Alþýðublaðið - 22.09.1968, Blaðsíða 5

//
NÚ ER HLÁTUR NÝVAKINN
44
í síðasta vísnaþætti slapp
prentvillupúkinn laus og lék
þáttinn dálítið grátt, eins og
búast mátti við af þeim
þrjóti. V.llurnar voru þó yf
irleitt af meinlausara tag
inu og vonandi hefur flest
um tekizt að lesa í málið, en
skylt er þó að biðjast afsök
unar á þessu. Vert er að
vekja sérstaka athygli á per
sónufornafninu ,,ég‘‘, sem
sumsstaðar var ranglega lát
ið koma í staðinn fyrir ,,eg“,
en það getur skipt talsverðu
í bundnu máli. Hins vegar
finna ekki allir muninn á
þessu. Það stafar af ákveðn
um ihrörnunarsjúkdómi í
brageyranu, en venjulegir
eyxnalæknar eru yfirleitt
fákunnandi um kvillann eða
telja hann ekki innan síns
verkahrings.
Sigurjón Friðjónsson á
Litlu Laugum var þjóðþekkt
skáld, eins og bróðir hans,
Guðmundur á Sandi. Þetta er
reyndar skáldaætt. Hér eru
tvær sléttubandavísur eftir
Sigurjón:
Hlíðarindar bjartir ból
búa lindum mjalla.
Þýða vinda sumarsól
sendir tindum fjalla-
Skelfur, kliðar hamrahöll
hrökkva viðjar klaka-
Elfur niða, fossaföll
flytja skriður jaka.
*
Eftirfarandi vísa er kveð
in um Ara Jónsson, sem síð
ar kallað . sig Arnalds og var
þingmaður um skeið. Eftir
því sem bezt verður vitað er
Einar Jochumsson höfundur
vísunnar.
Lofið honum Ara inn,
elskuLegu vinir,
þetta er mesta þægðar
skinn
og þingmaður sem h.nir.
*
Það ætti ekki að vera ó
viðeigandi að birta hér vísur
til ferskeytlunnar. Ég gef
Jóni S. Bergmann orðið.
Er:u skáldum arnfleygum
æðri leiðir kunnar.
En ég vel mér veginn um
veldi ferskeytlunnar.
Þegar skyggði á þjóðar
hag
þrældómsmyrkrlð svarta,
ferskeytlunnar létta lag
lagði yl í hjarta.
Meðan einhver yrkir brag
og íslendingar skrifa,
þetta gamla þjóðarlag,
það skal alltaf Ufa.
*
Jón Espólín sýslumaður
kvað eftirfarandi vísu um
Pétur nokkurn Skúlason, al
ræmdan kvennaflagara, er
hann reið hjá bæ hans:
Hér er bær þess mikla
manns,
sem mikið getur,
harðsnúinn og heitir Pétur,
hrútur bæði sumar og
vetur.
Næsta vísa er um Þjngey
ing, er Helgi hét. Hann varð
fyrir því slysi að falla niður
í gjá, en náðist þó lifandi
og lítt skaddaður. Um þenn
an atburð var vísan kveðin.
Að slysum enginn geri gys,
guðs er m'kill kraftur.
Helgi fór til helvítis,
en honum skaut upp aft
ur.
Þetta eru nokkurs konar
heilræðavísur og höfundur
inn er enginn annar en Hann
es Hafstein:
Aumra smámenna yfirráð
aldregi máttu þola.
Trú þú aldrei á tudda náð.
Taktu í hornin á bola.
Þó að hvasst yfjr lög og láð
leiki sér ísköld gola,
mundu, ætíð er annað ráð,
en að krjúpa og vola-
Bólu Hjálmar kvað svo um
hinn ríka og fátæka:
Ríkur búri ef einhver er,
illa máske þveginn,
höfðingjar við síðu sér
setja hann hægra megin.
Fátækur með föla kinn
fær það eftirlæti,
á hlið við einhvern hland
koppinn
honum er ætlað sæti.
Þessi þingvísa er talinn
vera kveðin um þann mæta
mann og þ.ngskörung, Bjarna
frá Vogi:
Leirbullsskjóðu skekur
hann,
skellihlátur vekur hann,
sambandsrellu rekur hann,
rólega öllu tekur hann.
ÖLn Arnarson yrkir á þessa
leið:
Hræsni vex af hjálp og
náð.
Hrælund þrífst við auðinn.
Örbyrg stétt er auðvalds
bráð.
Úlfurinn étur sauðinn.
Það er svo bezt að klykkja
út að þessu slnni með rétta
vísunni alkunnu, sem aldrei
fyrnist:
l
Nú er hlátur nývakinn,
nú er grátur tregur,
nú er ég kátur nafni minn,
nú er ég mátulegur.
Þjóbfélagslegf afl...
en það er hægt að skapa henni
vaxtarsk lyrði, og það er hætt
við að í velmektarþjóðfélagi
verði menn svo uppteknir af
hinum ytri formum listarinn-
ar, sem auðveldlega er hægt
að fá keypt, að þeir verði ó-
næm'r fyrjr innihaldsleysi.
Þegar svo er komjð þá er
menningu okkar tekin gröfin.
Það er skylda okkar lista
manna að sjá til þess að þjóð
vor haldi heilu skyni, en orð-
mergð og eítirtölur um það fé,
sem ve'tt er til lista, gætu
bent til þess að illa horfi um
þroska þjóðarinnar. Samtök
listamanna samþvkktu fyrir
sitt leyti núgildandi lög um
listamannalaun. Við væntum
þess að á næsta löggjafarþingi-
verði staðið við það he'.t, að
komið verðj á fót starfstyrkja
kerfi samkvæmt greinargerð
umræddra laga og gerðu nefnd
aráliti, og það eins þótt nú sé
talið hart í árþ Þjóðinni er
því meiri nauðsyn að skapa
listinni vaxtarskilyrð' til að
fylla líf sitt sem liún horfir
fram á me'ri vonbrigði á sv.ði
hagskýrslna-
ym opinber listamánnalaun
er augljóslega tvennt til.
Annars vegar að þau séu al-
menn viðurkenning samfélags
ins á þe m sem við listir fást,
einhvers konar uppbót á aðr-
ar tekjur þeirra og styrkveit
ing til starfrækslu þeirra sem
viðurkennt er að einatt gefi
lítið í aðra hönd. Slík laun
geta aldre' örðið ýkja há, en
til þess verður ætlazt að
þeirr:a njóti sem allra flestir
sem starfa að listum. Hins veg
ar gætu listamannalaun verið
eins konar opinber fjárfest ng
í listum. Þá væru einhverjir
tilteknir, tiltölulega fáir list-a
menn styrkt r mjög ríflega af
opinberri hálfu til að þeir
gætu gefið sig óáreittir að list
sinn', og værj slíkur styrkur
veittur í þeirri trú að verk
þeirra mundu launa margfald
lega tilkostnað af almannafé.
Með núverandi skipan lista
mannalauna, sem sarntök lista
manna hafa samþykkt fyrir
sitt leyti,- virðist fyrri stefnan
viðtek n. En fróðlegt væri að
heyra nánar um afstöðu Banda
lags íslenzkra listamanna í
þessum málum.
— Listamenn féllust á hin
nýju lög um Hstamannalaun
með því skilyrði að samtímis
yrði komið á fót sérstöku
starfstyrkj akerf, sagði Hann-
es Davíðsson um þetta efni,
en með því yrði raunverulega
um að ræða opinbera fjárfest
ingu í Hstum. Og þáð er vert
að vekja athygli á því að þetta
er fyrsta skipti sem samstaða
næst með listamönnum um
skipan l'stamannalauna, en
frumvarpið var í fyrstu rætt
rækilega í öllum aðildarfélög-
um bandalagsins og síðan sam
þykkt af sérstakri samstarfs
nefnd allra félaganna á þess
vegum. Við bindum miklar
vonir v ð gagnsemi starfstyrkj
anna og teljum núverandi
kerfi alls ekki fullreynt íyrr en
þeir eru komnir til sögunnar.
— Bandalag íslenzkra lista
manna lítur svo á, sagði Hann-
es, áð hin almennu l'stamanna
laun séu ákveðinn heiðursvott
nr til listamanna af opinberri
hálfu og óviðeigandi sé að
skipa þe'm í mismunandi
launaflokka, nema ef hafður
væri sérstakur örfámennur
heiðursflokkur fyrir óvenju-
leg afrek. Að öðru leyti ættu
allir sem launanna njóta að
hljóta eina og sömu upphæð.
En ásamt þessum launum
þurfa að koma til sérstakir
mjög ríflegir styrk'r sem veitt
ir væru einstökum listamönn
um til einhverg tiltekins tíma
í því skyni beinlínls að gera
þeim kleift að vinna að til
teknum verkefnum. Eðlilegt
væri að tiltölulega mestur
hluti Hstamannalauna á hverj
um tíma væri ve!ttur í formi
starfstyrkja. Upphæð styrkj-
anna yrði að miðast við lífs
víðurværi tiltekinn tíma, varla
skemur en ár í senn — en
þess má geta til samanburðar
að í Danmörku eru slíkir styrk
ir veittir til allt að 3 ára. Og
slík r styrkir geta raunar ver
ið í öðru fólgnir en fjármun
um, myndlistarmenn þurfa að
gang að vinnustofum, tónskáld
samstarf við hljómsveitir og
leikr„taskáld við le khús,
skáld þurfa aðstöðu til að
að vinna í næði áð ritstörfum
sínum. Starfstyrk'r gætu ver
ið í því fólgnir að ve'ta Hsta
mönnum slíka aðstöðu ekki síð
ur en beinum fjárgreiðslum.
Og úthlutun slíkra styrkja
anætti ekki vera í liöndum
pólitískrar nefndar eins og út-
hlutun Hstamannalauna er
nú. Það er grundvallaratr'ði
að listin sé frjáls, við viljum
öll að andlegt frelsi sé hér á
landi ekki síður en í Tékkósló
vakíu, en það er margreynt
að pólitískum nefndum er
sköpuð pól tísk hlutdrægni að
öðru jöfnu að minnsta kosti.
JT.tt helzta viðfangsefni Banda
lags íslenzkra listamanna
um þessari mundir, sagði Hann
es Davíðsson, er að fá tekið
upp að nýju frumvarp það til
höfundarlaga sem Þórður Eyj
ólfsson samdi, en var látið
daga uppi á þing? og hefur
ekki verið lagt fram síðan. í.
því frumvarpi er það nýmælij
m.a. að viðurkenndur er höft
undarréttur listflytjanda að
flutningi sínum, og þarf
samþykki flytjanda til að slík
an flutning megi endurtaka
endá komi greiðsla fyrir. Hér
á landi er höfundarréttur hug
verka viðunkenndur, en
greiðslur fyrir flutningsrétt
hafa ver'ð samningsati’iði án
lögverndaðs höfundarréttar,
þess vegna hefur t.a.m. útvarp
ið engar grelðslur þurft að
inna af hendi fyrir flutnigsrétt
erlendrar tónlistar. Og frum-
varp Þórðar Eyjólfssonar stöðv
aðist á sínum thna vegna þess
að útvarpið taldi s'g ekki hafa
efni á að igreiða þessi laun,
það taldi sig, með öðrum orð
um verða að lifa og láta eins
og sjóræning'. Þetta teljum
við ekki viðunandi ástand.
— Um höfundarrétt er mik
ið rætt í samtökum lista
manna erlendis, sagði Hannes
ennfremur, e'nkum þau á-
kvæði að eignarréttur höfund
ar á verki sínu er n ðurfelld
ur 50 áyum eftir andlát hans.
Þetta er beint misrétti og ó-
jöfnuður við listamenn þar
sem e'gnarrétturinn er frjð-
helgur samkvæmt stjórnar
skrá, og má engan skylda til
að láta af hendi eign sína
nema almenningsheill krefji,
enda þurfi til þess lagafvr r
mæli og kom' greiðsla fvrji.
Ég tel að vel færi á því að ís-
: lenzkir listamenn tækju upp
j baráttu gegn þessu ákvæði,
Framhald á 14. síðu.
22- sept. 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ 5