Alþýðublaðið - 22.09.1968, Blaðsíða 10

Stefán Pjetursson
Franuiald bls. 6.
á vakt hvert einasta kvöld þótt
við hinir ættum annað slagið
frí. Þegar ég var gerður frétta-
stjóri haustið 1952, þremur mán-
uðum áður en Stefán hætti — en
við vissum ekki þá að brottför
hans væri svo skammt' undan
— þá bannaði ég honum hrein.
lega að ganga á vgnjulegar
fréttavaktir, og munu þeir þrír
mánuðir hafa verið eini tíminn
frá því blaðið varð morgunblað
er hann ekki þurfti að mæta á
kvöldvöktum eins og réttur og
sléttur blaðamaður. Hann sagði
þá' við mig að þetta væri í
fyrsta sinn sem hann fyndi fyrir
einhverri verkaskiptingu á blað-
inu. 1 |
En það var ekki einasta gott
að vinna með Stefáni að því
leyti að 'hann var maður ósér.
hlífinn og dugmikill, handleiðsla
hans var mér ungum manni
einstaklega mikils virði líka. Ég
nam af honum blaðamennsku.
Um allt var hægt að spyrja
hann. í sögu, pólitík, bókmennt-
um, fagurfræði og heimspeki
var hann fræðasjór. „Farðu í
lexikoninn”, sögðum við stund-
um hver við annan blaðamennirn
ir, og þá var alls ekki ljóst
hvort átt var við Salomonsens
fjölfræðibókina ellegar ritstjór-
ann. Raunar var vissara líka að
spyrja ritstjórann um það sem
stóð í Salomonsen, því hr. Salom-
onsen var orðinn gamall og úr-
eltur, en ritstjórinn síendurnýj-
andi sína þekkingu.
Merkilegastur er þó maðurinn
sjálfur.
Ég skal viðurkenna að ég er
veikur fyrir hugsjónamönnum,
mönnum sem ekki berjast til að
verða miklir, heldur til að koma
einhverju fram. Mér finnst við
eiga meira en nóg af þeirri mann.
tegund sem gerir allar orrahríð-
ir lífsins að skylmingasýningu
og sjóbissniss og ætlast svo til
Síldatsölfunarsfúlkur
óstoast á söltunarstöðvarnar, Síldin h.f.
Raufarhöfn og Nó'atún h.f. Seyðisfirði.
TJpplýisingar í símla 96-51136 Raaifarhöfn og
83384 Reykjavík.
meiavouur
f dag kl. 2 leika
Fram - Í.B.V.
Mótanefnd.
Komiö og reynið hið vinsæla
kjúkling-abrauð með baeon og sveppum.
Ennfremur sí'ldarrétti, heilar snieiðair og snittur.
BRAUÐBORG, Njálsgötu 112.
Pantanasími 18680.
Múrarar Múrarar
Óskum eftir að ráða nokkra múrara nú þegar.
Upplýsingar í síma 81550-
Breiðholt h.f.
1Ó 22. sept. 1968 — ;ÁLÞÝÐUBLAÐIÐ
að fyrir þeim sé klappað og
þeir fái hátt kaup fyrir hvað
þeir eru sniðugir. Slíkir menn
eru prangarar í embættisfærslu
og stjórnmálum og mundu sóma
sér jafn prýðilega við að selja
pylsur og sælgæti á torgum og
gatnamótum.
Stefán Pjetursson er ekki af
þeirri manntegund, svo er guði
fyrir að þakka. Hann kærir sig
ekki um frama og auð, hefur
aldrei eignazt annað en eina
litla íbúð og er afar lélegur
samkvæmis- og kokkteilpartíamað
ur. Ég held ég þekki fáa sem
eru minna snobbaðir.
Og hann á skilinn mikinn
heiður fyrir hugrekki og bilbugs.
lausa þjónustu við málstað hins
góða. Sósíalismi við lýðræðis-
leg skilyrði er von Stefáns um
betri heím, meiri hamingju og
fegurra mannlíf. Gamlar kredd-
ur og úrelt form verða að víkja,
því maðurinn á að fá að vera
maður og þróast frjáls.
Með þessum málstað vill Stefán
sigra eða tapa.
Ég heyrði hann einu sinni, er
sjónarmið hans var að bíða lægri
hlut, segja eftirfarandi, hægt en
með mikilli tilfinningu:
— Við megum ekki beygja
okkur fyrir sjónarmiðum sem
við höldum að séu vinsæl í bili
bara af því að þau eru vinsæl.
Þá er betra að synda á móti
straumi.
Stefán sýndi mikið hugrekki
er hann snéri baki við kommún-
istum af því þeir höfðu níðst á
sínum eigin hugsjónum.
Það þarf mikið hugrekki til
þess ,að taka sig út úr hópnum
einn.
Kannski þarf þó meira hug.
rekki til að viðurkenna það fyr-
ir sjálfum sér að sá guð sem
maður hefur trúað á að sé falsguð
og prestar hans loddarar. Þessa
samlíkingu ber auðvitað að taka
eins og hverja aðra samlíkingu.
En samherjar Stefáns fyrir 1933
hljót'a að hafa séð það sama
og hann, en þeir bara lokuðu
augunum í náðarfaðmi trúarinn-
ar á hjálpræði kommúnismans í
Rússlandi.
Það gerði Stefán ekkí. Til
þess var honum of mikil alvara.
Til þess var hann of hreinskil-
inn við sjálfan sig.
Og ef ég þekki Stefán rétt
verður hann ekki heima á afmæl.
isdaginn og vill ekkert tilstand
um sig þola.
Ég árna Stefáni allra heilla.
Sigvaldi Hjálmarsson
í tilefni morgundagsins lang
ar mig til að koma á framfæri
heíllaóskum og kveðju til míns
ágæta húsbónda, Stefáns
Pjeturssonar þjóðskjalavarðar,
þó að orð mín verði færri og
fátæklegri en vert væri.
Stefáni Pjeturssyni kynntist
ég fyrst fyrir um það bil þrjá
tíu árum og varð þá þegar
hrifinn af eldlegum áhuga
'hans, gáfum og djúpstæðri
þekkingu. Hann var þá að
þýða og búa til prentunar
Verkalýffshreyfingu nútún
ans eft.r Finn Moe. Á stríðsár
unum var ég um skeið blaða
maður við Alþýðublaðið í rit
stjórnartíð ha-ns, og síðasta ára
tuginn hef ég unnið undir
'hans stjórn í Þjóðskjalasafni.
Það eru því orðin allmik l og
náin kynni, sem ég hef haft af
Stefáni Pjeturssyni. Eftir því
sem lengra hefux liðið, hafa
mér orðið æ Ijósar. mannkost
ir hans og hið óvenjulega sam
ræmi, sem er milli lífsskoðana
hans og lífshátta.
Af sögulegum efnum finnst
mér Stefáni tvennt vera hug
stæðast: annars vegar áhrif
skynsemishyggjunnar (rat.o
nalismans) á 18. öld og hins
vegar saga verkalýðshreyfing
arlnnar og jafnaðarstefnunn
ar á 19. og 20. öld. Báðar þess
ar stefnur miða að auknum
mannréttindum og jafnrétti
þjóðfélagsþegnanna. Um þekk
ingu á sögu þessara stefna og
áhrifum þeirra á h.n, ýmsu
þjóðfélög munu fáir hér á
landi standa Stefáni jafnfæt
is eða framar. En hann hefur
ekki einungis hrifizt af sogu
þe.rra, heldur hafa þær einnig
mótað persónuleika hans.
Hann er harður í kröfum um
þjóðfélagslegt réttlæti og jöfn
uð, og enn getur honum hlaup
ið kapp í kinn, ef honum
finnst menn hika við að draga
úr misbrestum í þeim efnum.
Jafnframt er hann fágætlega
laus við alla kröfugerð sjálf
íum sér t.l hagsbóta eða þæg
inda, og metorðagirnd og hé
gómatildur er eitur í hans
beinum.
Stefán Pjetursson réðst að
Þjóðskjalasafninu árið 1953,
og varð þegar ljóst, að hann
var í senn bæði afkastamikill
og velvirkur skjalavörður.
Fyrstu ár sín þar vann hann
að röðun og skrásetningu
biskupsskjalasafns ásamt dr.
Birni K. Þórólfssyni, og gengu
þeir í sameiningu frá nýrri
prentaðri skrá um það safn.
Að því loknu hófu þeir röðun
og skrásetningu skjalasafns
stiftamtmanns frá upphafi
(1684) og fram að 1803, svo og
amtmanns yfir öllu landi (1688
til 1770). Var það verk í miðj
um klíðum, er Stefán var skip
aður þjóðskjalavörður haustið
1957. Síðan hafa aðrir skjala
verðir safnsins lokið því verki
en auk þess haldið áfram röð
un stiftamtmannssafns 1803 —
1873, og er 'það verk nú vel á
veg komið. Einnig hefur nú
verið lokið við röðun skjala
safns stiftsyfirvalda, suður
amts og norður og austuramts
1873 til 1904. Þá hefur einnig
verið unnið talsvert við röð
un skjalasafns vesturamts og
landshöfðingja. Má þá segja,
að hin síðari ár hafi vel mið
að áleiðis röðun skjalasafna
þeirra æðri embætta hérlendis
sem heyra fortíðinni til. Einn
ig er þess að geta, að söfnum
þeim, sem raðað hefur verið
upp undanfarin ár, hefur verið
komið fyrir í mjklu heppi
legri og varanlegri umbúðum
en áður hafa tíðkazt í safninu.
Húsnæðisskortur safnsins el
orðinn mjög tilfinnanlegur,
svo að ekki sé meira sagt. En
hin síðustu ár hefur nokkurt
rými unnizt með því, að stál
skápar hafa verið settir í tvær
geymsluhæðir safnsins. Auk
þess sem þessir skápar drýgja
stórum notagildi geymslurým
isins, er að þeim hinn mesti
þrifnaðarauki, þar sem þeir,
ásamt bættum umbúðum,
vernda skjölin mjög vel gegn
áleitni ryks. Þr ðjungur ann
arrar þe rrar geymsluhæðar,
sem áður getur, hefur verið
tekinn undir v ðgerðarstofu
fyrir skjöl og handrit beggja
þeirra safna, sem í húsinu eru.
Þó að starfsemi þessarar við
gerðarstofu e gi ekki nema
örfá ár að bak., hefur Þjóð
skjalasafninu þegar orðið ó
metanlegur fengur að henni.
Þá hefur á síðustu árum verið
hafizt handa um að koma upp
ljósprentuðum eintökum a£
hinum elztu kirkjubókum
safnsins. Einn g hefur nú um
alllangt ske ð verið unnið hjð
mesta þjóðþrifaverk með því
að vélrituð hafa verið í tvíriti
mörg aðalmanntöl safnslns frá
19. og 20. öld (lokið hefur verið
við manntalið 1870, 1880, 1890
og 1930, og manntalið 1920 er
langt kom'ð). Hafa manntöl
þessi jafnan verið mjög mik
ið notuð af gestum safnsins, en
brotstærð þe rra og gerð er
þess eðlis, að þau þola illa
mikla not'kun. Hefur vélritun
þessara frumrita þegar komið
í veg fyrir mikið og óbætan
legt tjón.
Af þessu stutta yfirliti má
væntanlega sjá, að í skjala
varðar og þjóðskjalavai-ðartíð
Stefáns Pjeturssonar hefur
verið unnið fjölmargt, sem var
anlegt gildi hefur fyrir starf
semi safnsins, og er þó ótalið
sitthvað, sem tek ð hefur verið
til handargangs. Þess ber einn
ig að geta, að verulegur hluti
af starfi safnvarða fer í að
annast daglega afgreiðslu og
sinsja þeim fyijirspurnum,
sem til safns ns er beint,
ganga frá því, sem safninu
berst hverju sinni, auk ýmis
legs fleira, sem til fellur í slík
um stofnunum.
Jafnframt þvi sem Stefán
Pjetursson er einstaklega ljúf
ur og nærgætinn húsbóndi er
hann einn g réttsýnn og ná
kvæmur embættismaður, svo
að til fyrimyndar er. Margt er
það, sem skjalavörður þarf
að ráðgast um við
þjóðskjalavörð, og ætíð er
gott að leita til Stefáns með
hvern þann vanda, sem að
höndum ber. Við allar leiðbein
ingar nýtur sín ágætlega trútt
minni hans, örugg þekking
glöggskyggni og síðast en
ekki sízt góðv'ld hans.
Að endingu bakka ég Stefáni
Pjeturssyni ánægjulegar sam
verustundir fvrr og síðar og
vænti þess, að fundum okkar
eigi sem oftast eftir að bera
saman. Honum og konu hans,
frú Sonju, óska ég alls góðs
á þessum tímamótum í lífi
hans.
Bjami V'lhjálmsson.
\