Dagur - 07.12.1989, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 7. desember 1989 - DAGUR - 9
Óli G. fékk að mála á Kvíabryggju. Listagyðjan og fjölskyldan björguðu honum í fangavistinni. M>'nd: KL'
toppmaður og fólkið sem þar er í
forsvari. Ef það væri ekki til stað-
ar væri Kvíabryggja ekki sá stað-
ur sem hann er í dag. Þarna eru
11 fangar og nokkurt frjálsræði.
Fangelsið er opið og menn fá að
vera úti. Kvíabryggja er vinnu-
fangelsi en þegar ég kotn þangað
um miðjan júní var engin vinna.
Það snerti mig reyndar ekki því
ég hafði fengið leyfi til að mála.
Hinir fangarnir fengu hins vegar
enga vinnu nema heyskap í smá
tíma. I lögunum er kveðið á um
að kaupgreiðsla til fanga fari eftir
arðsemi vinnunnar sem þeir
stunda. Tímakaupið var ekki
nema 60 kr. á Kvíabryggju."
Landsbyggðarmenn fá
ekki fyrirgreiðslu
Óli sagði að á þessum sex mánuð-
um hefði engin önnur vinna verið
fyrir fangana netna nú undir lok-
in er þeir fengu að beita í ein-
hvern tíma. Hann sagði að ráða-
menn hugsuðu sem svo að fang-
arnir á Kvíabryggju þyrftu enga
aðstoð því þeir hefðu það svo
gott, þetta væri vinnuhæli. En
vinnan er bara á pappírunum að
sögn Óla.
„Hvernig fer fyrir mönnum
sem eru þarna inni ef þeir eiga
ekki ránsfeng fyrir utan eða fjöl-
skyldu sem sér fyrir þeim? Eini
möguleikinn er félagsmálastofn-
un en þar er pottur brotinn.
Ég þurfti ekki að kvarta. Kon-
an mín og synir unnu mikið og
hugsuðu um mtnar þarfir í tukt-
húsinu. Síðan gat ég selt eitt og
eitt málverk.
Þegar ég var á Kvíabryggju í
sumar þá var mér sagt að sál-
fræðingurinn hefði komið einu
sinni frá áramótum og félags-
fræðingurinn álíka oft en afbrota-
fræðingurinn oftar. Félagsráð-
gjafa Fangelsismálastofnunar var
töluvert ágengt við að hjálpa
þeim sem á þurftu af Stór-Reykja-
víkursvæðinu. Fangar þaðan fá
ótrúlegustu fyritgreiðslu. Þeir fá
aðlögunarstyrk og húsnæðisstyrk
þegar þeir losna en fjölskyldu-
menn af landsbyggðinni sem voru
að missa íbúð eða voru í öðrum
vandræðum fengu enga fyrir-
greiðslu. Félagsmálapakkinn fyr-
ir landsbyggðarmennina er ónýt-
ur. Það urðu stórslys í þessum
málaflokki meðan á minni dvöl
stóð en ég hef enga heimild til að
nefna einstök atvik.
Sígarettupakkar
í stað dagpeninga
Þegar menn eru búnir að sitja
inni í sex mánuði eiga þcir rétt á
tannlæknaþjónustu á vegum fé-
lagsmálastofnunar. Þá eru þeir
sendir í skoðun til Reykjavíkur.
Fangarnir á Kvíabryggju eru
afplánunarfangar, ekki ein-
angrunarfangar, en þegar farið er
með þá suður til tannlæknis eru
þeir lokaðir inni í Síðumúlafang-
elsinu eins og einangrunarfangar.
Þarna eru brotin lög.
Lítum á málið í heild. Öll fang-
elsi á íslandi eru yfirfull. í
Reykjavík eru afplánunarfangar
í dagvist á Skólavörðustígnum og
bætast þeir við þrengslin scm þar
eru fyrir. Þessir menn hafa hvergi
afdrep nema á ganginum. Síðan
eru þeir geymdir yfir nóttina eins
og einangrunarfangar uppi í
Síðumúla. Þeir eru fluttir á milli í
handjárnum kvölds og morgna,
teymdir út á Skólavörðustíginn
sem er ein fjölfarnasta gata í
Reykjavík. Það er óhemju mikil
niðurlæging að láta teyma sig í
handjárnum frammi fyrir veg-
farendum, tvisvar á dag, ekki síst
þegar fangarnir hafa rétt á allt
annarri meðhöndlun samkvæmt
lögum.
Fangar frá dagpeninga. Á
Skólavörðustígnum fá þeir einn
sígarettupakka á dag, hvort sem
þeir reykja eða reykja ekki. Nú
er verið að predika skaðsemi
reykinga og einnig óbeinna reyk-
inga en þarna er verið að stuðla
að reykingum inni í fangelsi þar
sem loftræsting er engin. Maður
er að kafna í klefunum. Dagpen-
ingar eru 107 kr. á Kvíabryggju
og trúlega á Litla Hrauni en hærri
á Akureyri. Þetta á við um finim
daga vikunnar.
Mér finnst furðulegt að dag-
peningamálin skuli ekki vera
skoðuð niður í kjölinn og þetta
samræmt milli fangelsa. Það er
forkastanlegt að nota sígarettur
sem greiðslu.“
„Minnir mann á
dýralækningar“
- En vistin á Kvíabryggju hefur
verið þolanleg miðað við fangels-
ið á Skólavörðustígnum.
„Mér líkaði hún ágætlega,
nema hvað það er erfitt að vera
einangraður frá fjölskyldunni,
vinum og lífinu almennt. Ég
bætti mér það upp með skriftum
og málverki. Þá komst ég í kynni
við hross. Fólkið var alúðlegt og
maturinn góður. En maður þarf
að vera harður og fylginn sér,
annars er maður bældur niður.
Fangaverðir eru misjafnir eins og
gengur og heilt yfir tel ég að
menntun þeirra sé engan veginn
nógu góð, einkanlega vegna þess
að staður eins og Kvíabryggja er
ekki stundaður á eðlilegan hátt af
þeim fræðingum sem Fangelsis-
málastofnun hefur upp á að
bjóða.
Það kom upp skelfilegt mál á
Kvíabryggju. Einn fanginn veikt-
ist af „tvíburabróður" og var
kvalinn í afturendanum í 7-8
daga. Síðan kom læknir sem
greindi sjúkdóminn og hann
meðhöndlaði fangann inni á
klefaganginum. Hann dældi úr
honum 150 ml af greftri og það
var óskapleg lykt af þessu. Mér
finnst furðulegt að graftrarsár
skuli vera meðhöndluð inni í lok-
uðu umhverfi þegar sjúkrastofn-
anir eru fyrir hendi. Þetta minnir
mann dálítið á dýralækningar.“
- Þú fékkst 12 mánaða dóm en
sóttir þú fljótlega um að fá að
sleppa fyrr?
„Já, stóra stundin hjá föngum
er að sækja um að fá helming,
eins og það er kallað. Þá fá þeir
að fara út eftir að hafa afplánað
helminginn af þeim tíma sem
dómurinn kveður á um. Biðin
eftir því hvort fangar fá helming
eða ekki er erfið."
Með dagatalið stöðugt
fyrir augunum
Óli fékk helming strax við fyrstu
beiðni og sat hann inni í sex mán-
uði. Hann sagði að sumir væru
ekki eins heppnir og oft kostaði
það mikið streð og langa biö að
fá svör. Þrír menn taka þessa
ákvörðun, landlæknir, lögfræð-
ingur frá ríkinu og óháður lög-
fræðingur.
„Ég verð að segja eins og er að
ég tel að vinnubrögö nefndarinn-
ar séu afskaplega handahófs-
kennd. Sem sönnun má nefna að
ef föngum ber gæfa til að fá lög-
fræðing í lið með sér og fylgja
málinu vel eftir þá fá þeir
helming. Það er athyglisvert að
þeir sem eru inni fyrir eiturlyfja-
misferli sitja ekki við sama borð í
þessum efnum. Þeim er mismun-
að og virðist stærð brots eða
styrklciki efna ekki skipta máli.
Ég held að gamla dæmið, maður
þekkir mann, hafi óhcmju mikið
að segja. Þarna þarf að taka til
hendinni og setja fastar reglur,"
segir Óli.
- Víkjum þá að þeim tíma er
frelsið var í nánd hjá þér. Get-
urðu sagt okkur hvernig þér leið
þegar stundin nálgaðist?
„Það er versta biðin. Hún er
rosaleg. Síðasti hálfi mánuðurinn
er ansi lengi að líða. Auðvitað er
maður með dagatalið stöðugt fyr-
ir framan sig og veit mæta vel
hvenær 180 dagar eru iiðnir. Þá
fær maður höggið. í fangelsis-
lögunum stendur að fangi skuli
sleppa út klukkan átta að morgni
þess dags er hann lýkur afplánun.
Ég slapp ekki út fyrr en á 181.
degi og síðasti sólarhringurinn
var óbærilegur því ég var að sitja
einum degi of lengi. Þetta var alls
staðar sama sagan. Fangelsis-
málastofnun er þarna að brjóta
lög á föngum.
Ef við segjum að 400 fangar á
ári velti í gegnum kerfið og að
þeir sitji allir einum degi of lengi
þá tapast heilt fangelsisár. Þetta
kostar mikið fyrir þjóðfélagið og
er auk þessi lögbrot og óþarfi."
Dagurinn líöur hraðar
í hassvímu
Við skulum heyra hvað Óli hefur
meira að segja um fangelsismál-
in. Hann hefur ákveðnar skoðan-
ir á þeim eftir reynslu stna:
„Tilvera Kvíabryggju er ljós í
myrkri fangelsismála. Það er
sorglegt að upplifa það að ungl-
ingur er sendur á Kvíabryggju til
að bjarga honum frá tortímingu á
Litla Hrauni. Samt brýtur hann
af sér eins fljótt og auðið er til að
komast aftur á Hraunið því
dagarnir líða miklu hraðar þar
með hassi og öðrum vímuefnum.
Af samtölum mínum við fanga er
það deginum ljósara að eitur-
lyfjanotkun á Litla Hrauni er
geigvænleg.
Þrátt fyrir allt var ég heppinn
að fara þessa leið en ekki austur á
Litla Hraun. Þjóðfélagið lítur
öðruvísi á fanga sem hafa verið á
Kvíabryggju og meðhöndlunin er
manneskjulegri þar. Það sem
stendur upp úr eftir þessa dvöl er
spurningin: Til hvers er hún?
Hún gerir ekkert gagn. Flest
dæmin eru þannig að refsingar
eru svo seinvirkar að menn eru
settir í tukthús 3-8 árum eftir
aflirot. Oft eru þetta menn sem
hafa ekki brotið af sér síðan, hafa
byggt sig upp og eru komnir með
fjölskyldu. Fótunum er gjörsam-
lega kippt undan þeim og það er
margur maðurinn eyðilagður á
þennan hátt. Refsing, eins og
hún er framkvæmd á Islandi, ger-
ir ekkert annað en að skemma
manninn. Þeir sem eru nógu
sterkir lifa hana af, en margir
ekki.
Ég held að það væri hollt fyrir
dómsmálaráðherra og heilbrigð-
isráðherra að setjast niður og
skoða refsigeirann og fangelsis-
málin. Þarna er verið að með-
höndla sálir manna, líf manna.
Það hlýtur að vera keppikefli að
gera manninn betri, en eins og
staðan er í dag gerir refsingin
ekkert annað en að dýpka sárin
og gera mennina bitrari út í þjóð-
félagið. í Ijósi þessara orða mætti
skoða feril síbrotamanna á ís-
landi.“
„Ef þú stelur nógu stórt
þá færðu orðu“
Þegar Óli G. Jóhannsson var
kvaddur á Kvíabryggju fékk
hann 1300 kr. til að koma sér
með rútu til Reykjavíkur! Hann
þurfti því bæði að borga sig inn í
fangelsið og koma sér aftur heim
til Ákureyrar á eigin kostnað.
„Þetta er dýragaröur. Við get-
um líka skoðaö það að afbrota-
menn ganga lausir í þjóðfélaginu,
menn sem hafa brotið af sér í
peningamálum og fíkniefnamál-
um. Ef þessir menn tengjast t.d.
alþingismönnum eða öðrum
málsmetandi mönnum í þjóðfé-
laginu, þá týnast mál þeirra. Þeir
eru frjálsir.
Það er ungur maður inni núna
sem falsaði tvær ávísanir fyrir
átta árum. Lítilmagninn fær stór-
an dóm en svo er maður að horfa
á ráðamenn í vínmálum, Haf-
skipsmálinu, Sambandsmenn og
fleiri. Ef þú stelur nógu stórt þá
færðu orðu. Svona er siðferðið á
íslandi,“ sagði Óli að lokum.
Ég þakka Óla G. Jóhannssyni
einstaklega vel fyrir hreinskilnis-
legt viðtal og vona að orð hans
veki almenning jafnt sem ráða-
menn til umhugsunar um stöðu
fangelsismála á íslandi. SS