Alþýðublaðið - 22.09.1968, Blaðsíða 7

Umburðarfyndi og um-
burðarleysi kristninnar
Itíð því að þau eru oss nær-
(Predikun flutt í Hallgríms-
kirkju 8. sept. 1968.)
13. sd. e. tr.
Lúk. 10. 23—37.
Nökkrum sinnum hefi jeg sjeð
því haldið fram, að kristindóm-
urinn sje í eðli sínu umburðar.
Iaus gagnvart öðrum stefnum
og hreyfingum. Því ihefir þá
stunidum verið kennt um, að
hann sje runninn af rótum gyð-
ingdómsins, sem hafi verið með
'þessu sami marki brendur. —
Það eru ekki guðleysingjar ein-
ir og andstæðingar kirkjunnar,
sem látið (hafa í ljósi þessa
iskoíurj lli'eílldur leinnig kenni-
menn kirkjunnar og einlægir
synir 'hennar.
Það þarf út af fyrir sig enga
spekingi lil að vita, að skortur
á umbyrðarlyndi við þá, sem á
annan veg bugsa, er rótgróinn
löstur í fari mannkynsins. —
Fyrir tæplega hálfum mánuði
var jeg staddur á fundi nýja_
testamen 1 i sf ræð in ga suður í
Englandi. Því var lýst yfir, að
nokkrir fjelagsmanna hefðu
ekki getað komið sökum þess,
að stjórnarvöld landsins veittu
þeim -ekki fararleyfi. Erlent
stórveldi hafði ekki meira um-
(burðarlyndi með frelsishreyf-
iingu stjórnai’valdanna í landi
þeirra en svo, að það hafði
Ihemumið landið. Þetta var ekki
í sjálfu isjer 'árás á ikirkjuna,
þó að það gengi út yfir guð-
fræðingana, sem höfðu ætlað
sjer að sækja fund vísinda.
manna, sem fjölluðu um heilag-
ar ritningar. En það þarf ekki
langt laftur í aldir, til að finna
dæmi Iþess, að kirkjan hafi orð
ið fyrir árásum vegna skorts á
umburðarlyndi. Núna á heim-
leiðinni til fslands las jeg grein
eftir danskan mann, sem kom-
ið hafði inn á þau söfn í Sovjet_
Rússlandi, sem sett 'hafa verið
upp í þeim tejerstaka tilgangi,
að hefja andróður gegn tnúar-
brögðuim yfirleitt. Hann full-
yrti, iað stjórnarvöldunum væri
engan veginn vel við tillhneig-
ingu sumra ungra fræðimanna
til að lesa og kynna sjer rit
jafnvel kommúnistískra heims_
spekinga, s'em >á sínum tíma
vildu vinna að sameignarhug-
sjóninni á grundveli trúar og
andilegrar 'liífsskoðunar. f sömu
ferðinni hitti jeg vin minn, sem
er kommúnisti og mjög vel
kunnugur ií Rússlandi. Hann fór
að dást að því við miig, hversu
frjálslega og höfðinglega rúss-
neska ríkisstjórnin kæmi fram
við ihina rússn esk-r j c tttrú u ðu
kirkju, emhætti hennar og stofn
anir. Jeg dreg af þessu þá álykt
un, að jafnvel hinjr sömu aðil.
ar g-eti ýmist sýnt umburðar-
lyndi eða skort það, eftir at-
vikum. Og ef vjer nú lítum á
'kristna kirkju, >ein,s og hún
Ihefir istairfað gegnum a-ldanna
rás, er bezt að kannast hrein-
skilnislega við, iað myndin verð_
>ur ekiki einhliða. Jeg efast um,
að nokkrir hafa staðið framar í
íþví >að verja hugsanafrelsi og
ifrj'álslyndi á dögum Nazista í
Þýzkalandi og kvislinga í Nor-
egi, heldur en einmitt kirkjan,
og hennar nienn. Jeg tók mjer
ferð á liendur um Norðurlönd
'árið 1946, beiniínis í þeim til-
gangi að Isyu'nast persónuilega
ýmrsum Iþieim mönnum, sem þar
ihöfðu staðið íramarlega í bar-
áttunni, meðan ofbeldisstefnurnj
ar rjeðu lögum og lofum, og
jeg hefi þá verið iMia blekktur,
>ef þá hcfir verið ástæða til að
ásaka kirkjuna fyrir skort á
umburðarlyndi gagnvart þeim,
sem börðust fyrir frjálsri hugs_
un og mannhelgi. Nú virðist
svo s'em þessir atburðir sjeu
mjög að falila í gleymsku og dá.
En h'eima hjá mjer geymi jeg
dálítinn bunka af safnaðar-
blöðum, sem |þá voru gefin út
á laun í Nor'egi, og staðfesta
iþau svo að ekiki verður >um vitst,
ihver afstaða kirkjunnar var. Á
ihinn bóginn verður því ekki
gLeymt, að kirkjan hefir á fyrri
öldum, og jafnvel fnam á vora
daga, margs að iðrast ií þessum
efnum. Meðan ihún var einræð-
isstofnun, sem rjeð yfir mikl-
'iim auðæfum og jafnivel vopna_
vaLdi, voru syndir hennar sízt
minni en margra annarra. En
vier höfum á þessarri öld feng-
ið mörg tækifæri til >að sjá,
ibvernig umburðarlyndi krist-
jnna kirkjudeilda innbyrðis og
út á vjð hefjr vaxið og þróast.
Jeg vil nefna aðeins tvö dæml
af mörgum. Annað >er 'samvinnu
hreyfirg kirkjunnar, sem segja
m'á, að byggist fyrst og fremst
'á beirri hugsun. að iafnvel þótt
vier getum ekki ávalt og all-
staðar verið sammála, ber oss
að koma bróðurlega fram, og
reyna að s'kiija hver annan og
Ihver annars sjónarmið. Hitt
dæmið, sem mjer >er einnig
persónulega nærtækt, 'er viisinda
fjelagið, sem var að ha'lda árs-
fund sinn um daginn í 'Exeter í
Englandi. Það er aðeins eitt
fjelag af mörgum, sem starfar
>í samá anda. Þar eru fjeiags-
menn af mörgum kirkjudeild-
um, toaþólskir menn og mótmæl-
lendur, og jafnvel gyðingar. —
Þriðja dæmið mætti nefna, þar
sem er þáttur kristinnar kirkju
í ilíknarstarfj, sem fram f,er um
allan heiminn með fjöjbreyttari
-starfsaðferðum en notokru sinni
fyrr hefir verið færi á að framu
fcvæmia. „
Jeg geri það visvitandi að
nefna dæmi úr vorri eigin sam.
rbækari en dæmi sögunnar. Og
iþó bið jeg tilheyrendur mína
að veita því sjerstatoa athygli,
að með þeim er ekki svarað
spurningunni, um það, hvort
það ®je raunverulega í eðii
kristinnar tráar að vera óum-
burðarlynd og ófrjálslymd gagn_
vart þeim, sem öðruvísi hugsa
og trúa. Það er rjett, að bæði
gyðing'dómur og kristindómur
hafa viss sjereinkenni, sem
valda því, að kristnir menn
geta ek-ki samþytokt hvað sem
er eða gengið algerlega skil-
yrðislaust inn >á sjónarmið
armarra trúarbragða og hljóta
dr
Jakob
Jónsson
blfi prtgt
því 'stundum að takmarka svið-
ið, þar sem vjer getium >náð sam-
Iþytoki. GuðspjaLlið, sem þessum
sunnudegi tilheyrir gefur oss
vísbendingu um, hvemig á því
stendur — en vísar oss jafn_
framt veginn í allri umgengni
vorri við mennina, hvort sem
þeir ,eru kristnir eða ókristnir.
Lögvitringur n'okkur spýr
Je'sús, hvemig hann eigi að
öðlast eilíft líf. Og Jesús spyr
hann fyrst um afstöðu hins
gyðiniglega lögmáls, sem hann
á að hafa lesið, og starfar meira
að segja að iþví að út.skýra fyrir
löðrum. Lögvitringurinn svarar
um hæl og Jesús tekur svar
hams gilt. En svarið var hið
tvöfalda kærieiksboðorð, að
elska guð af öllu hjarta og ná-
■ungann eins og sjálfan sig.
„Gjörðu þetta, og þá muntu
>lifa.“ isegir Jesús.
Flestir, sem lesa þetta samtal.
munu skilja það þannig, að
hjer sjeu bæði hinn gyðihglegi
lögvitringur og Jesús Kristur
að taka fram ákveðin siðferð-
isleg boðorð, sem maðurinn
eigi að halda. Og það er rjett
skilið, svo langt sem það nær.
En fullur skilningur iþessarra
torða fæist e'kki, nema vjer höf-
um í 'huga það, sem að baki
iliggur. Hjer cr eitt dæmi um
það, að vjer getum ekki skilið
Jesú rjett, nema vjer vitnum
itil hins gamla testamentis. Eins
og kærleitosboðorðin tvö eru
orðuð af lögvitringnum, benda
þau aftur fyrir sig til Móse_
bókanna, sem bæði hann og
Jesús hafa verið vel kunnugir.
Samkvæmt skilningi gyðinganna
var samband mannsins víð guð
fyrst og fremst túlkað með sátt-
mála-liugtakinu. Gyðingaþjóðin
trúðj því, að hún væri guði
sínum tengd með einskonar
sáttmáia eða samningi. Tryggð
hennar við sáttmálann var fyrst
og fremst trúmennska við guð
og föður, — persónulegt sam.
band einstaklingsins vlð hinn
lifandi guð og persónulegt sam_
fjelag við alla aðra, sem geng-
ið höfðu inn undir samning eða
sáttmála hans. Hiu sanna trú-
menmska við guð, og hið sanna
iliíf mannsins innan samfélags-
ins átti >að koma fram ií heil-
huga elsku til guð,s og sams-
konar elsku tiil náungains.
En — hver var náunginn
Hversu langt átti samfjelagið
að ná? Áreiðanlega höfðu þeir
menn verið til, sem miðuðu trú
>sína og holluistu svo að segja
leiingöngu við gyðingaþjöðin,a.
En einnjg í gamla testament-
inu eru til rit, svo sem spádóms
bók Jónasar og ýms ákvæði
gamalla laga, sem vísuðu út
fyrir þjóðjna, — og gáfu það
ákveðið til kynna, að umhyggja
guðs næði ekki aðeins >til 'henn-
ar, heldur einnig til annarra
'þjóða, og þeir, sem væru inn_
-an hins gyðimglega' sóttm.ála
'hefðu einnig isiðferðislegar skyld
ur við útlendinga. Þannig hafði
gyðingdómurinn víkkað í vitund
hjnna beztu manna. Og það var
langur vegur fró því, að gyð-
inglegir fræðimenn, sem víð-
sýnastir voru og bezt að sjer,
skirrðust við að tileintoa sjer
hugmyndir og þekkingu, sem
til >var í mcnnijngu heiðinna
þjóða innan hins grísk-róm_
verska menningarheims. Það
sjáum vjer bezt, ef vjer lesum
hinar fjölþættu bókmenntir,
sem raunar eru frá skólastarfi
í-abíanna, bæði i Gyðingalandi
og Babýlon. En þrátt fyrir það
voru takmörkin harla skýr og
glögg. Samninginn við guð mátti
ekki rjúfa eða tengjast öðrum
guði með sama hætti og honum,
sem vakað hafði. yfir ferli þjóð-
arinnar í neyð og nægtum öld
eftir öld. Spámennírnir líktu
því við hórdóm eða framhjátöku,
ef gyðingur beygði knje sín fyrir
Baal eða Astarte, eða öðrum
guðum nágrannaþjóða, og margir
Ijetu líf sitt fremur en veita
keisaranum rómverska þá holl-
ustu, sem guð einum bar, þegar
að þessum mörkum var komið,
voru umburðarlyndinu takmörk
sett. Því að trúin á guð var
persónulegt samfjelag, ekki að-
ein trúarskoðun og þaðan áf síður
heimspekin ein. Þetta liggur að
baki samtalsins milli lögvitrings.
ins og Jesú. En spurning lög_
vitringsins gefur í skyn, að í
þessum hugsanaferli geti legið
hætta. Ef sá guð var aðeins
einn, sem trúað var á, hlaut
þá ekki svo að fara, að kærleikur-
inn takmarkaðist og næði þá
,'aðeins til þeiri^a, sem trúðu
á hinn sama guð? Og það er
til að skera úr um þetta, að Jesús
segir dæmisöguna um miskunn-
sama samverjann. Sú dæmisaga
er fyrst og fremst til þess gerð,
að sýna fram á, að sá sem trúi
á kærleikans guð, eigi ekki að
takmarka þjónustu sína, heldur
miskunna hverjum ókunnum
manni, sem á vegi hans verður,
án tillits til þess, hvort hann
er náungi í trúarlegri eða þjóð.
ernislegri merkingu eða náungi í
þeim eina skilningi, að þú náir
til hans, sjert honum svo nærri,
að þú getjr eitthvað fyrir hann
gert. Og til að undirstrika ádeil-
una gegn trúarlegri og þjóð-
ernislegri þröngsýni, segir Jesús
söguna þannig, að það er maður
utan hins gyðjngslega sáttmála,
sem vinnur miskunnarverkið.
Það er sem hann vilji segja, þó
að þú trúir aðeins á einn guð,
og standir í sambandi við hann,
er kærleikurinn, umburðarlynd-
ið, velvildin, engan veginn tak_
mörkuð við slíkt, heldur metur
sá hinn samj guð einn g kær
leika þeirra, sem ekki trúa á
hann með sama hætti og þú, og
náungi þinn er hinn ókunni,
sem ektoert flokksmerki ber, hver
sem hann er.
Jeg hygg, að þessi meginhugs-
un verði oss ennþá skýrari, ef
vjer virðum fyrir oss, hvernig
Jesús breytti sjálfur eftir þess-
arri reglu. í Getseman garðjnum
bað hann til guðs sem síns himn
eska föður. Hann notaði orðið
Abba, sem þýðir faðir í þeirri
merkingu, er barnið ræðir við
pabba sinn þegar samfj. þeirra
er sem barnslegast og innilegast.
Erfitt hefði verið að hugsa sjer,
að Jesús hefði notað orð eins
og Seifur eða Júpíter í bænar-
ákalli sínu. En í kvölum kross-
ins bað hann fyrir sínum verstu
óvinum, af því að þeír voru
náungar hans, engu síður en
hans nánustu vinir og samverka-
menn.
Það fara sögur af fornum
höfðingjum heiðnum, t.d. í litlu
Asíu, sem reistu Kristi mynd
eða ákölluðu hann meðal margra
annarra guða í hofum sínum.
En þetta gat kristin kirkja ekki
gert, því að hún hafði lært það
af gyðingum, að trúin væri sátt_
mála - samband, persónuleg holl
usta við þann guðdóm, sem væri
öllum öðrum máttarvöldum æðri.
Páll postuli gat litið með samúð
á Aþenumenn, sem reistu ölturu
ókunnum guðum, en fyrir hon-
um sjálfum var aðeins einn sann-
ur guð til, sá sem hann hafði
lært að þekkja fyrir trú sína
á' Jesúm Krist. Kristin kirkja
í fornöld og miðöldum taldi
sjer það enga vanvirðu að nieta
gríska heimspekinginn Aristot.
eles, sem einn af lærimeisturum.
Og þegar sjera Hallgrímur Pjet-
Framhald á 14. síðu.
22.: sept. 1968 - ALÞÝÐUBLAÐIÐ ’J