Dagur - 18.12.1985, Blaðsíða 19

18. desember 1985 - DAGUR - 19
þessu varð eitt allra skemmtilegasta kvöld
sem ég minnist í þessu sambandi. Bretarn-
ir voru sjálfir hafsjór af skemmtisögum svo
að þetta varð eitt stórt grín. Við lögðum
landhelgismálið alveg frá okkur. Pegar
hvor aðili fór til síns heima kom til algjörs
óefnis á miðunum og þá var auðvitað
ákveðið að hittast á ný. Þannig gekk
þetta,“ segir Einar Ágústsson. Ef til vill
hefur þetta brandarakvöld í ráðherrabú-
staðnum átt sinn þátt í því að snúa upp
mannlegu hliðunum á þeim sem deildu -
átt sinn þátt í því að leysa deiluna. Hver
veit?
Einar Ágústsson var í eldlínunni á fleiri
vígstöðvum í utanríkisráðherratíð sinni.
Árið 1971 setti ríkisstjórnin sér það
markmið að bandaríski herinn skyldi
hverfa af landi brott í áföngum. Þó að
mestur tíminn færi í landhelgismálin, sem
höfðu forgang, þá var einnig unnið að
samningum við Bandaríkjamenn. Nú
heyrist lítið sem ekkert um þetta mál, jafn-
vel ekki frá þeim flokki sem harðast barð-
ist fyrir því, Alþýðubandalaginu.
„Eg held að flestir íslendingar, og ég er
þar á meðal, séu þeirrarskoðunar að það
væri mikil stund ef og þegar við gætum
verið lausir við þessi hernaðarbandalög.
Ég hef hins vegar alltaf gert mér grein fyrir
því, að á meðan ástandið í alþjóðastjórn-
málum er og hefur verið eins og það er, er
ekki hlaupið að því. Þegar ég vann að því
að herinn færi burt í áföngum, þá var það
á þeirri forsendu að við gætum áfram verið
í Atlantshafsbandalaginu á þeirri upphaf-
legu forsendu, að við létum í té aðstöðu á
Keflavíkurflugvelli. Þaö væri okkar fram-
lag og við þyrftum ekki að búa við áfram-
haldandi dvöl varnarliðsins.
Herinn burt í áföngum -
ekki draumórar
Þetta var komið á þann rekspöl að fækkað
var í hernum 1974 um 300 manns, eða
10%, og það var aldrei nein fyrirstaða af
Bandaríkjamanna hálfu að játa það, að
þetta væri okkar eigin ákvörðun. Josep
Luns, sem var framkvæmdastjóri NATO
þá, var búinn að reikna það út í peningum
hvað það kostaði fyrir þá að missa að-
stöðuna á íslandi. Þeim var þá þegar ljóst,
að auðvitað er hægt að verja þetta svæði
án herstöðvar á íslandi, en það kostaði
óheyrilega fjármuni. Þetta sýnir mér að
þeir hafi ávallt meint það sem þeir sögðu,
að ef ísland vildi ekki hafa varnarlið,
vegna sjálfs sín eða félaganna í NATO,
þá gætu þeir komist af án þess, en með
miklum tilkostnaði.
Á þessum tíma var það auk þess hnýtt
föstum hnútum að aðskilja varnarliðið og
farþegaflugið og þaðan er þessi hugmynd
um nýja flugstöð komin, sem yrði á öðrum
stað, hvort sem ég fæ nú þakkir eða last
fyrir það. Það má einnig þakka mér eða
lasta mig fyrir það að hafa látið loka Kefla-
víkursjónvarpinu, eða þeirri ríkisstjórn
sem ég var utanríkisráðherra í á þeim
tíma.
Ég held að það hafi alls ekki verið neinir
draumórar að láta sér detta það í hug að
herinn færi burt í áföngum. Ég var og er
ennþá þeirrar skoðunar að íslendingar geti
tekið að sér rnargt af þeim störfum sem
þarna eru unnin. Þegar stjórnarskipti urðu
kom í ljós að Sjálfstæðisflokkurinn var
ófáanlegur til frekari aðgerða og þá höfðu
auk þess borist undirskriftir Varins iands,
eða 56 þúsund manns sem var meirihluti
kjósenda á þeim tíma. Það hefur vafalítið
haft áhrif, en þetta sem ég nefndi hafði
þó áunnist," sagði Einar um þetta mál,
sem tröllreið allri stjórnmálaumræðu í
landinu þegar það var og hét.
Feginn að vera laus
úr stjómmálum
Einar varð sendiherra 17. janúar 1980 og
þá var hann búinn að vera í stjórnmálum í
um 20 ára skeið.
„Ég var orðinn dálítið þreyttur á stjórn-
málavafstri. Ég var t.d. fyrstu árin bæði í
borgarstjórn og á Alþingi og auk þess
bankastjóri Samvinnubankans og þetta var
allt of mikil vinna. Ég mun aldrei sækjast
Viðtal og myndir:
Hermann Sveinbjörnsson
kitlar nú ekki mína hégómagirnd og þetta
er upphefð sem ég kæri mig ekki um. Það
er í mér einhver rótgróin andúð á því að
vera hér í einhverri eldlínu. Mér hefur lík-
að vel hér í Danmörku og ég hef haft gam-
an af því að finna lausnir á samskiptunum
við Dani, Færeyinga og Grænlendinga. Al-
mennt séð er hins vegar talið óheppilegt að
menn séu of lengi á hverjum stað og því hef
ég talið að tími væri kominn til að ég flytt-
ist um set.
Samskiptin við íslendinga hafa verið í
alla staði ágæt. Þeir sem eru búsettir hér
eru flestir ágætis fólk og eins og að líkum
lætur veit maður ekkert af því fólki sem
gerir það gott. Því verður þó ekki neitað að
angi eiturlyfjaneyslu hefur skotist hér inn
og stundum þarf að hafa afskipti af pen-
ingalausum ferðamönnum. Nú og ég vil
gjarnan koma því að, að sendiráðsprestur-
inn og hans kona hafa staðið sig frábærlega
vel í því að aðstoða sjúklinga og þá sem
hafa átt í vandræðum.
eftir afskiptum af stjórnmálum á ný.
Hvorki hef ég til þess neina löngun né
möguleika, að mínu mati.“
- Munurinn á því að vera stjórnmála-
maður og sendiherra í Kaupmannahöfn?
„Það er nú mikill munur," segir Einar
og hlær við. „Þegar síminn hringir heima
hjá okkur hér í Danmörku spyrjum við
hjónin hvort annað hver gæti nú verið að
hringja. Þegar síminn hringdi ekki heima
á íslandi spurði maður sjálfan sig að því
hvort síminn væri bilaður. Hér get ég auk
þess oftast farið heim að loknum vinnu-
degi og verið nokkuð viss um að vinnudeg-
inum sé lokið - ég sé laus þegar heim er
komið.“
- Hvað finnst þér um íslensk stjórnmál
í dag?
„Því meira sem ég les mér til og því
meira sem ég frétti af stjórnmálunum
heima, því fegnari er ég að vera hættur.
Það sem mér finnst mest áberandi við ís-
lenska pólitík í dag, er ekki það að hin
svokölluðu úrræði séu mikið öðruvísi en
áður, heldur óánægja í stjórnmálaflokkun-
um. Nú horfi ég á þetta úr fjarlægð og hef
engar innri upplýsingar, en þetta er það
sem mér sýnist hvað mest áberandi. Þetta
á sér stað í Sjálfstæðisflokknum, Banda-
lagi jafnaðarmanna, Alþýðuflokki, Al-
þýðutjandalagi og það hefur ekki farið
fram hjá mér að úr röðum framsóknar-
manna hefur komið vantraust á eigin ráð-
herra, auk þess sem rætt er um sérframboð
í Reykjavík. Ég veit ekki nægilega mikið
um Kvennalistann. Hugsanlega nær þjóð-
málaáhugi þeirra ekki til annarra mála en
þeirra sem þær eru sammála um.“
- Hvert er álit þitt á sérframboði fram-
sóknarmanna í Reykjavík?“
„Sérframboð í Reykjavík hlýtur að mín-
um dómi að leiða til þess eins að fram-
sóknarmenn fái þar engan mann kjörinn.
Ef menn skipta litlu kemur lítið í hvern
stað.“
Almenningur býr við
lakan kost
- Álit þitt á árangri ríkisstjórnarinnar?
„Ég er nú eiginlega ekki nægilega kunn-
ugur málum til að leggja dóma á þetta, en
ég kemst ekki hjá því að taka eftir því, að
árið í ár mun verða mesta aflaár um langt
skeið, en á sama tíma eru mjög miklir erf-
iðleikar hjá almenningi við að halda í horf-
inu - og tekst ekki í mörgum tilvikum.
Mér finnst, svona úr fjarlægð séð, að nú
sé að verða meiri stéttaskipting á íslandi,
þ.e. fjárhagsleg, heldur en ég man eftir.
Af hverju hún er veit ég ekki. Ég held að
almennur launþegi búi við lakan kost, á
sama tíma er bersýnilegt bæði af einu og
öðru, að það eru til miklir peningar. Hvar
þeir eru og hverjir eiga þá veit ég ekki.
Maður hefur velt því fyrir sér hvernig
standi á því í metaflaári og minnkandi
verðbólgu, frá því sem var þegar verst lét,
að fyrirtæki sem hafa verið landsþekkt fyr-
ir traustleika, gömul og gróin, berjist í
bökkum. Mig vantar svör við þessu.
Ég er sömu skoðunar varðandi það og
áður, að við verðum að breikka grundvöll
atvinnuveganna og ég hallast að því nú,
þó að ég hafi ekki alltaf verið þeirrar
skoðunar, að við verðum að selja rafork-
una þeim sem vill kaupa, jafnvel þó hann
sé útlendur. Ég er einnig á því að við eig-
um að hleypa útlendu áhættufé inn í landið
því með lagasetningu á að vera hægt að
setja næga tryggingu fyrir því að það séu
íslenskir dómsstólar og íslensk sjónarmið
sem hafi tögl og hagldir. Við eigum ekki
að keppast við að eiga meirihluta í fyrir-
tækjum af þessu tagi, því við höfum ein-
faldlega ekki bolmagn til þess að standa af
okkur þá stormbylji sem blása um svona
fyrirtæki. Það er að mínu viti miklu verra
að setja þjóðfélagið í stórkostlegar erlend-
ar skuldir heldur en að hleypa erlendu
fjármagni inn í atvinnurekstur og láta út-
lendingana taka áhættuna og glíma við erf-
iðleikana. Það getur verið að dvöl min
hérna hafi breytt hugsunarhættinum og að
mér sé ekki nægilega ljóst lengur, hvaða
áhætta fylgir því að hleypa inn í landið er-
lendu fjármagni, og vissulega er hún fyrir
hendi, en með því að ganga tryggilega frá
hlutunum þá álít ég það betri kost en að
demba sér í ennþá meiri skuldasúpu og
ríða framtíðinni þann hnút, sem ekki er
hægt að leysa."
Nú er svo komið að Einar Ágústsson
hefur lengstan starfsaldur sendiherra í
Kaupmannahöfn. Þessu fylgir m.a. það að
hann kemur fram fyrir hönd sendiherr-
anna gagnvart ráðuneyti, hann tekur á
móti og kveður sendiherra sem koma nýir
eða hafa starfað í Kaupmannahöfn. „Þetta
Útflutningsverslun ekki
nœgilega skipulögð
Ég hef mikinn áhuga á viðskiptamálunum,
en starfsemin í þeim er allt of lítil. Við get-
um því miður allt of lítið gert vegna þess
einfaldlega að við vitum sáralítið um það
hvað íslenskir framleiðendur eru að reyna
að selja á erlendum vettvangi. Nú er von-
andi að verða einhver breyting á því, við-
skiptaráðuneytið réð sænskan ráðgjafa til
að kanna möguleika á sölu íslenskrar
framleiðslu á Norðurlöndunum."
- Eru íslendingar hálfgerðir ratar í
markaðs- og sölumálum?
„Ég vil ekki endilega segja það. Mér
finnst bara að þetta sé ekki nægilega skipu-
lagt hjá okkur. Ég held að við eigum
marga ágæta menn í framleiðslu og jafnvel
í sölu en skipulagið vantar, menn eru að
róa hver á sinni skel. Það vantar bakfisk-
inn í þetta og ég held að sendiráðin geti
staðið mjög vel við bakið á hreyfingu til að
efla sölu á erlendum mörkuðum. Það er al-
veg öruggt mál að sendiherrar geta opnað
dyr sem öðrum eru lokaðar. Á þann hátt
hefur mér tekist að koma að liði og á þann
hátt einan, bæði hér í Danmörku og í
Tyrklandi, ísrael og Ítalíu, þar sem ég er
einnig sendiherra.
Ef ég mætti setja fram eina ósk í Degi
þá yrði hún sú, að verulegt átak verði gert
í skipulagningu á útflutningsverslun. Ég
hef alltaf verið þeirrar skoðunar og er það
enn - hef raunar róið þar einn á báti oft á
tíðum - að við ættum ekki endilega að
leggja undir okkur allan heiminn, ekki í
einu stökki a.m.k., heldur að einbeita
okkur að ekki allt of stórum svæðum. Við
eigum ekki að framleiða allt milli himins
og jarðar, heldur að finna framleiðsluvör-
ur sem við getum selt dýrt. Við eigum að
skapa þá stemmningu að það sé fínt að
ganga í íslenskri prjónaflík eða íslenskum
skinnum og að borða íslenskt lambakjöt -
þetta sé betra en það sem er á boðstólum
annars staðar. Við eigum ekki að leggja
allt kapp á það að lækka verðið. Við eigum
að bæta vörugæðin og stórauka auglýsing-
ar og kynningarstarf." HS