Dagur - 16.06.1990, Blaðsíða 7

Laugardagur 16. júní 1990 - DAGUR - 7
Danmerkur
pistill 1
Konungar Damnerkur
og íslands
erlendri stjórn, lengst af undir
stjórn Danakonunga. Hátt á
sjöttu öld - eða 564 ár - höfðu
íslendingar sameiginlegan kon-
ung meö Dönum. Síðastur kon-
ungur yfir íslandi var Kristján X
(1912-1947), afi Margrétar II,
núverandi Danadrottningar.
Fyrsti danski þjóðhöfðinginn
yfir íslandi var Margrét fyrsta
Danadrottning (1387-1412).
Eftir hana komu Eiríkur af
Pommern og Kristoffer af
Bayern. Með Kristjáni I (1448-
1481) hófst svo Aldenborg-
arættin til valda í hinu danska
ríki og hétu konungar íslands
og Danmerkur síðan til skiptis
Kristján og Friðrik. Með Frið-
riki VII (1848-1863) dó Alden-
borgarættin út og með Kristjáni
IX "(1863-1906) tók við ætt
Glúksborgara. Kristján IX
færði íslendingum stjórnarskrá
1874, en hann var langalangafi
Margrétar II, núverandi Dana-
drottningar.
Þegar leið á 19du öld fengu
íslendingar smám saman aukna
sjálfstjórn og aukin völd, þótt
hægt færi. Fyrst fengu Islend-
ingar tvo fulítrúa á stéttaþingi
Dana 1830, Alþingi var endur-
reist 1845, verslunarfrelsi fékkst
að nýju 1854 og löggjafarþing
með stjórnarskránni 1874.
Heimastjórn með innlendunt
ráðherra og stjórnarráði Islands
komst á 1904 og hinn 1. des-
ember 1918 varð ísland frjálst
og fullvalda ríki í konungs-
sambandi við Dannrörku. Að
lokum varð ísland lýðveldi hinn
17. júní 1944, og þá lauk loks
konungssambandi viö Dani,
eins og menn muna.
Ekki tók Kristján konungur
X því vel er ísland sleit kon-
ungssambandinu við Danmörku
og var það um sumt skiljanlegt.
Sagði í orðsendingu hans til
ríkisstjórnarinnar 1944 að hann
gæti ekki viðurkennt lýðveldis-
stofnun á íslandi meðan núver-
andi ástand ríkti, en Danmörk
var þá hernumin af Pjóðverj-
um. Alþingi lýsti því hins vegar
yfir að það væri réttur íslensku
þjóðarinnar sjálfrar og hennar
einnar að taka ákvarðanir um
stjórnarform sitt. Við þjóðarat-
kvæðagreiðslu greiddu um 95%
lýðveldisstjórnarskránni
atkvæði sitt og við lýðveldis-
tökuna á Þingvelli við Öxará
barst skeyti frá Kristjáni X,
konungi Danmerkur, þar sem
hann færði íslensku þjóðinni
bestu árnaðaróskir og lét í ljós
von um að tengsl hennar við
Norðurlönd mættu styrkjast.
Svaraði mannfjöldinn kveðju
konungs með miklum fagnaðar-
látum og ferföldu húrrahrópi.
Þannig lauk konungssambandi
íslands og Danmerkur.
Eins og lesendur muna, gengu
íslendingar Noregskonungi á
hönd 1262. Var að þeim atburð-
um langur aðdragandi. Bændur
á vesturströnd Noregs höfðu
flúið land á 9du öld vegna
offjölgunar og landþrengsla og
missættis við nýja valdhafa og
vantrúar á nýjar kenningar um
stjórnsýslu. A íslandi fundu
menn gott land, viði vaxið milli
fjalls og fjöru, veiði í sjó og
vötnum og stóð þá mörgum fót-
um fjárafli landsmanna, eins og
segir í gamalli bók. Á þjóðveld-
istímanum, frá stofnun Alþing-
is 930 og fram um 1200, var
blómaskeið á landinu og ís-
lenskir sveitamenn undu glaðir
við sitt og unnu í fásinninu
afrek, sem eiga sér enga sína
líka í íslandssögunni: Varð-
veittu Hávamál og ortu Völuspá
og dróttkvæði og skrifuðu Is-
lendingasögur og konungasög-
ur.
Á 13du öld söfnuðust völd í
landinu á hendur fárra manna.
Snorri, Þórður kakali og Gissur
jarl vissu ekki hvernig bregðast
skyldi við boði um nýtt banda-
lag og efnahagur og atvinnu-
hættir landsins voru á fallanda
fæti. Lengi höfðu Noregskon-
ungar reynt að seilast til valda á
íslandi. Þeir vildu efla ríki sitt
og auka tekjur sínar. Auk þess
hefur það vafalaust végið þungt,
er sjálfur sendimaður páfans í
Róm, Vilhjálmur kardínáli af
Sabína, „kallaði það ósannlegt
að fsland þjónaði ekki undir
einhvern konung sem öll önnur
lönd í veröldinni“. Öll lönd
Fryggvi
Gíslason
skrifar
urðu að eiga sér konung og það
var erfitt þá eins og nú að vera
öðruvísi en aðrir. Því lögðu
rnenn hönd á helga bók og sóru
Hákoni konungi gamla Hákon-
arsyni og Magnúsi lagabæti,
syni hans, land og þegna og
ævinlegan skatt, eins og það var
orðað.
Konungssamband komst á
milli Noregs, íslands og Dan-
merkur árið 1380, þegar Ólafur,
sonur Hákonar Noregskonungs
og Margrétar Valdemarsdóttur
atterdags, varð konungur í
þessum löndum þremur. Kon-
ungssamband við Danmörku
hélst síðan órofið til 17. júní
1944. Við siðaskiptin jókst veldi
Danakonungs enn og með ein-
okunarversluninni 1602 og ein-
veldishyllingunni 1662 voru
völd Danakonunga á Islandi
alger orðin. í lok Napóleons-
styrjaldanna við Kílarfriðinn
1814 fylgdi ísland Danmörku,
en Danir misstu Noreg sem
komst undir Svía.
Allt frá árinu 1262 til ársins
1918 var ísland því undir
Friðrik VI, konungur Danmerkur og íslands.
4-
1 imS 1

MENNTASKOLINN A AKUREYRI
Menntaskólanum
á Akureyri
verður slitið í íþróttahöllinni 17. júní kl. 10.00.
Skólameistari.
Flugkennslan komin í fullan gang
Getum enn bætt við nemendum
Flugskóli Akureyrar
flugstöð, Akureyrarflugvelli, sími 22000
Upplýsingar gefa:
Ragnar Olafsson sími 27458, Einar Jónsson sími 25370
og Frímann Svavarsson sími 22705.
Auglýsing frá
sjávarútvegsráðuneytinu
Útgerðarmenn og eigendur
smábáta minni en 10 brl.
Athugið!
í samræmi við nýsett lög nr. 38, 15. maí 1990, um stjórn
fiskveiða, er koma til framkvæmda um næstu áramót,
vinnur sjávarútvegsráðuneytið nú að undirbúningi að út-
hlutun veiðiheimilda til báta minni en 10 brl. í því sambandi
vill ráðuneytið vekja athygli á ettirfarandi.
1. Skráning báta.
Samkvæmt nýju lögunum þurfa nú eigendur allra báta,
10 brl. og minni, sem sækja um leyfi til veiða í atvinnu-
skyni, að vera skráðir á skipaskrá eða sérstaka skrá
Siglingamálastofnunar ríkisins fyrir báta styttri en 6 m.
Þá þurfa eigendur þeirra báta sem ekki hafa veiðileyfi
frá ráðuneytinu samkvæmt núgildandi lögum um stjórn
fiskveiða (nr. 3 1988) eða eru ekki á skrá Siglingamála-
stofnunar að óska eftir skráningu báta sinna hjá Sigl-
ingamálastofnun fyrir 18. júní 1990. Beiðni um skrán-
ingu þarf að fylgja eignarheimild, smíðalýsing og teikn-
ingar af viðkomandi bát.
2. Nýir bátar í smíðum.
Eigendur ófullgerðra báta sem smíði hefur verið hafin á
(skipsbolur upp byggður) fyrir gildistöku laganna 18.
maí 1990 þurfa að óska eftir skráningu þeirra hjá Sigl-
ingamálastofnun fyrir 18. júní 1990. Þessir bátar þurfa.
að vera fullbúnir og öðlast fullgilt haffærisskírteini fyrir
18. ágúst 1990 til að koma til greina við úthlutun veiði-
heimilda. Eigendur báta sem eru í smíðum erlendis
þurfa að framvísa vottorði frá þar til bærum yfirvöldum
um að smíði báta þeirra hafi verið hafin (skipsbolur upp
byggður) fyrir 18. maí 1990.
3. Upplýsingar og forsaga báta.
Eigendur og útgerðarmenn þeirra báta sem ekki hafa
fengið sérstakt eyðublað sjávarútvegsráðuneytisins til
útfyllingar um forsögu báta sinna þurfa að verða sér úti
um slík eyðublöð hjá ráðuneytinu eða Landssambandi
smábátaeigenda, fylla þau út og senda sjávarútvegs-
ráðuneytinu, Skúlagötu 4, 150 Reykjavík, við fyrsta
tækifæri.
Nánari upplýsingar um ofansagt fást hjá sjávarútvegs-
ráðuneytinu og veiöieftirlitsmönnum þess.
Sjávarútvegsráðuneytið 14. júní 1990.