Dagur - 22.12.1965, Blaðsíða 17

JÓLABLAÐ D AGS
17
Auðkúlukirkja er áttstrend. Gamla prestshúsið til vinstri.
anurn 1318. Gripir kirkjunnar geia
tii kynna að hún var stór og ríku-
lega búin. „Glergluggar átta“ er
eimnitt sjö gluggum fleira en vana
legt var um þessar mundir, og
„klukkur fimm“ voru ekki nema á
meiri háttar stöðum. hetta ár er
einn gluggur á Márstöðum, en tvær
klukkur í U jaltabakkakirkju. Þá
eru tjöld um alla kirkju á Auð-
kúlu, Jregar h^rra Auðun skoðar
hana, en algengast var, að einungis
væri kór tjaldaður. Allur iriessu-
skrúði er til fyrirmyndar og silfur-
hirzla um corpus Christí, en Jtað
eru helguð náðarmeðul, scm ætíð
skulu vcra til staðar í katólskum
kirkjum. Og kirkja hins heilaga ]ó-
hannesar skírara á Auðkúlustöð-
ttnr á mörg líkneski, að sjálfsögðu
af verndardýrlingi sinum, en einn-
ig sælli Máríu, Elízabethi, Zakarí-
asi og Andresi. Þá á hún sérstakt
Jóhannesar-höfuð. Bókaskráin er
hins vegar hvorki lengri né merk-
ari en títt var, eingöngu messu-
söngva- og tíðabækur. í Auðkúlu-
sókn eru 8 bæir 1318, en af þeim
gelzt heytollur og lýsitollur. Kirkj-
an á land í Sléttárdal og allan við-
arreka á Háumöl í landi Asbúða
á Skaga. Þessi hlunnindi eru raunar
lítil, þar sent kirkjur áttu mikla
auðsvon í hlunnindum annarra
jarða yfirleitt. En þetta sýnir hve
lítils Auðkúlukirkja þurfti með
utan heimajarðarinnar sjálfrar.
Reki úti á Skaga var hið eina að-
fengna. Heima voru mikil slægju-
lönd, sem víða annars staðar var
sókzt eftir, og torfrista, en veiði í
Svínavatni. Og nokkrum ám var
óhætt á jörðinni, Jrótt ekki hefði
komið til land á JSléttárdal. Auð-
kúluheiði er frægt afréttarland og
voru lengi helztu tekjur Kúlu-
presta af upprekstri fjár á heiðina.
Eyrir hver tíu lömb galzt eitt í toll.
Fjártala prestanna var þannig ó-
sýnileg.
Austan Svínavatnsins stendur
hinn forni garður Þorgils gjall-
anda. Auðun rauði kom ckki í fá-
tæklcg húsakynni Jrar 1318, enda
mun honum hafa l'allið rétt eins
vel ríkidæmið og veraldlegum höfð
ingjum. Kirkja Péturs posttda á
Svínavatni er vel búin og undir lík-
neskju dýrlingsins er baldursskinn,
en margir krossar kringum og aðr-
ar Jröglar myndir hins forna siðar.
Tréverk kirkjunnar er ekki fremur
tii sýnis herra biskupinum hér en
á Kúlu, Jrví tjöld eru og innan
kirkju. Og á miðjum aftni má
heyra samhljóma klukknanna á
Svínavatni og Auðkúlu, Jrær eru
fimm cinnig austan vatnsins og ef-
laust viðlíka miklar.
3.
Af hinum gömlu máldögum
kirknanna má margt lesa úr stutt-
araicgu áliti skrilaranna. Hér er
ekki uiri lýsingu á kirkjuhúsunum
sjá’fum að ræða heldur upptaln-
ingu á eignum kirkjunnar, föstum
og lausum. Þótt kirkjubóndinn
kostaði í upphafi smíði kirkjulniss-
ins, átti kirkjan ein alla gripi og
(Ljósm.; Á. S.)
honum óheimilt að ráðstafa. En
kirkjujörðina mátti hann selja þótt
kirkjan ætti hána að öllu, enda bar
hinn nýi eigandi fulla ábyrgð á við
haldi kirkjunnar áfram.
Máldagarnir frá stöðunum við
Svínavatn koina fyrii\augu okkar
hver af öðrurri eftir daga Auðunar
rauðs. Herra Jón skalli Eiríksson
gerir sína skoðun anno 13(30 og
hálfum fjórða áratug síðar kemur
Pétur biskup Nikulásson á þessa
staði og lítur eftir helgidómum
nafna síns og hins þekkta fyrirrenn
ara l jóssins. Það á því ekki illa við,
að nú hefur gluggunum á Auðkúlu
kirkju enn fjölgað. Þeir eru nú
orðnir ellefu. Ermslíks fá dænii
undir aldamótin 1300. — Englend-
ingurinn Jón Vilhjálmsson Crax-
ton var biskup á Hólum 1426—
1435. Líkast til var hann kominn
til þess embættis af verzlunar-, og
|rá einkum fiskverzlunar-, ástæðum.
Honum er hejdur eigi svo ósýnt
um vísitazíugjörðir. Þegar hann er
á briðju yfirreið um Húnaþing
1432 lætur hann oftast nægja að
vísa til fyrri skoðunargerða sinna,