Dagur - 18.12.1981, Page 6

KRÓNURÆÐA
CAMANIÐ BÚIÐ
Helga hét kona Jónsdóttir Árna-
sonar í Hleiðargarði. Var Jón sá
bróðir Jóhannesar í Grenivík á
Látraströnd, er hin mikla Grenivík-
urœtt er frá komin. Helgi giftist
Einari syni Árna hins sterka á
Æsustöðum. Varð hún öldruð, og dó
i Hleiðargarði 12. sept. 1878, þá 89'
ára að aldri.
Helga var mjög biluð að heilsu
síðustu árin, sem hún lifði, og lá i
kör. Hún varð févana, og fór á
Saurbcejarhrepp. Voru gefnir með
henni úr sveitarsjóði 360 fiskar, en
auk þess greiddi Sigurður tengda-
sonur hennar 80 fiska, og þótti þetta
meðlag þá mjög hátt.
Þegar Helga andaðist varð það
hlutskipti Jóns bónda Jónssonar á
Hrisum, sem þá var í hreppsnefnd
Saurbœjarhrepps, að tilkynna við-
komandi sóknarpresti, sem þá var
séra Jón A ustmann, síðar prestur að
Stöð í Stöðvarfirði, dauðsfallið. Jón
á Hrísum var sonur séra Jóns í
Öxnafelli og bróðir Magnúsar
gullsmiðs, sem margir A kureyringar
munu kannast við. Hafði verið
nokkuð fátt á milli þeirra nafnanna
út af einhverjum sveitarmálum, en
þó tók Jón á Hrísum sér ferð á
Sigluvíkur-Sveinn, sem eitt sinn
átti heima á Kjarna og var stundum
kenndur við þann bæ, kvað eftir-
farandi vísu um Sigurð nokkurn
Kristjánsson, sem einnig var hag-
orður og þótti nokkuð níðyrtur í
kveðskap, þegar því var að skipta:
Nef ber strýlu náfölur,
napurt vítir meðbræður,
hendur að finna prest. Er hann kom
að Saurbce gerði hann boð fyrir
klerk, og kom hann þegar til dyra,
og var þá hinn hýrasti. Er þeir hafa
heilsast segir prestur: „Þú ert nýr
gestur nafni og vertu velkominn, og
gjörðu nú svo vel að koma í bœinn. “
„Ekki cetla ég að tefja, “ segir Jón á
Hrísum. „En ég kom til að tilkynna
þér dauðsfall hér í sveitinni.“
„Jœja, “ segir prestur og er nú hinn
mildasti í máli. „Hver er nú dáin. “
Sögðu gárungar sveitarinnar, að svo
talaði prestur blíðlega, ef ske kynni,
að einhver af hinu betra fólki sveit-
arinnar, sem svo var talið, hafði lát-
izt, en prestur var af mörgum talinn
tvöfaldur og hálfgerður hrcesnari.
„Helga gamla í Hleiðargarði er dá-
in,“ segir Jón á Hrísum. „Ja, þú
segir góðar fréttir nafni. “ Og lifnaði
nú mikiðyfir honum. „Það var goti
að sú bölvuð kerling drapst. Ég lœt
hann Guðmund hérna klambra
saman kistu utan um skrokkskratt-
ann og svo held ég krónu rceðu yfir
henni, og komdu inn nafni. “
En Jón á Hrísum vildi ekki koma
inn. Hann kvaddi prest í skyndi og
hdt heimleiðis. (Handrit Hannesarí
Hleiðargarði).
innföll skrítin oft hefur
einn frá Grýtu Sigurður.
Sigurður svaraði með þessari
stöku um Svein:
Kjarna-Sveinn illhvataður,
hvergi hreinn, lúsataður,
1 hrygg óbeinn, marghataður,
hórdóm einn í rataður.
Á árum áður létu selstöðuverzlan-
imar í innbcenum hér á Akureyri,
slátrun á haustin fara fram á möl-
inni fyrir framan verzlunarhúsin.
Var þar stundum allsukksamt í
vondum veðrum, og þrifnaður oft
ekki sem ákjósanlegastur. Var þar
oft mikið „at“, eins og fólkið kallar
það nú, þegar mikið annríki er, og
troðningur. Kom það þá stundum
fyrir, að karlarnir, sem oft voru dá-
lítið „hívaðir“, hjuggu strandhögg
hvor hjá öðrum, og gripu hnífa,
brýni o.fL, er þeim lá á í svipinn, og
var vanalega ekki um slíkt fehgist.
Karl einn sem bjó uppi í Krcekl-
ingahlíð, var vanur að hjálpa til,
bœði fyrir einstaklinga og verzlan-
imar sjálfar, ef á þurfti að halda.
Hafði hann þann starfa að jafnaði,
að skera féð, og fannst það embœtti
hið virðulegasta, og var drjúgur af.
Var það siður hans, að þegar hann
hafði skorið á háls kindarinnar, brá
hann skurðhnífnum upp í sig, og
runnu þá oft blóðlcekir niður úr
munnvikjum hans, en það lét hann
ekki á sig fá. Er hann var spurður að
þvi, hvers vegna hann gerði þetta,
svaraði karl því til, að ekki gripu
hinir hnífinn, á meðan hann vceri
milli tanna hans.
En svo breyttist slátrunaraðferðin,
og helgrímurnar komu til sögunnar,
og farið var stundum að skjóta féð.
Þetta þóttu honum hin verstu tíð-
indi, og var dapur í bragði. Sagði
hann að nú vceri allt gamanið búið
við slátrunina, því að skepnurnar
sprikluðu svo lítið, þegar skorin
vœru höfuðin af þeim.
Um þessar mundir var Steincke
verzlunarstjóri við Gudmandsverzl-
uninaáAkureyri. Hann var danskur
tnaður, og gekk illa að tala íslenzk-
una, þó hann reyndi það oft. Þeir
karl og hann voru vel kunnugir,
enda mun hann hafa unnið stundum
hjá honum. Eitt sinn kom karl með
nokkra kjötskrokka að heiman, og
lagði þá inn í reikning sinn. Kaup-
maður var viðstaddur er þeir voru
vigtaðir, og leit á þá. Þótti honum
þeir ekki sem þriflegastir, og snýr sér
því að karli og segir: „Dú má ekki
koma með sort kjöd kallin mín.“
Karl var fljótur til svars, og var hinn
reiðasti. „Þetta er helvítis lýgi,“
segir hann. „Ég hefi aldrei látið þá
ofan í súr og geturðu slett tungunni á
þá ef þú vilt. “ Ef ekki er þess getið,
að kaupmaður hafi fylgt þeirri ráð-
leggingu.
(Handrit Hannesar frá Hleiðar-
garði).
Sigluvíkur-Syeinn
M
SNÆRH)
HRUTSHAU SINN
Jón hét maður, og bjó á Björk í
Sölvadal í Eyjafirði. Hann og kona
hans komust í hið svonefnda
Bjarkar tilberamál, sem víðfrægt
varð. Kona Jóns var kærð fyrir
sýslumanni fyrir að hafa tilbera og
létsýslumaðurskoða hana allsbera.
Jón á Björk var svo mikið helj-
armenni, að enginn vissi afl hans,
en var þá tekinn fast að eldast, er sá
atburður gerðist, er nú skal greina.
Um þessar mundir átti heima á
Ánastöðum, sem er framar í daln-
um en Björk, Árni Jónsson, sem
kallaður var sterki. Er skráður
þáttur af honum og prentaður í
þjóðfræðaritinu „Gríma.“ Má þar
sjá hve afrenndur hann var að afli
og karlmennsku. Hann bjó síðar á
Æsustöðum í Eyjafirði í mörg ár.
Var það þá eitt sinn, að Árni brá
sér til Ákureyrar. Hafði hann með
sér einn hest undir reiðingi með
ýmsu dóti á. Þegar kom út hjá
Björk bilaði eitthvað á reiðings-
hestinum, svo hann sá nauðsyn á
því að fá sér bandspotta til að laga
það. Hann fór því heim þar, og hitti
Jón bónda á hlaði úti. Sagði Árni
honum vandræði sín, og bað hann
að lána sér einhvern spotta. Tók
Jón því vel, og gekk þegar i bæinn,
en kom brátt aftur með nýja snær-
ishönk og fékk honum. Sagðist
hann vona að hann skilaði sé
spottanum um leið og hann færi
fram hjá. Árni kvað það sjálfsagt.
— Segir ekki af ferð hans fyrr en
hann kemur fram hjá Björk aftur.
— Tekur hann þá snærið, sem
honum leizt vel á til eignar og vefur
því utan um hægri hönd sér, og
hefir enda í lófa, og kreppir hnefa
utan um. Gengur síðan til bæjar og
hittir enn Jón á hlaði úti. Er þeir
hafa heilsast réttir Árni hnefann að
Jóni og segir: „Hérna er snærið,
Jón.“ Karl svarar ekki, en tekur
með annarri hendi utan um úlnlið
honum, og það svo fast, að allir
finumir rákust upp, og mun Árni
þó ekki hafa dregið af sér. Rakti
karl snærið með hinni hendinni
utan af hönd hans og stakk því í
vasa sinn. Þakkaði hann Árna fyrir
skilsemina og gekk inn. n.J.
Fyrir mörgum árum bjó á Akureyri
— inni í Fjöru — karl einn, sem
þótti nokkuð hnuplsamur og fingra-
langur. Bar mest á því í sláturtíð á
haustin, að honum yrði fengsamt í
búið. — Var það vandi hans, er
skyggja tók á kvöldin, að vera á
vakki þar, sem slátrun fór fram, en
það var œtíð á mölinni framan við
gömlu verzlunarhúsin í innbœnum,
og skammt framan við sjávarmál.
Hafði hann cefinlega poka meðferð-
is, og sögðu þeir, sem fróðastir voru
um athafnir hans, að mikið snarrœði
og aðdáanlegt hefði hann oft sýnt við
að stinga kindarhausum, lungna-
stykkjum og mörbitum ofan í hann.
Þó kom það stundum fyrir, að hon-
um hlekktist á og varð uppvís að
verknaðinum — og aflaföngin tekin
af honum aftur, en karl lét sér hvergi
bregða, og var þá vanur að segja:
Maður hét Jón, Hann bjó á Drafla-
stöðum í Sölvadal. Jón var harð-
neskju karl og ekki allur, þar sem
hann var séður. Drykkjumaður var
hann mikill, og það svo, að cetti hann
ekki vín heima, fór hann jafnan á
aðra bœi dalsins til vínfanga. Fengi
hann ekki neitt af þeirri vöru á
bœjunum vestan Núpár, en þeim
megin standa Draflastaðir, réðist
hann oft yfir ána, en þar fellur hún
allbratt, og er því straumhörð, og ill
yfirferðar, einkum ef vöxtur er í
henni, en slíkt lét karl sér ekki I
augum vaxa. Vœri áin ekki vceð, eða
reið, fór hann á fjórar fœtur sem
kallað er, og skreið i botninum yfir,
og það þótt foráttuvöxtur vœri í
ánni. Hlektist honum aldrei á, svo
vitað sé. Þegar hann kom svo til
„Nú, áttir þú þetta, kunningi? Ég
hélt, að það vœri þarna í óskilum, og
cetlaði að taka það til handargagns. “
Var það eitt sinn seint um kvöld, er
slátrun var að enda, og orðið dimmt,
að hausabreiða mikil lá á mölinni.
Meðal hausanna var hrútshaus
mikill og girnilegur. Hafði karl
komið þar fyrir skömmu og þuklað
um hausana, en þó ekki tekið neinn
þeirra, og síðan gengið burt. Þegar
eigandinn œtlaði nú að láta þá niður
ípoka hjá sér, varð hann þess var að
einhver hreyfing kom á þá, og hann
sá, þótt dimmt vœri orðið, að hrúts-
hausinn mikli tók kipp út úr breið-
unni og stefndi ófluga til sjávar.
Varð hann svo undrandi af þessu, að
hann hafðist ekki að, enda hvarf
hausinn þegar í sjóinn, og fór á
bólakaf. — Fór þá maðurinn til
félaga sinna, og sagði þeim tíðindin.
bœjar austan árinnar og hitti menn
að máli, var hann vanur að segja:
„Hér er nú kominn.
digri Jón á Draflastöðum,
drykkjuflóna höfðinginn,
og vill auðvitað fá brennivíni, “
enþetta er seinnipartur af vísu er um
hann hafði verið gjörð.
Eitt sinn var Jón staddur í búð
einni á A kureyri. Þar var einnig einn
af nágrönnum hans, bóndinn á Ker-
hóli, bláfátœkur barnamaður, var
hann að biðja kaupmanninn, sem
var danskur, að lánct sér dálitla út-
tekt. Kaupmaðurinn tók því illa, og
þverneitaði. Réðist hann á bónda
með skömmum og illyrðum, oggerði
sig jafnvel líklegan til að berja á
Vissi enginn, hvað valda mundi, en
þó tóku þeir það ráð, að nokkrir
þeirra gengu út fjöruna, en aðrir
suður hana, ef ske kynni, að þeir
yrðu einhvers vísari.
Þeir, sem suður fjöruna gengu,
rákust þá allt í einu á karl, þar sem
hann stóð og dró að sér vað mikinn,
og var hrútshausinn rétt að koma í
land. Hafði karl farið dálitið fram á
leiruna, því að lágsjávað var, rekið
þar niður staur, og brugðið snœrinu
eða vaðnum fram fyrir hann. Hafði
hann síðan farið með endana í land,
fest annan þeirra þar i fjörunni, en
gengið með hinn út að hausabreið-
unni, og bundið honum um hornin á
hrútshausnum. Hélt karl að nú vœri
allt í himnalagi, en svona fór nú
samt um sjóferð þá. H.J.
honum; enda var slikt alltítt á þeim
árum. Jón á Draflastöðum stóð fyrir
framan búðarborðið skammt frá, en
lét deiluna afskiptalausa. A llt í einu
segir hann, þó eins og við sjálfan sig:
„Kerhóll stendur fyrir því. “ Kaup-
maður heyrði þetta, og sljákkaði
þegar í honum. Gekk hann nokkrum
sinnum fram og aftur um gólfið
þegjandi, en víkur sér svo að bónda
og segir, og er þá hinn mildasti:
„Naa. Hvað var tad kallin min?“
Bóndi fékk nú allt út, er hann vildi,
og skildu þeir kaupmaður hinir
mestu mátar. Lengi eftir þetta var
það haft að orðtaki, ef eitthvaðþótti
ekki sem tryggilegast:
„Kerhóll stendur fyrir því. “
(Handrit Hannesar frá Hleiðar-
garði).
Kerhóll stendur fyrir því
6 - DAGUR - 18. desember1981