Dagur - 01.12.1990, Blaðsíða 9

Laugardagur 1. desember 1990 - DAGUR - 9
af erlendum vetfvangi
Hvers vegna hefiir fQlinn rana?
Finna
fiskar
til
sársanka?
Margir sportveiðimenn hafa
sjálfsagt leitt hugann að þessu.
Til að svara því þurfa menn að '
vita nokkur deili á taugakerfi
fiska.
Ef litið er á heilabúið, þá er
það mjög frumstætt. Þróunarlega
séð hafa heilabú spendýra náð
mestum þroska. Síðan koma
fuglar, skriðdýr, froskar og loks
fiskar.
Heili fiskanna er miklu einfald-
ari að gerð en mannsheilinn. Hjá
flestum þeirra er engan heilabörk
(cortex) að finna, en hann hefur
mikið með meðvitundina að
gera.
I skemmstu máli sagt, þá er
ekki um neina meðvitund að
ræða nema heilabörkur sé fyrir
hendi, og án meðvitundar verður
ekki gerður munur á þægilegum
og óþægilegum tilfinningum.
Með þannig heila starfar líkam-
inn nánast eins og vél.
En svona einfalt er málið þó
ekki. Mikill fjöidi taugaenda sem
nema óþægindi, eru um allan lík-
ama fiskanna og ekki síst í kring-
um munninn. Þau sársaukavið-
brögð sem eiga sér stað hjá
fiskum, eru ekki ólík því sem
verður hjá mönnum þegar þeir
taka á heitum katli sem þeir vissu
ekki að væri heitur. Menn kippa
hendinni að sér, eldsnöggt, áður
en þeir hafa gert sér grein fyrir
hvað hefur gerst.
Fiskur sem bitið hefur á öngul,
spriklar oft ákaflega mikið.
Taugaendarnir í munninum
senda sársaukaboð til heilans. En
þar sem fiskurinn hefur enga
meðvitund, geta taugaboðin allt
eins „skilist" sem viðvörunar-
merki, - „hætta á ferðum, flýðu.“
Vísindamönnum hefur satt
best að segja ekki tekist að skera
úr um það, hvort fiskar finna til
sársauka. En það að sami fiskur-
inn bítur á aftur og aftur sannar
að heilabú þeirra er ekki háþró-
að.
(Bengt Bcngtsson í Fakta 2/90. -Þ.J.)
Það reynir á að byrja í skóla, undirbúum bömin vel
MUNDU EFTIR OSTINUM
Hann eflir einbeitinguna
Fóstrur
Dagvistardeild Akureyrarbæjar auglýsir eftir
forstöðumanni og fóstrum til starfa við leik-
skólann Iðavöll frá 1. janúar 1991.
Iðavöllur tekur til starfa að nýju 15. janúar n.k. eft-
ir að endurbótum á húsnæðinu er lokið.
Aðstoðað verður eftir megni við útvegun hús-
næðis á Akureyri. Skriflegar umsóknir ásamt
upplýsingum um menntun og fyrri störf skulu
sendar til Dagvistardeildar Akureyrarbæjar.
Allar nánari uppl. veitir hverfisfóstra í síma 24600
virka daga milli kl. 10.00 og 12.00.

AKUREYRARB/tR
sjónpípu á kafbáti - til þess að
þefa í kringum sig, finna vindátt-
ina eða þá til að gefa viðvörunar-
merki.
Áður fyrr héldu menn, að fílar
hræddust mýs, þær gætu skriðið
upp í ranann og valdið skemmd-
um á honum. Þetta er nú aðeins
þjóðsaga, því ef svo færi, að mús
villtist upp í fílsrana, myndi fíll-
inn einfaldlega losa sig við hana
með því að hnerra, rétt eins og
menn losa sig við óhreinindi með
hnerrum.
(Bengt Bengtsson í Fakta 2/90. - Þ.J.)
Fíllinn notar ranann fyrst og
fremst líkt og maðurinn hand-
legg, og fremst á honum er tota,
sem líkist fingri. Hann getur not-
að ranann til að plokka lauf af
greinum og rífa jurtir upp úr
jörðinni. Þrátt fyrir stærð sína
getur fíllinn tekið upp hluti, sem
ekki eru stærri en vítamíntafla.
Fíllinn er gefinn fyrir hreinlæti
og því notar hann ranann til að
hrista mold og önnur óhreinindi
af mat sínum áður en hann sting-
ur honum upp í sig. Sé vatn að
finna í nágrenninu, á hann það til
að skola af matnum áður en hann
étur hann. Fullorðinn fíll þarf
daglega fæðu, sem nemur fjórð-
ungi úr tonni. Ef raninn verður
fyrir slysi, á fíllinn á hættu að
deyja úr sulti.
Fíllinn leggst ekki niður og
drekkur með munninum, þegar
hann verður þyrstur, heldur not-
ar hann ranann líkt og vatnsdælu,
sýgur vatn upp í hann og sprautar
því svo inn í munninn. Þegar
heitt er og fíllinn þarf að kæla sig,
fer hann eins að, sýgur vatn upp í
ranann og sprautar því yfir
skrokkinn. Ef hann lendir í ýfing-
um við annan fíl, á hann einnig til
að nota ranann eins og vatns-
byssu.
Svo virðist sem kálfum fílanna
finnist í fyrstu, að raninn þvælist
fyrir þeim. Dýrafræðingar segja,
að í fílsrana séu 40 þúsund
vöðvar, svo að ekki er að undra,
þótt það taki kálfana nokkurn
tíma að læra að stjórna honum.
Þróunarlega séð er raninn
framlenging á nefinu. Af og til
lyftir fíllinn honum upp líkt og
AUK/SÍA k9d21-504