Dagur - 18.12.1981, Blaðsíða 30

MAÐUR OG UMHVERFI
Helgi Hallgrímsson
SAUNHANS
JÓNS MÍNS
- Hugleiðing um
vandamálið Kona
Flestir fslendingar munu kannast
við þjóðsöguna af Sálinni hans Jóns
mins, sem Davíð Stefánsson notaði
sem þema í leikritinu Gullna hliðið.
Inntak sögunnar er það, að kerling
treystir því ekki að karl hennar Jón
að nafni, komist fyrir eigin verð-
leika í sælustaðinn, og gripur til
sinna ráða að koma honum þangað.
Þegar hann gefur upp andann nær
hún sálinni í skjóðu og heldur af
stað með hana til Himnaríkis, og
tekst að smeygja henni þar inn með
ýmsum kerlingabrögðum, þrátt fyrir
að Jón geri sitt til að spilla fyrir sér
hjá Lykla-Pétri.
Kerlingin, Gréta og Sól-
veig
Þetta minni gengur aftur í ýms-
um frægustu bókmenntaverkum
heimsins, þótt nokkuð sé það í
öðrum búningi. Nægir að minna á
Pétur Gaut eftir Hinrik Ibsen, þar
sem Sólveig bjargar Pétri frá því að
vera bræddur upp eins og hnapp-
silfur við dauða sinn, og í einu
frægasta leikriti allra tíma, Fást
eftir Goethe er það Margrét
(Gréta) sem á mikinn þátt í að losa
Fást undan samningi sem hann
hafði gert við Djöfulinn, og gera
hann sáluhólpinn.
Kerlingin í íslenzku þjóðsögunni
(eða leikriti Davíðs), hin norska
Sólveig og hin þýzka Gréta eiga
það sameiginlegt að vera ofur
venjulegar konur. Engin þeirra er
sérstaklega gáfuð, engin þeirra nein
sérstök hetja, og því síður hefur
nokkur þeirra hlotið neina sérstaka
menntun fram yfir það sem venju-
legt er um konur, og reyndar eru
persónulýsingar þeirra fremur
dauflegar (ef undanskilin er kerling
Davíðs). Þær eru sýnilega miklu
fremur dæmi eða tákn um eitthvað
sem (að dómi höfundanna) er
sameiginlegt einkenni í persónu-
leika nær allra kvenna, og skilur
þær grundvallarlega frá karlmönn-
um, „das ewig Weibliche" eins og
Göethe orðar það í lokaorðum
leiksins, og kallast má niðurstaða
þessa æviverks skáldsins, (sem
reyndar er sagt að hafi orðið ást-
fanginn af konum að meðaltali
einu sinni á ári). Þetta má kannske
orða svo, að konur séu í eðli sínu
góðar, þær hafi fengið einhvern
neista af guðseðlinu í vöggugjöf, og
þurfa því ekkert fyrir því að hafa,
né geta nokkuð að því gert. Jafnvel
hinar svonefndu syndir bíta ekki á
þeim, sá virðist jafnvel hafa verið
skilningur sjálfs Krists, sem oft
kemur fram í guðspjöllunum.
Konan er eins og ströndin
Því einkennilegra er það viðhorf
sem hin kristna kirkja tók síðar upp
gagnvart konum, og virðist mjög
mótað af eldfornum viðhorfum
gyðingaþjóðarinnar, og annarra
austurlandabúa.
Svo langt gat það gengið, að á
síðmiðöldum virðast ýmsar kirkju-
legar stofnanir hafa talið konuna
upphaf alls hins illa. Þær áttu að
ýmsra lærðra manna dómi, mjög
auðvelt með að komast í beint
samband við Djöfulinn, og áttu
jafnvel til að samrekkja honum.
Konur hafa verið kúgaðar (af
karlmönnum) í ýmsum þjóðfélög-
um og á ýmsum tímum, þótt þess sé
sjaldan getið í mannkynssögubók-
um, væri það mikil píslarsaga ef
skráð væri. En konan er eins og
ströndin, sem ólög sjávarins brjóta
sífellt á, en stendur jafn keik eftir
sem áður. Kannske brotnar úr
henni steinn og steinn, en það
breytir ekki heildarmyndinni. Þeg-
ar allt kemur til alls er það hún sem
er sterkara kynið. Hún vinnur með
því að láta undan, sigrar með því að
tapa. Ósjálfrátt fer hún þannig eftir
kærleiksboði hins mikla höfundar
Kristins siðar.
Það sem hér hefur verið ritað á
að sjálfsögðu ekki við um allar
konur án undantekninga, því bæði
eru konur misjafnar eins og aðrir
menn, — hafa fengið mismunandi
stóran skammt af guðsneistanum
— og svo er tízkan breytileg.
Komnar út á hálan ís
En jafnframt telja þessar konur
sig geta lagt fram mikilvæga
reynslu og merkileg nýmæli í hinn
sameiginlega forða siðmenningar
vorrar, að vísu engin ný sánnindi
beint — því ekkert er nýtt undir
EjSSIalElilESEESEEHESESESSHEElslSEEBSEBHSSBSESESH sólinni _he]dur sannindi sem hafa
S 0
S
B
H
S
S
S
S
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
B
s
s
s
s
s
i
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s s
s s
s s
E S
s s
s s
SBBSBBSBSBBBBSSBSSBBSBHSSBSSBBBSBBBfflSSHBBB
30 - DAGUR >18. desember í 981
©öfeitm lanbðmönnum
#leöilegra Jtöla
oate*(s
tomantitárs
BLINAÐA RBANKI
ÍSLANDS
-■ r
’Akureyri <
Útvegsbanki
íslands
. verið vanrækt, vanmetin eða játuð
aðeins með vörunum, án þess að
verkin fylgdu í „karláþjóðfélag-
inu“.
í þessum tilgangi hyggjast þær
m.a. hasla sér völl á stjórnmála-
sviðinu, og bjóða fram sérstakan
kvennalista við næstu bæjarstjórn-
arkosningar. Ætla má að þar séu
konurnar etv. komnar út á nokkuð
hálan ís, því að stjómmálin, eins og
þau eru nú stunduð, eru vissulega
búin til af karlmönnum og fyrir
karlmenn fyrst og fremst. Þau eru
raunar ein af þeim íþróttum eða
„leikjum“ sem fundir voru upp
þegar almennur vopnaburður
lagðist niður, og karlmenn þurftu
að fá einhverja „substitusjón" eða
eftirlíkingu á elsta atvinnuvegi sín-
um, stríðinu. Að því leyti má líkja
stjórnmálum við fótboltaleik, og
mun víst enn líða nokkur tími þar
til konur teljast þar gjaldgengar.
Við eigum víst öll harla bágt með
að hugsa okkur þær ágætu sögu-
hetjur, sem minnst var í upphafi
þessa greinarkoms, þær Grétu,
Sólveigu og kerlingu, allt í einu
komnar á framboðslista. En þær
voru líka búnar til af karlskáldum
og því er auðvitað ekki á þeim að
byggja. Samt læðist að manni sá
grunur að konur muni ekki hafa
erindi sem erfiði á vettvangi
stjórnmálanna, fremur en ýmis
göfugmenni af hinu kyninu, sem
stundum hafa slæðst í valdastól-
ana, og vissulega höfðu einlægan
vilja að láta gott af sér leiða, en
trénuðust fljótlega upp í kerfinu.
Villuráfandi sauðir, ginn-
ingarfífl karltískunnar
Sú tízka er nú uppi á Vestur-
löndum jarðar, að konum beri að
öðlast sama rétt og (líklega) sömu
skyldur eins og karlmenn hafa í
þessum ríkjum. Þetta er í sjálfu sér
eðlilegt framhald þeirrar stéttabar-
áttu, sem staðið hefur á Vestur-
löndum undanfarna áratugi eða
aldir. I fyrstu lagði þessi hreyfing
megináherzlu á að sanna, að konur
gætu staðið karlmönnum jafnfætis
á hvaða sviði (eða starfi) sem er,
þær áttu að vera „næstum eins“ og
karlmenn. Þetta hefur að vonum
reynzt erfið barátta, enda útlits-
munurinn auðsær, í samræmi við
ólík hlutverk sem kynjunum er
ætlað af skaparanum, og mismun-
urinn í sálarfari og skapgerð líklega
engu minni þegar allt kemur til alls.
Hvers vegna skyldu konur líka
leggja kapp á að líkjast karl-
mönnum? Eru þeir til fyrirmyndar?
Eru þeir eitthvað fullkomnari en
konur? Er þar ekki fremur leiðum
að líkjast? Hvers vegna skyldu
karlar ekki alveg eins keppa að því
að líkjast konum?
Þannig tóku ýmsar konur, sem
stóðu framarlega í hreyfingunni að
spyrja sig, og niðurstaðan varð sú
að þetta væri röng stefna. Þannig
yrðu konur aðeins villuráfandi
sauðir, ginningarfífl karltízkunnar.
Nú hafa margar góðar „jafnrétt-
iskonur“ snúið við blaðinu, og
leggja nú megináherslu á sérkenni
konunnar og rækt hinna kvenlegu
hefða, og hlutverks hennar. Jafn-
réttisbaráttan er nú í því fólgin að
afla þessum hefðum og þessu hlut-
verki viðurkenningar þjóðfélags-
ins, og fá það launað að verðleik-
um, jafnvel peningalega.
Hefðbundnir stjórnmála-
flokkar óttast um sinn hag
Ég held þó að tilraunin sé þess
virði að gera hana og hún verður
áreiðanlega lærdómsrík hvernig
sem hún útleiðist. Kvennafram-
boðið hefur reyndar þegar haft
veruleg óbein áhrif, því hinir hefð-
bundnu stjómmálaflokkar óttast
nú þegar um hag sinn og brautar-
gengi, og þeir munu án efa tileinka
sér margt af ágætustu stefnumiðum
kvennalistanna í komandi kosn-
ingum, til að vera samkeppnis-
fæari. Um framkvæmdirnar fer að
visu eftir venjulegum diplomatísk-
um leiðum. Eftir á geta konurnar
þó a.m.k. hrósað sér af því að hafa
skotið pólitíkusum dálítinn skelk í
bringu.
Hins má svo spyrja að lokum,
hvernig sálinni hans Meðal-Jóns
Jónssonar muni reiða af í framtíð-
inni, ef konur eru önnum kafnar í
pólitík og enginn er lengur til að
umbera og fyrirgefa hans smáu og
stóru syndir og hjálpa honum að
loknu heimsbjástrinu inn í Himna-
ríki. Verða karlmenn hér eftir að
bjargast af eigin verðleikum eða
hvað? ,

ÚTIBÚIÐ Á AKUREYRI
þakkar viðskiptin á liðnu ári
og óskar öilum

GLEÐILEGRA
JÓLA
KAUPFÉLAG
SKAGFIRÐINGA
SENDIR FÉLAGSMÖNNUM SÍNUM,
STARFSFÓLKI, SVO OG ÖÐRUM VIÐSKIPTAVINUM,
beztu óskir um gleðirík jól
og farsœld á komandi ári
SAUÐÁRKRÓKI - HOFSÓSI - VARMAHLÍÐ - FLJÓTUM