Dagur - 10.04.1992, Blaðsíða 4

4 - DAGUR - Föstudagur 10. apríl 1992
ÚTGEFANDI: DAGSPRENT HF.
SKRIFSTOFUR: STRANDGATA 31,
PÓSTHÓLF 58, AKUREYRI, SÍMI: 96-24222
ÁSKRIFT KR. 1200Á MÁNUÐI
LAUSASÖLUVERÐ KR. 110
GRUNNVERÐ DÁLKSENTIMNETRA 765 KR.
RITSTJÓRI: BRAGI V. BERGMANN (ÁBM.)
FRÉTTASTJÓRI: KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
BLAÐAMENN:
INGIBJÖRG MAGNÚSDÓTTIR (Húsavík vs. 96-41585),
JÓHANN ÓLAFUR HALLDÓRSSON, JÓN HAUKUR BRYNJÓLFSSON (íþróttir),
ÓLIG. JÓHANNSSON, ÓSKAR ÞÓR HALLDÓRSSON,
SKÚLI BJÖRN GUNNARSSON (Sauðárkróki vs. 95-35960, fax 95-36130),
STEFÁN SÆMUNDSSON, ÞÓRÐUR INGIMARSSON
LJÓSMYNDARI: KJARTAN ÞORBJÖRNSSON
PRÓFARKALESTUR: SVAVAR OTTESEN
ÚTLITSHÖNNUN: RÍKARÐUR B. JÓNASSON, ÞRÖSTUR HARALDSSON
AUGLÝSINGASTJÓRI: FRÍMANN FRÍMANNSSON
DREIFINGARSTJÓRI:
HAFDÍS FREYJA RÖGNVALDSDÓTTIR, HEIMASÍMI25165
FRAMKVÆMDASTJÓRI: HÖRÐUR BLÖNDAL
PRENTVINNSLA: DAGSPRENT HF.
SÍMFAX: 96-27639
Víti til vamaðar
Nýfundnaland er austasti hluti Kanada - skagi sem
gengur til austurs út í Atlantshafið. Landið á lítið sameig-
inlegt með öðrum hlutum móðurríkisins annað en vera
undir yfirstjórn þess í Ottava. Á meðan innan við 1 % af
heildarþjóðartekjum Kanada koma frá sjávarútvegi er
sjórinn undirstaða lífsbjargar á Nýfundnalandi. Allt að 17
þúsund skip og bátar hafa verið gerð út þaðan og af um
570 þúsund íbúum landsins eru um 30 þúsund sjómenn
og um 11 þúsund fiskverkafólk.
Staða þessa fólks er mjög tvísýn. Meðal atvinnuleysi er
um 25% og hverri verksmiðjunni er lokað á fætur annarri.
Þeim sem starfa við fiskvinnslu fækkar dag frá degi. Eng-
in veiði er lengur á heimaslóð minni báta og nú er búið að
banna veiðar á djúpsævi. Fyrir utan 200 mílna fiskveiði-
mörkin eru um 150 stór fiskveiðiskip - flest frá ríkjum
Evrópubandalagsins og veiddu þau allt að 365 þúsund
tonn á síðasta ári eða um eitt þúsund tonn af fiski á hverj-
um degi.
Vegna þess að sjávarútvegurinn skiptir Kanada sem
eina heild litlu máli hefur alríkisstjórnin í Ottava ekki séð
ástæðu til þess að staðfesta hafréttarsáttmálann. Aðrir
og meiri hagsmunir liggja að baki en hagsmunir þess
fólks sem starfar við sjávarútveg. Þar á meðal íbúa
Nýfundnalands sem nú benda á að ekkert sé gert í mál-
um þeirra gagnvart Evrópuþjóðunum. Ekkert sé gert
vegna þess að byggðir fiskimannanna og fiskvinnslu-
fólksins séu aðeins útkjálki stórríkis, sem hafi mikinn hag
af því að selja aðrar afurðir til Evrópu. Á meðan fiskiskip
Evrópubandalagsins ryksuga miðin við Kanada og spilla
fiskistofnum í Atlantshafinu greiðir kanadíska alríkis-
stjómin jafnvirði 125 milljarða íslenskra króna til þess að
íbúar Nýfundnalands geti staðið straum af rekstri fylkis-
ins. Þannig er landið algjörlega háð móðurríkinu og þótt
dragi úr rányrkju Evrópubandalagsins og fiskistofnarnir
nái sér á strik myndi það aldrei duga til að standa undir
rekstri þessa þjóðfélags.
En af hverju er ástæða til að benda á aðstæður íbúa
Nýfundnalands nú? í samningunum um Evrópska efna-
hagssvæðið lögðu íslendingar mikla áherslu á að ríki
Evrópubandalagsins fengju ekki aðgang að fiskveiðilög-
sögu okkar í skiptum fyrir niðurfellingu tolla á fiskafurð-
um. Um það tókust samningar og því stendur hin sameig-
inlega landbúnaðar- og sjávarútvegsstefna Evrópu-
bandalagsins fyrir utan samkomulag okkar um aðild að
hinu evrópska efnahagssvæði.
Öðm máli gegnir um fulla aðild að Evrópubandalaginu
sjálfu. Ólíklegt verður að telja að nokkurt ríki fái undan-
þágu frá því að gerast aðih að hinni sameiginlegu sjávar-
útvegsstefhu við inngöngu í bandalagið. Viðurkennt er
að með Maastrichtsamkomulaginu sé stefnt að myndun
Evrópuríkis og með undirritun þess afsala aðildarríkin sér
ákveðnum þáttum sjálfsforræðis síns.
Ákveðnar raddir hafa nú heyrst hér á landi um að
íslenska þjóðin eigi að sækja um aðild að hinu fyrirhug-
aða Evrópuríki. Forsætisráðherra hefur lýst því yfir að
slíkt sé ekki á dagskrá núverandi ríkisstjórnar. Ein mál-
pípa utanríkisráðherra, Karl Steinar Guðnason, hefur hins
vegar lagt til að sækja eigi um aðild að Evrópubandalag-
inu. í slíku samfélagi yrði ísland þó aðeins áhrifalaus
útkjálki hinnar stóm Evrópu líkt og Nýfundnaland af
Kanada. Hætt er við að svipuð örlög biðu okkar í því sam-
félagi og íbúar Nýfundnalands þurfa nú að sætta sig við.
Aðstæður þeirra em því okkur víti til varnaðar. ÞI
„Fórnarkostnaður EES-aðildar“ - II. grein:
Frá velferð til fátæktar og vandræða
Til þess að leggja raunhæft mat
á gildi EES-samninganna þarf að
færa bæði fyrirsjáanlegar tekjur
og gjöld til bókar og gera upp í
ljósi þess. í málflutningi EES-
sinna fer yfirleitt lítið fyrir gjalda-
hliðinni, fórnarkostnaðinum, en
ábatinn er venjulegast ofreiknað-
Hinn almenni ábati
af fjórfrelsinu
Hver á gróðinn af hinu nýja fjór-
frelsiskerfi sameiginlega Evrópu-
markaðarins að verða?
Samkvæmt endurskoðun hag-
fræðinganefndar EB undir verk-
stjórn Martin Bangemanns,
varaformanns framkvæmda-
stjórnar EB, frá árinu 1990 á fyrri
áætlunum, þ.á m. á hinni svo
kölluðu Cecchini-skýrslu, mun
það taka EB-ríkin tólf minnst 6
ár, frá ársbyrjun 1993 að telja, að
ná fullum ábata af fjórfrelsiskerfi
sameiginlega markaðarins. Þessi
ábati gæti mestur orðið um 2-
4,5% af landsframleiðslu frá og
með árinu 2000. Fram að þeim
tíma er allt í óvissu um hver hann
verður. Hann gæti orðið sáralítill
sem enginn fyrstu 6 árin, yrði
mestur í vanþróaðri S.-Evrópu-
ríkjum EB, minni í Mið- og
Norður-Evrópuríkjunum, þar
sem iðnvæðing er mest og fjár-
mála- og þjónustustarfsemi há-
þróuð.
Um helmingur ábatans, 1-
2,25% frá og með árinu 2000, á
að skapast vegna hagræðingar í
iðnaði, stærra framleiðslu- og
markaðssvæði án landamæra á
innra markaði og þar með sparn-
aði vegna tollafgreiðslna og við-
komandi pappírsvinnu í innri
viðskiptum, meiri samkeppni
stærri eininga í þjónustuviðskipt-
um, frjálsara fjármagnsflæðis,
þ.á m. frelsis til fjárfestinga á
öllu svæðinu í fasteignum, landi
og hvers konar fyrirtækjum, svo
og vegna þess, að allt svæðið á að
verða einn vinnumarkaður til
þess að fyrirtækjunum gefist
kostur á að nýta sér vinnuaflið
þar sem það er ódýrast og hag-
kvæmast fyrir atvinnureksturinn,
enda fylgir frjáls búseturéttur
fjórfrelsinu.
Hinn helmingur ábatans á að
skila sér vegna um 6% lækkunar
á iðnvöruverði.
Landbúnaðar- og þar með sjáv-
arafurðir skulu vera utan fjór-
frelsiskerfisins, nema tvíhliða-
samningar eða viðaukar komi til,
s.s. reyndin varð.
Það þarf mikla og einfeldings-
lega glámskyggni til þess að lesa
út úr þessum forsendum ábata
fyrir íslendinga af að breyta frá
gildandi utanríkisviðskiptakerfi
yfir í fjórfrelsiskerfi EB og EES.
Enda segir svo í álitsgerð Þjóð-
hagsstofnunar um áhrif EES á
íslenskan sjávarútveg til forsætis-
ráðherra 15. febrúar 1991:
„Má ætla, að beinn þjóðhags-
legur ávinningur íslendinga af
því að tengjast EB/EES verði
minni heldur en aðrar þjóðir gera
sér vonir um.“
Þjóðhagsstofnun metur þetta
rétt. Réttmæti matsins byggist
m.a. á því, að sjávarafurðir eru
undanþegnar víðskiptafrelsi EB
og EES og EB mun halda áfram
að leggja tolla á sjávarafurðir og
veita styrki til veiða og vinnslu
sjávaraiía til þess að skekkja
samkeppnisaðstöðuna í þessum
greinum sér í vil. Sjávarafurða-
viðauki EES-samninganna frá
14. febrúar 1992 breytir ekki
þessum grundvallaratriðum.
Ábatatálvonir
En margt annað kemur til, sem
veldur því, að ábatavonir íslend-
inga af EES eru tálvonir. Ég læt
Hannes Jónsson.
mér nægja að benda á eftirtalin
atriði:
1. Iðnvöruframleiðsla okkar
jer í smáum stíl og nýtur þegar
|fullrar fríverslunar á EFTÁ- og
EB-svæðinu samkvæmt gildandi
fríverslunarsamningum frá 1972.
Ein röksemdin fyrir fríverslunar-
samningum okkar við EB- og
EFTA-aðild var einmitt sú að við
þetta mundi um 320 milljóna
íbúa fríverslunarmarkaður opn-
ast fyrir íslenskar iðnvörur og
verða mikil lyftistöng fyrir ís-
lenskan útflutningsiðnað. En
hvað kennir reynslan? íslenskir
iðnrekendur hafa yfirleitt ekki
náð teljandi árangri á Evrópu-
markaði. Vaxtarbroddurinn í ís-
lenskum útflutningsiðnaði eins
og iðntækniframleiðsla tengd
sjávarútvegi t.d. á vegum Marel
og Icecon hefur aðallega fundið
sína góðu markaði í Bandaríkj-
unum, Kanada, Austur-Evrópu
og Austurlöndum. Sama er að
segja um iðntækniráðgjöf og sölu
Orkint, svo dæmi séu nefnd.
Aðild að EES mundi engu breyta
fyrir okkur varðandi iðnvöru-
framleiðslu og sölu. Sér ábatinn
vegna EES yrði því enginn.
2. Helmingur ábatans af fjór-
frelsinu á að felast í 6% lækkun á
iðnvöruverði. Vafasamt er, að
íslensk iðnvöruframleiðsla mundi
lækka sem þessu nemur, enda ís-
lenskur iðnaður ekki stór í snið-
um og minnst af iðnvöruveltu hér
á landi innlend framleiðsla. Hins
vegar mundum við njóta þessarar
lækkunar á innfluttum iðnvörum
frá Evrópuríkjunum, hvort sem
við gerumst aðilar að EES eða
ekki. Þessi verðlækkun á iðnvöru
frá Evrópu mundi enn þrengja að
íslenskum iðnaði, sem þegar er
illa staddur vegna gildandi frí-
verslunar með iðnvörur, en hún
hefur meðal annars leitt til þess,
að ýmsar iðngreinar, s.s. hús-
gagnabólstrun, fataiðnaður og
fleiri greinar, sem eitt sinn voru
blómlegar hér á landi, eru nú
ekki svipur hjá sjón. Aðild að
EES mundi því ekki skila okkur
ótvíræðum ábata á þessu sviði.
Við mundum njóta 6% lækkunar
af innfluttri iðnvöru frá Evrópu
án aðildar að EES, en þessi lækk-
un gæti skaðað hluta af íslensk-
um iðnaði. Niðurstaðan yrði sú
sama við EES-aðild.
3. Þjónustuviðskipti er ekki
háþróuð grein hér á landi. Með
hliðsjón af því og reynslunnar af
fríverslun með iðnvörur um ára-
raðir er ekki líklegt, að íslenska
þjóðarbúið græði mikið á því, að
íslensk fyrirtæki á þessu sviði
hasli sér völl í þjónustuviðskipt-
um Evrópu. Líklegra er, að fjölg-
un samkeppnisaðila í þjónustu-
viðskiptum á íslandi með þátt-
töku fjársterkra evrópskra fyrir-
tækja muni rýra viðskiptahlut-
deild og ábata íslenskra fyrir-
tækja.
4. Varla mundi fríverslun með
fjármagn og fjárfestingar í fast-
eignum, landi og hvers konar
fyrirtækjum skila Islendingum
miklum ábata. Erlend fjölþjóða
fyrirtæki mundu fjárfesta í og
jafnvel kaupa upp þau íslensku
fyrirtæki, sem líklegt væri að skil-
uðu arði, en hin, sem stæðu illa,
fengju að veslast upp í höndum
okkar íslendinga. Með starfsemi
erlendra banka og fjárfestinga-
félaga, leppamennsku og samein-
ingu fyrirtækja í krafti þessa
frelsis væri t.d. nær ógjörningur
að koma í veg fyrir, að erlend
fyrirtæki kæmust bakdyramegin
inn í okkar fiskveiðilögsögu með
hliðstæðri afleiðingu ofveiði og
rányrkju og blasir nú við á öllum
fiskislóðum flota EB-ríkjanna.
Sama gildir um orkuauðlindir
okkar, ef þær verða settar í hend-
ur hlutafélaga, sem gætu gengið
kaupum og sölum á almennum
fjármagnsmarkaði. Erfitt er að
koma auga á, að í þessu fælist
þjóðhagslegur gróði fyrir okkur.
5. Um hinn sameiginlega
vinnumarkað og búseturétt er
það að segja, að tilgangur hans er
að skapa fyrirtækjunum hagstæð-
ari rekstrarafkomu með því að
hagnýta sér vinnuaflið þar sem
það er ódýrast. Hvað sem um
þetta má segja er ljóst, að þetta
mundi ekki Ieiða til bættra lífs-
kjara íslenskra launþega né held-
ur verða til þess að styrkja vel-
ferðarkerfið. Augljóslega mundi
þetta líka leiða til ómældra
kostnaðarsamra félagslegra
vandamála vegna tvíbýlis í land-
inu og tveggja eða fleiri mál-
svæða, svo sem t.d. dæmin frá
Þýskalandi sanna varðandi tyrk-
neska vinnuaflið þar í landi. -
Það er mikil yfirsjón að telja
þetta hliðstæðu við sameiginlega
norræna vinnumarkaðinn. Hann
gildir bara um vinnu. EES gildir
um fyrirtæki, fjármagn og vinnu.
Erlendu fyrirtækin gætu því flutt
hingað til sín vinnuafl hvaðan
sem þeim þætti hagkvæmast.
6. Um 75% af okkar útflutn-
ingi er sjávarafli. Hann er, eins
og landbúnaðarafurðir, utan
fjórfrelsisins og utan EES nema
samkvæmt sérsamningi. Stefna
EB í þeim efnum er, að á móti
aðgangi að markaði eða tollalækk-
un af sjávarafla komi aðgangur
að auðlind, fiskveiðiréttindi í
efnahagslögsögu viðkomandi rík-
is. EES-svæðið verður því ekki
landamæralaust tollasvæði innri
markaðar með sjávarafurðir
heldur háð gildandi skriffinnsku
við tollaafgreiðslu, þrátt fyrir sér-
samninga um lækkun tolla.
Raunhæf hagsmunagæsla
Að öllu þessu athuguðu ætti að
vera ljóst, að raunhæf íslensk
hagsmunagæsla kallar ekki á
aðild íslands að EES vegna
almenns ábata af framkvæmd
grundvallaratriða fjórfrelsisins.
Sérstaða okkar sem sjávarafurða-
útflytjanda, ekki iðnríkis, veldur
þessu. Aðildin verður þó enn
óæskilegri, þegar tekið er tillit til
hins takmarkaða fullveldisafsals
til Brussels í formi löggjafar- og
dómsvalds á samningssviðinu,
sem aðild fylgdi, svo og þegar
tekið er tillit til þess mikla fórnar-
kostnaðar, sem felst í sjávaraf-
urðaviðaukanum, þar sem okkur
er gert að opna landhelgina fyrir
flota EB fyrir lítilræði í formi
tollalækkana.
Utanríkisráðherra hefur kallað
samningana „sigursamninga“ og
„vegabréf inn í 21. öldina".
Raunhæft mat fremur en „Evr-
ópuflónska“ bendir þó til þess,
að fyrir okkur gæti EES-samn-
ingurinn allt eins orðið vegabréf
frá velferð til fátæktar og vand-
ræða.
Hannes Jónsson.
Höfundur er fyrrverandi sendiherra.