Dagur - 11.12.1992, Page 11

Föstudagur 11. desember 1992 - DAGUR - 11
skyldi það ár standa fyrir lausa-
verslun félagsins á Vopnafirði,
Þórshöfn og Raufarhöfn, vafalítið
sumarverslun af skipi, en árinu
eftir ræður svo Gránufélagið hann
sem framkvæmdastjóra við fasta-
verslun sína á Oddeyri. Var þar
langstærsta verslun félagsins að
rísa og fylgdi framkvæmdar-
stjórastarfínu þar búseta í húsum
þess á Oddeyri. Jafnframt var
JVH þegar á þriðja starfsári sínu
valinn deildarstjóri fyrir Oddeyr-
ardeild félagsins, en hún tók yfir
Suður-Þingeyjarsýslu vestan
Ljósavatnsskarðs og Eyjafjarð-
arsýslu að Ólafsfirði. Árslaun
framkvæmdastjórans munu hafa
verið 2.500 kr.
JVH var framkvæmdastjóri
Oddeyrarverslunar Gránufélagsins
í full 12 ár. „Meðan hann stýrði
þeirri verslun, stóð hagur hennar
með mestum blóma," segir t nafn-
lausri grein um JVH í blaðinu
Óðni 1908. Auðvitað var hann
ekki einn í leiknum, en yfirleitt
mun hann hafa þótt standa vel í
stöðu sinni, naut trúnaðs og
trausts kaupstjórans Tryggva
Gunnarssonar lengi og viðskipta-
mönnum líkaði oftar vel við hann
og úrlausnir hans. Jafnframt vel-
gengni JVH í þessu starfi tók og
vegur hans mjög að vaxa. Hann
var valinn í bæjarstjóm Akureyr-
arkaupstaðar 1880 og átti þar
síðan sæti svo ámm skipti sem
mikill áhrifamaður. Hann gerðist
sama ár einn af stofnendum fyrsta
sfldaveiðifélags við Eyjafjörð og
tekur þar að sér framkvæmda-
stjóm að hálfu í fyrstu og 1882
vísast að öllu. Sama ár verður
hann vararæðismaður á Akureyri
fyrir Svíastjóm og mun þar hafa
notið atbeina Tryggva Gunn-
arssonar, vinar síns og húsbónda.
Árið 1884 var hann sæmdur St.
Ólafsorðu fyrir skömlega aðstoð
og fyrirgreiðslu við norska sfld-
veiðimenn, sem guldu mikið
afhroð á skipum og lentu í hrakn-
ingum við Hrísey það ár í
áhlaupsveðri 11. september.
Á þessum ámm þótti JVH
einnig ganga á ýmsa lund fyrir í
skemmtana- og samkvæmislífi
Akureyrarkaupstaðar. Klemens
Jónsson, landritari, orðar þetta
m.a. svo í Akureyrarsögu sinni:
„Sá maður, sem aðallega hélt
leiknum uppi (leiksýningum) var
J. V. Havsteen, og var honum að
vísu danskan jafntöm og íslensk-
an, og af kvenþjóðinni frú Anna
Schiöth, kona bakarameistara H.
Schiöth." (s. 101) Og um sam-
kvæmislífið á þessum ámm segir
K. J.: „Eftir því sem bærinn óx,
þótt hægt færi, varð meira um
samkvæmislíf í bænum, einkum
þó eftir 1875, að þeir Eggert
Laxdal og J. V. Havsteen vom
orðnir framkvæmdastjórar. Vom
þeir gestrisnir mjög og veitinga-
samir, hinn fyrrnefndi frekar gagn-
vart innlendum mönnum, en hinn
síðamefndi gagnvart útlendingum.
Má heita, að þar væri þeirra
aðalathvarf, einkum eftir að Hav-
steen hafði kvænst Thom
Schween 1885.”
Svo einkennilega vill til, að
heimildum ber ekki saman um
giftingarár þeirra hjóna. Hér að
framan stendur 1885 eftir Sögu
Akureyrar, í Islenskum æviskrám,
III. b. 1884, í áður tilvitnaðri
Óðinsgrein, 4. árg. er giftingarárið
líka talið 1884, en í eftirmælum
um JVH í blaðinu ísl. 1920 er það
sagt hafa verið 1886. Frú Thora
hét fullu nafni Thora Emilie
Marie, dóttir Jóhannesar Schw-
enn, stórkaupmanns í Kaup-
mannahöfn. Varð heimili JVH og
Thom annálað fyrir rausnar- og
myndarskap. Þeim hjónum varð
tveggja sona auðið, Jóhannesar
Júlíusar, lengi vinsælt yfirvald
Þingeyinga, og Jóhanns Henn-
ings, árum saman búsettur í
Reykjavík við skrifstofustörf.
Eins og fyrr er drepið á, stóð
JVH árið 1880 að stofnun fyrsta
sfldveiðifélags við Eyjafjörð og
raunar líka hins fyrsta í landinu
öllu. Ekki var JVH þó forgöngu-
maður þessa félagsstofnunar, en
skipaði sér þar þegar í fylkingar-
brjóst. Það var Einar Guð-
mundsson, óðalsbóndi að Hraun-
um í Fljótum og þá nýhættur sem
þingmaður Skagfirðinga er braust
fyrir félagsmynduninni. Hann
hafði með styrk frá Alþingi kynnt
sér bátasmíðar í Noregi 1878, en
jafnframt að eigin áhuga og fram-
taki leitað sér fróðleiks og
upplýsinga um sfldveiðar, sfld
arsöltun og jafnvel sfldamiður-
suðu Norðmanna um þessar
mundir. Heimkominn ritaði Einar
grein um þessi mál í Akureyrar-
blöð. Hitti hann vel í lið, þegar
fyrstu umtalsverðu sfldveiðar
Norðmanna á Eyjafirði hófust árin
1897-1880, að hvetja til stofnunar
sfldveiðifélags norskra manna og
íslenskra, er ausa skyldi af sjávar-
gulli Eyjafjarðar. Tókst félags-
myndun þessi með mikilli skynd-
ingu 1880 og var veiðifélag þetta
þannig byggt, að sfldarútvegs-
menn í Álasundi í Noregi áttu
helming hlutafjár þess, 10 eitt
þúsund króna hluti, en íslenskir
menn jafnmarga og jafnháa hluti.
Framkvæmdastjórar vom tveir,
annar norskur, hinn íslenskur. I
hlutarins eðli lá, að Norðmenn
lögðu til skip og veiðikunnáttu.
Til fróðleiks skal hér talið upp,
hverjir íslensku hluthafamir vom
samkvæmt frásögn blaðsins
Norðlings á Akureyri 24. júlí
1880:
Stefán Thorarensen, sýslumaður,
Þorgrímur Johnsen, héraðslæknir,
Tryggvi Gunnarsson, kaupstjóri,
Jakob V. Havsteen, verslun-
Jakob V. Havsteen.
arstjóri, Gránufélagið, Jón Bóndi
Antonsson í Amamesi, Þorsteinn
bóndi Þorvaldsson á Hámund-
arstöðum, Snorri Pálsson, versl-
unarstjóri, Siglufirði og Einar óð-
alsbóndi Guðmundsson, Hraun-
um, Fljótum.
Blaðið getur þess ekki, hver 10.
hluthafinn var. Má vera að 10.
huthafinn hafi hinir fyrmefndu níu
átt sameiginlega.
Sfldveiðifélag þetta nefndist
fyrst Norsk-íslenska sfldarveiða-
félagið og var JVH deildarstjóri
íslensku deildarinnar, en tveimur
ámm síðar var nafni félagsins
breytt og hét þá Sfldveiðifélagið
Oddeyri, í daglegu tali
Oddeyrarfélagið. Var þá íslensk-
um hluthöfum fjölgað, svo að
félagið taldist að meirihluta ís-
lenskt, heimilisfang alfarið á
íslandi og framkvæmdastjórinn
einn og íslenskur, vafalaust JVH,
þótt Akureyrarblöð nefni það ekki
sérstaklega. Þrjú sfldveiðihluta-
félög vom stofnuð við Eyjafjörð
þegar á fætur hinu norsk-íslenska
og vom öll íslensk að hlutafé. Eitt
þessara sfldveiðifélaga nefndist
Eyfirðingur og var þar forgöngu-
maður Eggert Laxdal, þá verslun-
arstjóri Gudmanns Efterfölgers á
Akureyri. Var Eyfirðingur stærst
þessara félaga að hlutafé og um-
svifum.
Nokkur athyglisverð skrif er að
lesa í Akureyrarblöðum frá þess-
um ámm um sfldveiðar Norð-
manna þá á Eyjafirði, ekki síst í
blaðinu Fróða 1884. Skerst þar
allhvasst í odda með Eggert
Laxdal og fleirum annars vegar og
JVH. hins vegar. Ber E. Laxdal
hátt vopn gegn veiðiyfirgangi
Norðmanna á firðinum, en JVH
bendir á ýmiss konar hagræði,
sem íslendingar hljóti af veiðum
þeirra að ótöldum lærdómi, hvað
fæmi og meðferð sfldarfanga
snerti. Undir skrifum þessum
ólgar nokkur stórmennisþykkja,
sem ámm saman mun hafa gætt
með þessum ríklunduðu mönnum,
Eggert og Jakob. Segir Kl. J. svo í
Akureyrarsögu sinni, en hann taldi
þá báða afreksmenn á ýmsa lund:
„En ekki bám þessir menn alltaf
gæfu til samlyndis” (s. 76). Er þá
að vísu fyrst og fremst átt við í
bæjarstjómarstörfum, en víðar
mun þessa hafa gætt. Varðandi
orðaskipti þeirra um sfldveiðar
Norðmanna á Eyjafirði hefir auð-
vitað brýnt JVH fram, að hann var
vísiræðismaður Norðmanna og
Svía og hefir talið sér skylt að
bera af þeim ásakanir, sem honum
| þótti úr hófi, en gagnsemd og kost-
um gleymt.
Öll urðu framangreind sfld-
veiðifélög skammlíf. Bæði Odd-
eyrarfélagið og Eyfirðingur vom
lögð af árið 1886 og eigur þeirra
seldar á uppboðum.. Hafði þá
enda síld tekið undan á Eyjafirði
og hvarf þaðan að veiðanlegu
magni fram á síðasta tug aldarinn-
ar. Raunar komst Oddeyrar-
félagið eitt nokkuð á legg, hitti
líka á óskabyrjun, þar sem árin
1880 og 1881 vom mikil sfldarár.
Eyfirðingur, sem ætlaði sér stærst-
an hlut, komst ekki á laggir fyrr
en 1881 og hafði óheppni að
fylgifiski, missti sfld oftar en einu
sinni úr lásum og sat í tapi eftir
fyrsta sumar sitt. Illærið 1882
varð þungt í skauti.
Árið 1888 hvarf JVH frá
framkvæmdastjórastarfi við Odd-
eyrarverslun Gránufélagsins að
uppsögn forráðamanna þess. Kom
þar við sögu andúð F. Holmes,
stórkaupmanns í Kaupmannahöfn,
sem þá var að ná eða hafði raunar
náð kverkatökum á félaginu og
talið er, að mest hafi dregið til
dauða þess. Er ekki ósennilegt, að
JVH hafi þótt nót sú, er F. Holme
var að draga að Gránufélaginu,
minna næsta mjög á læðing þann,
er Gudmannsfeðgar höfðu læst
verslun föður hans fyrmm í, og
því eigi verið heildverslun
Holmes jafneftirlátur og sá hús-
bóndi kaus. En við andúð F.
Holmes á JVH bættist og, að það
orð lagðist á hann, að hann sæi vel
um sig og varð sumum að gmna
hann um græsku varðandi
hagsmuni Gránufélagsins. Vera
má og, að forstjóri hans á fyrr-
nefndu sfldveiðifélagi, Oddeyr-
arfélaginu, hafi þótt samrýmast
illa framkvæmdastjóm á Oddeyr-
arverslun Gránufélagsins, þó að
hvergi sé ýjað að því. En hvemig
sem þetta bjóst í pott, er at-
hyglisvert að lesa bréfkafla frá
Amljóti presti Ólafssyni á Bægisá,
stjómarmanni Gránufélagsins, til
Tryggva Gunnarssonar, kaupstjóra
þess og yfirmanns JVH. Bréf það,
sem kafli sá er í, er dagsett 2. des.
1887, og segir þar svo:
„Ég vil nú segja þér mína
meiningu, en hún er alveg prívat
eins og þú getur skilið. I stuttu
máli sagt, ég held ráðlegt að halda
H hræddum, en eigi setja hann af.
Hann þekkir alla viðskiptamenn,
hann er vanur Oddeyrarverslun.
Ef hann er rekinn frá, þá verður
það talið Holmes verk eftir
innblæstri Jensens og Höpefners
með, hvort sem það er satt eða
ekki. Svo verður sagt sem eðlilegt
er, að Gránufélagið sé alveg í
höndum Holmes og eigi framar
íslenskt. - Ég er hræddur um, að
þú fáir eigi að öllu samanlögðu
jafnoka H á Oddeyri, svo framar-
lega sem hann leggur sig allan
fram og er hóflega eigingjam."
Hér skal til gamans og
fróðleiks skotið inn útsvarskæm,
sem JVH sendi niðurjöfnunar-
nefnd Akureyrarkaupstaðar 1885.
Má af henni ráða, að JVH var
ógjamt að láta á sig ganga nauð
svivirðast fyrir nokkmm, tók sér
heldur enga óbreytta til jöfnunar.
Kæmbréfið gefur upplýsingar um
ráðningu- og launakjör JVH hjá
Gránufélaginu og er að því leyti
líka athyglisverð heimild. Kæran
hljóðar svo:
Þegar ég skoðaði niðurjöfn-
unarskrána yfir útsvör Akureyrar-
og Oddeyrarbúa, þótti mér
aukaútsvar mitt, 50 kr„ sett langt
of hátt í samanburði við auka-
útsvör sumra annarra bæjarbúa, og
í tilefni af því finn ég hér með
ástæðu til að bera mig upp yfir
þessu aukaútsvari mínu og heimta,
að það verði fært niður um 15 kr.
Ég skal þá fyrst telja útsvar
herra bæjarfógeta S. Thorarensen,
honum er gjört aukaútsvar 60 kr„
tíund og lóðarskattur 9,71 kr. og
er þá allt útsvar hans 69,71 kr. Þar
næst skal ég telja aukaútsvar Chr.
Johnasens, 2) sem er sett á 50
kr„ lóðarskattur 17,72 kr. samtals
67,72 kr. Mitt aukaútsvar er eins
og áður er getið sett á 50 kr., tíund
og lóðarskattur 35 kr„ samtals 85
kr„ sem er 16 og 19 kr. hærra en
áðumefndra manna.
Það liggur í augum uppi, hvað
mér er gjört rangt til með þetta
aukaútsvar í samanburði við
aukaútsvör greindra manna. Bæj-
arfógetinn hefir í föst laun og
aukatekjur frá 4.500-5.000 kr.
árlega, en laun mín sem verslun-
arstjóra og yfirráðandi umsjónar-
maður salthúsa Gránufélagsins
samtals 3.000 kr. árl. hér í inni-
falin öll ábyrgð, eyðsla og rýmun
á vömm eftir að ég hefi veitt þeim
mótttöku, aðrar fastar tekjur hafði
ég ekki næstl. ár nema konsulats-
gebyr 240 kr.
Síðamefndi stórkaupmaður
Chr. Johnasen hlýtur að vera í ein-
hverju sérlegu eftirlæti eða
Skútan Henning EA-5, fyrsta eignarskip Jakobs V. Havsteens, áður eign
Jörundar Jónssonar, Hákarla-Jörundar í Hrísey, og hét þá Jörundur.
uppáhaldi hjá niðurjöfnunar-
nefndinni, þegar henni aðeins
þóknast að setja honum sjálfum
og verslun hans 50 kr. aukaútsvar.
Þetta er mér alveg óskiljanlegt, að
nefndin skuli jafna okkur saman.
Herra Johnasen rekur hér ekki all-
litla verslun og lifir af peningum
sínum eða verslun sinni hémmbil
1/2 ár erlendis, hvar hann ekkert
útsvar borgar, að minnsta kosti er
það ekki sannað fyrir nefndinni,
hér er hann allt sumarið og stjóm-
ar sinni eigin verslun, þar eð hann
sendir verslunarstjóra sinn sem
spekulant með skip sitt til að reka
lausakaupaverslun á Skagafirði og
flestum víkum á Eyjafirði. Mér
finnst nú vera nóg sagt til þess, að
hver geti séð, að stór munur muni
vera á tekjum okkar árlega, svo
það nær engri átt, að mér sé gjört
jafnhátt aukaútsvar og honum.
Ég get ennfremur nefnt til
samanburðar við aukaútsvar mitt
fleiri bæjarbúa, en ég mun láta
mér nægja að nefna herra
umboðsmann og sýsluskrifara St.
Stephensen. Hann og meðnefnd-
armenn hans hafa sett aukaútsvar
hans aðeins 15 kr„ segir og skrifa
fimmtán krónur. Þessi maður hefir
í fastar tekjur ríflega 1400 kr. árl„
þar að auki hefir hann næstl. ár
haft ekki svo litlar tekjur sem
„Curator” í búi Danielsens sál. frá
Skipalóni, þar sem nefnt bú hljóp
minnst á 40.000 kr„ en máske
herra Stephensen hafi notið þess,
að hann sat sjálfur í niðurjöfn-
unamefndinni og hefir máski ekki
reiknað sér tekjur af dánarbúinu,
sem að sögn manna þó hafa verið
um 500 kr.
Hin síðastliðin 2 ár, 1884 og
1885, hefi ég orðið fyrir ekki svo
litlu tapi, sem ég ímynda mér að
niðurjöfnunamefndinni muni vera
kunnugt, þar sem ég átti 1/6 part í
hákarlaskipinu „Ulf‘, sem algjör-
lega fórst og missti ég þar um 500
kr„ nú í vetur sem leið tapaði ég
við snjóflóðið á Seyðisfirði 1000
kr„ ég hafði nefnilega lánað lyf-
sala Al. Johnsen sál. 1000 kr„ en
eins og öllum er kunnugt fómst
allar eigur og vömr hans í
snjóflóðinu, svo ekkert var eftir er
ég gæti fengið.
Eg hefi hér að framan tekið
fram ástæður mínar og hinna
þriggja manna og skal ennfremur
leyfa mér að minnast á efnahag
okkar. Hvað viðvíkur efnahag
bæjarfógetans, þá em eigur hans
óefað helmingi meiri en mínar,
kaupmaður Johnasen á góð og dýr
hús með einhverri hinni bestu lóð-
á Akureyri og rekur þar fasta
verslun, en um aðrar eigur hans er
mér ókunnugt. Umboðsmaður
Stephensen á góð hús á Akureyri
og að því mér er kunnugt yfir 30
hundmð í fasteign á Suðurlandi.
Eigur mínar em fljótt taldar nefni-
lega hús það, er systir mín,
ekkjufrú Jensen, býr í á Oddeyri
og ég enga leigu fæ eftir, 1
pakkhús á Akureyri 1000 kr. virði,
20 hlutabréf í Gránufélaginu og
útistandandi hjá ýmsum 4.000 kr„
sem ávaxtast með 4% árl., en
eigur mínar em veðsettar herra
kaupstjóra Tr. Gunnarssyni fyrir
stöðu minni sem verslunarstjóri á
Oddeyri.
Eg skal nú ekki eyða fleiri
orðum um þetta mál, en gjöri hér
með þá kröfu til niðurjöfnun-
amefndarinnar í Akureyrarkaup-
stað:
1. að aukaútsvar mitt verði fært
niður úr 50 kr. í 35 kr.
2. að aukaútsvar bæjarfógeta S.
Thorarensen verði fært upp í 65
kr. úr 60 kr.
3. að aukaútsvar Chr. Johnasen og
verslunar hans verði fært upp í 65
kr. úr 60 kr.
4. að aukaútsvar Stephensens um-
boðsmanns verði fært upp í 23 kr.
úr 15 kr.
Oddeyri, 21. desember 1885.
J. V. Havsteen
(sign.)