Dagur - 22.12.1965, Síða 18

18
JÓLABLAÐ DAGS

þó með örlitlum athugasemdum.
Á Auðkúlu var mikið að álíta um
reikningshaldið. En hann byrjar á
að taka fram um kirkjudaginn. Það
hlaut að vera mikið atriði fyrir
ríka kirkju að fá haldið sinni ytri
vegsemd. Og það var ekki auðveld-
ara með öðru móti en hátíðahöld-
urn árþivert, en þá bárust gjafir að
jafnaði frekar en annars. Einmitt
vegna reynslunnar af því var skylt
í katólsku að halda kirkjudaginn
hátíðlegan, og eigi með minni
pragt en höfuðhátíðirnar jól og
páska. Var þessi árshátíð haldin á
vígsludegi kirkjunnar, en á Auð-
kúlu var.hann tveimur nóttum fyr-
ir Díónysusmessu, þ. e. hinn 11.
október. Kirkjudagurinn á Svína-
vatni var hinn annan dag eftir
Mattheusmessu, þ. e. 23. septem-
ber, svo að ekki hefur liðið langt
á milli stórhátíðanna i Svínadal
haustdagana, þegar einmitt var
hvað mest annríkið og asinn á
mannfólkinu kringum féð. En
aukaatriðin hljóta alltaf að víkja
fyrir aðalatriðum.
4.
Frændurnir Gottskálk Kæneks-
son, Ólafur Riignvaldsson og Gott-
skálk Nikulásson skipuðu Hólastól
hver af öðrum samanlagt á áttunda
áratug, 1444—1520. Voru þeir þann
ig sky'ldijT að Gottsþálk eldri var
föðurbróðir Olafs. en Ólafur föð-
I ' . 1. 1 í I I . r T ,
urbróðir Gpttskálks yngri. .y^llir
vorii( þeir frænduy pierkir inenn og
þarí ir biskupar, þótt öfpndarmiinn-
um pjeýst að( ktpna óorði á þá.
Tveir þeifra koma. þér.vii?
Ólafur sem nú greinir, en Gott-
skálk Nikulásson sem enn verður
sagt.
Ólafur biskup skoðaði kirkjurn-
ar í upphafi embættistíðar sinnar,
1461. Bera máldagarnir með sér, að
hann var nákvæmur maður og
glöggur og gætir þar miklu sýni-
legra samræmis en hjá fyrri biskup-
um á Hólum. A Auðkúlu getur
hann fyrst uin rekann í Asbúða-
landi og Sléttárdalinn, sem orðið
hafði nokkurt þras um áður á old-
inni, þ. e. vcgna leigu á Litla-Dal.
Síðan segir frá, að kirkjunni heyri
„hálf sauðhöfn" í Bólstáðarhlíð, og
eru einnig um það eldri heimildir.
Þá eru kirkjureikningarnir teknir
fyrir og leiðréttir af ólíkt meiri
festu en 1432, þegar Jón Graxton
reyndi að lagfæra. Af niðurstöðu-
tölum 1461 og hálfri annarri öld áð-
ur, 1318, er Ijóst, að höfuðstóllinn
hefur minnkað úr 5 í 3þí>. Þó eru
nú fleiri kennimenn settir á Auð-
kúlu en nokkurn stað annan í
Húnaþingi að Breiðabólstað ein-
um undanskildum. Á báðum þess-
um mektarsetrum eru tveir prest-
ar og tveir djáknar. í fyrri heimild-
um er ávallt svo skipað, að einn
prestur var á Kúlu og annar á
Svínavatni. Og þó að vígðum þjón-
um hafi nú fjölgað á Auðkúlu er
samt áfram prestur á Svínavatni.
F.nda varð að vera fastur staðar-
prestur við alkirkju. „Med Kulu
þingum“ eru þessi bænhús talin og
hálfkirkjur 1461, en Jteim þjónuðu
annar Kúlupresturinn ogdjáknarn-
ir til skiptis: í Holti, Ljótshólum
og á Snæringsstöðum „uppi“, en á
Hrafnabjörgum, Grund og Geit-
hömrum „niðri“. — Þótt bókakost-
urinn, í Apðkúlukirkju sé miklu
meiri, ,er (þlafur Rögnvaldsspn
vísiter.yr hpna ,en pu; Auðun rauður
skoðaði löngu áður; pg kaleikar séu
nú þp'r,(og einn meir að segja gyl(lt-
.ur^ í sjaþ eips.,áður, og Jrótt Pájl
postuli hafi skipað sér í raðiy lík-
neskjanna, er eins og einhver hrörn
un hafi orðið. Engir glergluggar
nefndir, tjöld aðeins um kór. Eina
klukkuna vantar í upptalninguna.
Hún hefur sprungið fyrr á öldinni.
En það var koininn brestur í fleira.
Mannlífið um þessar mundir var
heldur ekki eins hljómmikið og
fyrr, er klukkurnar tíu við Syína-
vatn kölluðust á um miðaftan. Mik-
ið mein var komið í íslenzka bænda
Jyjóðlélagið, jafnvægisleysi í fjár-
hagsmálum. Jarðirnar voru ekki
lengur eign ábúendanna sjálfra.
Flestir voru orðnir leiguliðar, marg-
ir kirkjunnar, en margir Jteirra fáu
höfðingja, sem skiptu með sér hlut-
verkum á yfirráðasvæði íslenzks
jarðagóz. Biskuparnir teljast til
hinna miklu jarðeigenda J^essa
tímabils. Kirkjan fékk svo Jteirra
jarðir, er þeir voru allir, því að eins
og klaustur erfir klausturmann erf-
ir dómkirkja biskup sinn. Og Jtað
var í sambandi við jarðabrask, sem
óorðinu var komið á frændurna á
Hólum. Ekki var það þó af alþýð-
unni, sem vildi aukinn jiifnuð
stétta, heldur af hinum höfðingj-
unum, sem kepptu einnig eftir
völdunum, sem ríkidæmi fylgir.
5.
Þegar herra Ólafur vísiteraði á
Auðkúlu 1461 átti jörðina Björn
Þorleifsson ríki. F.ins og alkunna
er var ríkidæmi Bjarnar gífurlegt
og Jrá einkum í jörðum. Björn var
drepinn 1467, og er skiptabréf eftir
hann gert í Vatnsfirði sama ár.
Hlutu í sitt skipti í móti við móð-
ur sína Jieir bræður synir Bjarnar:
Þorleifur, Árni og Einar og Jteirra
systir jungfrú Solveig Björnsdóttir
(aldrei ritað Bjarnar-dóttir í skrám).
Þorleifur og Árni fá Auðkúlu
fyrir hundrað hundraða og þær
jprðir,, er henni fylgja: hálfkirkju-
staðina sex, sem fyrr eru nefpdjr,
Eld járnsstaði og Þröm á Bug, Skarð
í Langadal, Bólstaðarhlíð og Eiríks-
staði, V.atnshorn og Múla í Línakra-
dal og hálfa Stapa á Vatnsnesi. Níu
árum síðar gera þeir bræður Þor-
leifur og Einar með sér samning
heima á Auðkúlu vegna Árna bróð-
ur þeirra, sem þá þótti víst að væri
dauður. En Árni hafði farið í hern-
að og féll við Brunkaberg 1471. Þá
skipti Þorleifur nú á Skarði, sem