En þetta jafngildir ekki
því, að Seðlabankinn og ríJús-
stjórnin hefðu haft gengislækk-
unina meiri, þótt allt þetta, sem
nú er vitað, hefði verið vitað í
nóvember. Ég fyrir mitt leyti
befði talið, að réttara hefði ver
ið að ákveða gengið eins og það
var ákveðið og gera síðan til við
bótar þær ráðstafanir, sem nú
liafa verið gerðar til aðstoðar
bátaflotanum og braðfrystiiðnað
ii um. Að öðrum kostl hefði verð
hækkunin og þær byrðar fyrir
1; unþega, sem hún hfur í för rneð
sér, orðið ennþá meirj og þá
minni líkur til þess, að vinnu-
friður geti haldizt. Hann hangir
nú að vísu á- veikum þræði, og
mun. ég síðar víkja að því. en
enn veikari liefði þráðurinu orð
'r ef gengislækkunin hefði ver
ið höfð meiri.
Þá kem ég að spurningu.nni
um, hvort réíta leiðin til þess
bæta úr lánsfjárskortinum,
sem allir kvarta undan, sé sú, að
hætta við innlánsbindinguna
svoköiluðu í Seðlabankanum eða
araga eitthvað úr henni. Ég
held, að um ekkert atriðj ís-
lenzkra efnahagsmála sé jafnoft
sagt jafnmikið rangt og um ii-.n-
lánsbindinguna eða „sparifjár-
frystinguna“ í Seðlabankanum,
eins og hún er oft kölluð. Svo
að segja dag eftir dag og viku
eftir viku getur það að lesa í
blöðum, að Seðlabankinn taki úr
umferð og ,,frysti“ stórfé fyrir
atvinnuvegunum. Það er eins og
margir haldi, að Seðlabankinn
taki til sín talsverðan hluta
þeirra peninga, sem spar'fjár-
eigendur leggja inn í viðskipta-
bankana, setji þá í kistur niðri
í kjallaranum hjá sér og loki
þeim vandlega. En þetta er lierfi
legur misskilningur. Þessi mis-
skilningur á líkiega rót sína að
rekja til þess, að meðan Seðla-
bankinn var að koma upp gjald-
eyrisvarasjóðnum á árunum
1960-65, fékk hann meira fé írá
viðskiptabönkunum og spari-
sjóðnum en hann lét til þeirra.
Nokkur hluti af heildarspirnaði
þjóðarinnar gekk m. ö. o. til
SeðJabankans til þess að hann
gæti eignazt gjaldeyrisvarasjóð
erlendjs. Og hvernig átti Seðla-
bankinn að geta eignazt gjaldcyr
isvarasjóðinn öðru vísi? Giald-
eyrisvarasjóffur er hluti af Jieild
arsparnaðj þjóðarinnar. Seðla-
bankinn gat ekki komið honum
upp, nema honum yrði fenginn
til ráðstöfunar innanlands hluti
af sparnaðinum. Á þessum árum
jukust og útlán Seðlabankans til
útflutningsatvinnuveganna, þ. e.
kaup hans á afurðavíxlum í jávar
útvegs og landbúnaðar. Hvernig
átti Seðlabankinn að geta r.’.ikið
útláh sín til sjávarútvegs og
landbúnaðar nema með því að
fá til umráða nokkurn hluta af
sparifjármynduninni? Þetta átti
sér stað á þessum árum. Það er
rétt, að á þessum árum fékk
Seðlabankinn meira fé frá viS-
skiptabönkum og sparisjóðum
en liann lánaði til sjávarútvegs
og landbúnaðar. Mismunuriiin
rann í gjaldeyrisvarasjóðinn er-
lendis.
En liin miklu umskipti í efna
hagsmálum og peningamáJum
þjóðarinnar á undanförnum V/2
til 2 árum hafa gerbreytt þessu.
Bundna féð í Seðlabankanum
nemur nú 1900 millj. króna. Út-
lán Seðlabankans til annarra en
ríkissjóðs nema nú um 2500
milljónum króna. Útlán Seðla-
bankans eru nú m. ö. o. 600 millj
ónum króna meiri en allt það fé
sem Seðlabankinn hefur í
vörzlu sinni frá viðskiptabonk-
um og sparisjóðum. í dag er því
í raun og veru algjörlega rangt
að tala um, að Seðlabankinn
,,bindi“ nökkurt fé. Hann á 600
milljónir króna útistandandi hjá
öðrum deildum banka- og fjár-
málakerfisins.
Enn skýrari verður þessi
mynd, ef athuguð er þróunin á
síðastliðnu ári. Samkvæmt þeim
reglum, sem gilda um sparifjár-
bindingu, lögðu bankar og spari
sjóðír á síðastliðnu ári 181 millj.
kr. inn í Seðlabankann. En aukn
ing skulda banka og sparisjóða
við Seðlabankann og minnkuð
innistæða þejrra hjá honum nam
356 milljónum króna. Bankar og
sparisjóðir fengu því næstum.
tvöfalt meira fé hjá Seðlabank-
anum á síðastliðnu ári, en þeir
lögðu inn í bann samkvæmt hind
ingarreglunum. Auk þess lúnaði
Seðlabankinn f járfestingarlána-
stofnunum á síðastliðnu ári 192
millj. króna. Hækkun á skuid
ríkissjóðs og ríkisstofnana nam
458 milij. króna. Og að síðustu
námu kaup á verðbréfum og
minnkun mótvirðisfjár 115 miRj
ónum króna. Fé það, sem Seðla-
bankinn lét af hendi á siðast-
liðnu ári, nam þannig 1121 millj
kr. Fé það, sem Seðlabankinn.
fékk frá bönkum og sparisjóðum
s em hlutdeild hans í innistæðu-
aukningu þejrra eða sparnaði
þjóðarinnar, nam aðeins 181
miRj. króna. Seðlabankinu lét
því á síðastliðnu ári af liendi
940 millj. kr. meira fé en bann
fékk. Nú er von, að menn,
spyrji, hvernig Seðlabankinn
hafi getað gert þetta. Svarið cr
fólgið f mjnnkun gjaldeyrisvara
sjóðsins, sem nam svipaðri upp-
hæð. Það, sem Seðlabankinn
gerði á síðastliðnu ári, var m.ö.
o. að liann breytti hér um bíl
heJmingi gjaldeyrisvarasjóðsins
í útlán innanlands, hann flutti
um það bil helming gjaldeyris-
varasjóðsins inn í landið og not
aði hann til aukinna útlána.
Samt eru menn að lesa Það daá
Framhald á 15. síðu.
VéShjél á sérstöku íækifærisverði til afgreiðsiu í vor

„RIGA 3“.
Höfum gert sairning við rússneska fyrirtækið „AVTOEXPORT“ um
sölu á „ Riga 3“ vélhjólum til íslands.
Verð á fyrstu sendingu er sérstaklega lágt og ekki hægt að áhyrgj-
ast að óbreytt verð haldist áfram. Söluverðið mun ekki ná 10.500,00
kr. Til tryggingar fullkominni varahlutaþjónustu hefur seljandi sam-
þykkt að hafa alla varahluti ávallt fyrirliggjandi í tollvörugeymslu.
Helztu tækniatriði eru:
L j ósaútbúnaður.
Fullkomið verkfærasett.
Bögglaberi.
48 kg.
Rúmlega 2 hestöfl.
2ja gíra.
Vökvakúpling.
Demparar aftan og framan
Vélhjólið er til sýnis í TRABANT-búðinni að Tryggvagötu 8, tekið
á móti pöntunum nú þegar.
TRABANT - umboðið
Tryggvagötu 8, Reykjavík — Símar 18510 og 19655.
■

1. marz 1968
ALÞÝÐUBLAÐtÐ