Dagur - 09.11.1991, Blaðsíða 10

10 - DAGUR - Laugardagur 9. nóvember 1991
Londsbyggðin á
góðo möguleika
ef hún læfur of
borlóminum
- Jóhann Anronsson á Dalvík vill að allur fiskur verði seldur á innlend-
unn mörkuðum og segir að srjórnmálamenn eigi ekki að velra sér
upp úr forríðarvanda heldur benda á leiðir inn í framríðina
Fyrir tveimur árum eða svo setti Dalvíkingurinn Jóhann
Antonsson fram þá kenningu að réttast væri að allur fískur
sem veiddur er á íslandsmiðum yrði seldur á innlendum
fiskmörkuðum. Pá tóku flestir þessari hugmynd heldur fá-
lega. Nú fjölgar þeim dag frá degi sem taka undir með Jó-
hanni. Fiskmörkuðum fer fjölgandi og þáttur þeirra í sjáv-
arútvegi þjóðarinnar stækkar. En hvað er það sem vinnst við það að
selja allan físk á markaði í stað þess að landa honum til vinnslu í eigin
fyrirtæki?
„Reynslan hefur sýnt að við fáum hærra
verð í útflutningi út úr þeim fiski sem landað
er á markaði en þeim físki sem fer eftir
gamla farveginum. Það opnar fjölbreyttari
möguleika á erlendum mörkuðum en ef allur
fiskur fer í frystingu eða söltun. Með mörk-
uðunum næst fram sérhæfing í vinnslunni
sem er óhugsandi í gamla kerfinu. Þeir ýta
undir innbyrðis samkeppni í vinnslunni og
þar með hagræðingu. Það er misskilningur
að stóru sölusamtökin tryggi stöðugra og
hærra verð en hægt er að fá eftir öðrum leið-
um. Þessi samtök eru böm síns tíma og þau
urðu til við allt aðrar aðstæður í viðskiptum
milli ríkja. Stór sölusamtök verða eflaust á-
fram til en það verður að losa um heljartök
þeirra á atvinnugreininni."
Fagleg vinnubrögð í
Atvinnufryggingarsjóði
Jóhann er Svarfdælingur í húð og hár og hef-
ur búið á Dalvík frá þriggja ára aldri, að frá-
töldum þeim árum sem hann var í fram-
haldsskólum. Hann varð stúdent frá MA og
lauk síðan prófí í viðskiptafræði frá Háskóla
íslands. Að námi loknu fór hann aftur heim á
Dalvík og vann þar við bókhald. Um tíu ára
skeið var hann framkvæmdastjóri Söltunar-
félags Dalvíkur og í eitt ár sinnti hann mark-
aðs- og þróunarstarfi á sviði sjávarútvegs
fyrir KEA.
Fyrir þremur árum urðu þáttaskil hjá Jó-
hanni. Kona hans, Svanfríður Jónasdóttir,
var útnefnd aðstoðarmaður fjármálaráðherra
og sjálfur var Jóhann skipaður stjómarmaður
í nýstofnuðum Atvinnutryggingarsjóði út-
flutningsgreina. Þau hjón fluttu suður og Jó-
hann starfaði fyrir sjóðinn og síðan ábyrðga-
deild fískeldislána sem er hluti af Ríkis-
ábyrgðasjóði. Þar starfar hann að stómm
hluta enn þótt þau hjón séu nú sest að á
heimaslóðum á nýjan leik.
En hvað hefur Jóhann að segja um störf
sín hjá Atvinnutryggingasjóði?
„Sjóðurinn var stofnaður haustið 1988 af
þeirri ástæðu að staða útflutningsgreinanna
var mjög alvarleg, raunar sú versta um langt
árabil. Fyrir því vom einkum tvær ástæður: í
fyrsta lagi losaraleg efnahagsstjómun miss-
eranna á undan sem einkenndist af ósk-
hyggjukenndri gengisstefnu og snöggum
vaxtahækkunum. f öðm lagi voru að verða
verulegar breytingar í sjávarútvegi, atvinnu-
háttabreytingar. Hins vegar gátu hvorki
stjómvöld né fyrirtækin greint þama á milli.
Peningakerfið var í uppnámi og fyrirtækin
áttu við mikinn lausafjárvanda að etja.
Gömlu fjárfestingarsjóðimir höfðu staðið í
skuldbreytingum en þær höfðu ekki gagnað.
Það var því mat stjómvalda að peningakerf-
ið réði ekki við ástandið og það stefndi í
stórfellt atvinnuleysi. Þess vegna fékk sjóð-
urinn þetta nafn.
Við fengum ekki mikla peninga til ráð-
stöfunar. Skuldbreytingin sem við stuðluð-
um að var gerð úti í viðskiptalífinu. Sjóður-
inn gaf út skuldabréf sem fjármögnuð vom
innanlands, það komu tiltölulega litlir pen-
ingar utanfrá, svo þensluáhrifin í hagkerfinu
urðu sáralítil. Svona hafði aldrei verið staðið
að skuldbreytingum áður, vaninn var að taka
erlend lán. Þetta var viðamesta skuldbreyt-
ing sem gerð hafði verið en samt fengu ein-
ungis 60% þeirra fyrirtækja sem um sóttu
fyrirgreiðslu. Matið sem lagt var á mögu-
leika fyrirtækjanna var mjög strangt og þótt
sjóðurinn hafi verið ótæpilega gagnrýndur
viðurkenndi þáverandi stjómarandstaða að
beitt hefði verið faglegum vinnubrögðum.“
Landsbankinn heföi
sennilega fallið
- Stjórnarandstaðan þáverandi gagnrýndi
sjóðinn og sagði hann vera víxil inn ífram-
tíðina.
„Þessu er því til að svara að allri útlána-
starfsemi fylgir einhver áhætta. Menn vissu
af þessari áhættu og þess vegna var sjóðnum
lagður til einn milljarður króna í stofnfé.
Ríkisendurskoðun, sem alltaf hefur verið
mjög svartsýn á innheimtu lánanna, hefur
sagt að við verstu aðstæður verði tapið á
sjóðnum aldrei meira en um 900 milljónir
króna sem samsvarar nokkum vegin stofn-
framlaginu. Það hefur hins vegar blasað við
alla tíð að á ámnum fram til 1995-6 þarf að
endurfjármagna sjóðinn þar sem bréfin sem
hann gaf út em til 6 ára en lánin til fyrirtækj-
anna til 10 ára. Þetta var alltaf vitað, en sum-
ir hafa ruglað þessu saman við tapið og fund-
ið út að ríkissjóður þyrfti að punga út með
risavaxnar fjárhæðir til þess að rétta sjóðinn
af. Tapið verður aldrei meira en 900 milljón-
ir og það er innan áhættumarka sem reikna
verður með í útlánastarfsemi.
Þegar sjóðurinn var stofnaður stóðu menn
frammi fyrir risavöxnu vandamáli. Aðrar
leiðir voru ekki færar. Þeir sem halda öðru
fram em að segja að fyrirtækin hefðu átt að
fara í gjaldþrot. Það hefði leitt til margra
milljarða taps £ hagkerfinu. Mörg þjónustu-
fyrirtæki hefðu farið á hausinn og ég efast
um að Landsbankinn hefði staðið þá orrahríð
af sér. Það hefði skapast öngþveiti í við-
skiptalífinu, ríkið hefði tapað milljörðum og
atvinnustarfsemin lamast. Mitt mat er að
stofnun sjóðsins hafi afstýrt glundroða og
milljarðatapi.
Það hljómar svo afar skringilega að heyra
að sömu menn og segja að uppgjörinu hafi
verið frestað ætli sjálfir að fresta því núna
með því að lengja lánin hjá þessum sjóði.
Núverandi stjómvöld hafa gefið því undir
fótinn að fresta afborgunum lántakenda. Þeir
þora greinilega ekki í uppgjörið nú, þótt at-
vinnulífið hafi verið búið undir breytingar
með skuldbreytingum.“
Sölukerfið frosið fast
f gömlum tímo
- Hvaða breytingar ertu að tala um?
„Það em að verða margskonar breytingar
í sjávarútvegi og öllum atvinnurekstri okkar.
Útlínur þeirra hafa lengi verið sýnilegar en
menn hafa verið hikandi við að mæta þeim.
Markaðsaðstæður erlendis hafa breyst mik-
ið. Ahugi hefur vaxið á unnum ferskum
fiski, td. flökum, á kostnað frysta fisksins.
Samhliða hafa möguleikar okkar á að svara
þessum breytingum aukist með framförum í
flutninga- og fjarskiptatækni. Menn geta nú
hagað sér eftir markaðnum. Við höfum hins
vegar verið mjög íhaldssöm í því að breyta
sölukerfinu, það er frosið fast í gömlum
tíma. Sama gildir raunar um framleiðslu-
kerfið.
Fiskmarkaðirnir hafa gert okkur kleift að
mæta þessum breytingum, en þeir hafa ekki
byggst nógu hratt upp. Auðvitað þurfa allar
nýjungar sinn gerjunartíma og ég held að
undanfarin 2-3 ár hafi verið góður tími fyrir
þessar hugmyndir. Þess vegna hallast æ
fleiri að því að það þurfi að örva markaðs-
starf á sem flestum stigum framleiðslunnar.
Það þarf að neyða framleiðendur til þess að
horfast daglega í augu við það hvar og
hvemig megi ná hæsta verðinu fyrir fiskinn.
Það má nefna dæmi af ýsunni. Fersk
ýsuflök skila 500 krónum á kflóið í útflutn-
ingi meðan fryst flök skila aðeins 360 krón-
um. Þeir sem eru í fersku flökunum geta því
greitt hærra verð fyrir gott hráefni. Hingað
til hefur útflutningur á ferskum flökum eink-
um verið til Bandaríkjanna, en þegar Evr-
ópumarkaður opnast fyrir fersk flök með að-
ild okkar að Evrópska efnahagssvæðinu
mun markaðurinn stækka verulega. Þess
vegna þarf að auka möguleika þeirra sem
stunda vinnslu á ferskum flökum til þess að
afla sér hráefnis, það er beinlínis þjóðhags-
lega hagkvæmt."
Fiskmarkaöir eru brýnf
byggðamál
„Einn af göllum kvótakerfisins er sá að
handhafar kvótans geta ráðstafað fiskinum,
ekki bara hvað snertir veiðar heldur einnig
til vinnslu og jafnvel sölu erlendis. Kerfið
hefur styrkt stóru sölublokkimar, SÍS og SH,
enda eru 80% af fiskveiðiflotanum í eigu
vinnslunnar með einum eða öðrum hætti.
Vinnslunni er því skipt á milli risanna sem
einnig ráða yfir megninu af aflanum í sölu.
Ef við segðum sem svo að þeir sem fá út-
hlutað kvóta ráði ekki yfir aflanum að öðru
leyti en að veiða hann og skylduðum þá til
þess að selja hann á mörkuðum myndi
kvótaúthlutunin ekki verða eins umdeild.
Það gerði minna til þótt kvótinn safnaðist á
fáar hendur því allir yrðu jafnréttháir á
mörkuðunum að afla sér hráefnis til vinnslu.
Þá yrði kvótatilfærsla ekki jafn sársaukafull
fyrir byggðarlögin og fátæk sveitarfélög
þyrftu ekki að eyða jafnmiklum peningum í
að viðhalda kvóta og þau gera nú.
Ef þessu fylgir að markaðimir eflast á
landsbyggðinni þá færist markaðsþekkingin
og yfirsýnin út á land og umsvif í þjónustu
aukast þar. Við það myndi sjálfstæði hverrar
einingar aukast. Það er því brýnt byggðamál
að auka umsvif markaðanna úti um land.“
- En hvers vegna skyldu fyrirtœki sem
sameina útgerð og vinnslu og ganga vel fall-
ast á breytingar íþessa veru?
„Vinnslufyrirtæki sem ganga vel munu
gera það áfram, ef vinnslan er þjóðhagslega
hagkvæm. Ef hins vegar er verið að vemda
eitthvað sem ekki skilar þjóðfélaginu nógu
miklu út úr hverju kflói af fiski munu fyrir-
tækin lenda í erfiðleikum. Stöku fyrirtæki
sem nú starfa í vernduðu umhverfi munu
eiga erfitt uppdráttar því breytingamar sem
eru að verða gera þá kröfu til fyrirtækja að
þau séu fær um að starfa við frjálsræði en
ekki við gamalt miðstýringarkerfi."
- Ertu bjartsýnn á að þessar breytingar
gangi fljótt og vel fyrir sig?
„Kosturinn við okkur Islendinga er sá að
þó við séum fastheldnir á kerfin okkar þá
erum við fljótir að tileinka okkur nýjungar
þegar til alvörunnar kemur. Þessar breyting-
ar er hægt að gera á skömmum tíma og til-
tölulega sársaukalítið. Fyrirtækin geta átt sín
skip áfram. Þau fá hærra verð fyrir hráefnið
og þar með bætta rekstrarstöðu. Spumingin
verður hvemig vinnslan stendur sig.
Opnun Evrópumarkaðarins og breytingar
hér innanlands í þá vem sem ég hef lýst
munu skila þjóðarbúinu tugum milljarða á
skömmum tíma og gera miklu meira en að
vega upp þann aflasamdrátt sem við höfum
orðið fyrir. Þegar við fómm í gegnum þetta
dæmi fyrir Verkamannasambandið fyrir
tveimur árum varð niðurstaða okkar sú að
þessar breytingar gætu aukið hagvöxt tals-
vert meira en stórt álver, það slagaði hátt upp
í tvö álver. En svo má líka reisa álver.“
Veiöigjald er siðferðileg
og efnahagsleg nauðsyn
- Nú er mikið rœtt um vellauðuga sœgreifa
og sjá sumir þá leið eina að taka leigu fyrir
afnot af kvóta. Hvað segir þú um kvóta-
gjald?
„Það deildir enginn um að þeir sem fá í
hendur kvóta eru að fá yfirráð yfir gífurleg-
um eignum. Það sést á því verði sem kvótinn
er seldur á. Það liggur líka í eðli þess að veita
aðgang að takmarkaðri auðlind. í sjávarút-
vegi halda menn því fram að kaup og sala á
kvóta sé liður í nauðsynlegri hagræðingu.
Skipum fækki og þeir sem kaupi kvóta geri
það í þeirri von að þeim takist að hagræða í
rekstrinum hjá sér.
Þetta má vera rétt, en þegar hagræðing-
unni er náð í sjávarútvegi verður staða grein-
arinnar svo sterk að hætta er á að hún drepi
af sér aðrar atvinnugreinar í krafti hás geng-
is. Þess vegna verður að taka peninga út úr
greininni, við komumst hreinlega ekki hjá
því af þjóðhagslegum ástæðum að innheimta
veiðigjald í einhverju formi. Umræðan sem
nú er í gangi snýst hins vegar um réttlætið í
þessari miklu eignamyndun. Það stríðir gegn
réttlætiskennd okkar að afhenda svo mikla
eign án þess að innheimta af henni leigu-
gjald. Það hníga því bæði efnahagsleg og
siðferðileg rök að því að innheimta beri
veiðigjald.
Sumir vilja koma þessu á strax og gera
það með þeim hætti að útvegurinn stæði
jafnréttur eftir. Þá mætti hugsa sér að ákveða
tiltekið veiðigjald sem rynni í ríkissjóð.
Þvínæst yrði gengið fellt og til þess að bæta
launafólki kaupskerðinguna yrði virðisauka-