Dagur - 13.05.1995, Blaðsíða 14

Dagur - 13.05.1995, Blaðsíða 14
14 - DAGUR - Laugardagur 13. maí 1995 DÝRARÍKI ÍSLANDS SICURÐUR Æ6ISSON Hvalir 9. þáttur Hnúfubakur (Megaptera Hnúfubakurinn er af undirætt- bálki skíðishvala, og tilheyrir þaðan ætt reyðarhvala, en er annars svo ólíkur þeim í mörgu, að honum er skipað í sérstaka ættkvísl, þar sem hann býr einn, ef svo má aó orði komast. Hann er venjulegast svartur eða dökkgrár á baki og síðum, en hvítur eða grár undir. Þó get- ur litamunstur á hálsi og bringu verið mismunandi frá einu dýri til annars. Bægslin eru yfirleitt svört að mestu að ofanveróu, en hvít í oddinn og að neðan. Akveðnir stofnar hnúfubaks munu þó vera með næstum al- hvít bægsli. Þau eru eitt af ein- kennum hnúfubaksins og geta orðið um 5 m löng og rúmur 1 m á breidd. Sporðblaðkan er einnig geysimikil vexti, klofin í miðju og oft mjög novaeangliae) rokkar eftir árstíðum á milli kuldasjávar og hitabeltis. A sumrin fer hann í kaldsævið beggja vegna til að nýta sér dýrasvifið eða átuna, sem þar er að finna í gríðarlegu magni, en á vetuma er lagt upp í ferð til hita- beltissjávarins, til að æxla sig og bera. I N-Atlantshafi em suður- mörk útbreiðslunnar við NV- Afríku og V-Indíur, en norður- mörkin við ísbrúnina. I N-Atlantshafi maka dýrin sig á norðurleió, sem venjulegast er í mars og apríl. Mcðganga tekur svo um 11 mánuói og bera kýmar á tveggja eða þriggja ára fresti. Kálfurinn fæðist venjuleg- ast í febrúar eða mars. Nýfæddur er hann 4,5-5 m á lengd og vegur um 1/2 tonn. Hann er 6-10 mán- uði á spena, og tvöfaldar lengd sína á þeim tíma, þ.c.a.s. er skörðótt. Neðra borð hennar getur verið afar margbreytilegt á litinn eftir einstaklingum, stund- um aldökkt, en er þó oftast ljóst eða hvítt að einhverju leyti. Hnúfubakurinn er 11-15 m á lengd og um 25-30 tonn að þyngd að meðaltali. Hann er tal- inn mest geta orðið um 18 m á lengd. Kýrem ívið stærri en tarf- ar. Eins og aðrir reyðarhvalir er hnúfubakurinn með skomr á brjósti og kvið, en þó mun færri, eða yfirleitt ekki nema á bilinu 14-35 talsins, en um leið breiðari og grófari. Þá er bakhyrnan fremur iítil og staósett mun framar en á hinum tegundunum, eða rétt aftan við miðju. Getur hún vcrið á ýmsan máta í laginu, breið og þríköntuð eða mjó og hálfmánalaga og allt þar á milli. Þessi ólíka lögun bakhymunnar olli vísindamönnum heilabrotum áður fyrr, og það reyndar svo, að álitið var að um margar ólíkar tegundir væri þama að ræða. En nú er venjulegast talið, aó allir hnúfubakar séu ein og sama teg- und, en af henni a.m.k. 10 svæð- isbundnir stofnar, ólíkir um margt, bæði í hegðun og úliti. Hnúfubakurinn er með 740- 800 skíði, beggja vegna í efri skolti. Þau em flest tiltölulega stutt, dökkgrá að lit, en með svarta kanta. Ofan á hausnum eða snopp- unni birtast þau einkenni, sem hvalurinn dregur nafn sitt af. Um er að ræóa þrjár raðir af einhvers konar útvexti, sem kallast hnúfur. Að auki em fleiri stakar hnúfur á neðri kjálkunum og geta einnig verið á framjaðri bægslanna. I þær sest gjaman ýmis óværa, hrúðurkarlar og sníkjudýr. Þá er styrtlan einnig alsett hnúðum, fram undir bakhymu, ekki ósvip- að og á búrhval. Sökum belglaga vaxtar getur hnúfubakurinn ekki synt eins hratt og aðrir reyðarhvalir, og fer sér reyndar ósköp hægt alla jafna, eða með 5-10 km hraða á klukkustund. Þó getur hann, ef kemur að honum styggð, náð allt að 27 km hraða á klukkustund. Hnúfubakurinn er farhvalur, eins og aðrir reyðarhvalir, þ.e.a.s. orðinn 8-9 m lang- ur. Talið er að hann verði svo kynþroska um 5 ára gamall. Þá er hann búinn aö ná um 12 m lengd. Hnúfubakar em oftast einfarar eða í litlum hópum, þetta 2-5 dýr, á ætisslóðum í heimskauts- höfunum, en þegar kemur í hita- beltissjóinn á vetuma gerast samskiptin öllu flóknari og byggjast mjög á getnaðar- og meðgönguhringnum. Aðalfæða hnúfubaks er ljós- áta, en einnig er mikió tekiö af smávöxnum uppsjávarfiskteg- undum, eins og t.d. síld, loðnu og makríl, þar sem hann er að finna, og sandsíli. Fæðunnar er venjulegast aflað frá yfirborði og niður á 50 m dýpi. Veiðiaðferðin er svipuó og hjá öðmm reyðar- hvölum, þ.c.a.s. tekin er ein gúl- fylli og því kyngt sem úr henni síast. En hnúfubakurinn er þó frábmgðinn ættinni í því, að samvinna er hér oft um veiði- skapinn. Hnúfubakur var fyrr á öldum ekki sérlega eftirsóttur af vciði- mönnum, heldur var meir tilvilj- unarkennd stakveiði. En upp úr aldamótunum var farið að sýna honum meiri áhuga. Eyddu hval- veiðiflotar, einkum norskir, þá að kalla nær öllum hnúfubaks- stofninum í N-Atlantshafi. Eins fór með aðra stofna hnúfubaks, annars staðar. Frá aldamótunum síðustu og fram til ársins 1940 vom t.d. yfir 100.000 dýr felld á suóurhveli jarðar og um 50.000 í viöbót frá 1940 og til 1963, að eitthvað sé nefnt. Friðanir hófust árið 1938, en þá voru ekki eftir í sjávardjúpun- um nema örfáir hvalir, miðað við það sem áður hafði vcrió. Hnúfubakuv var svo alfrióaóur í N-Atlantshafi árið 1956, á suður- hveli árið 1963 og í N-Kyrrahafi árið 1966. Alheimsstofninn er í dag tal- inn vera um 10.000 dýr, þ.e.a.s. um 7.000 á noróurhveli jarðar, og þá einkum í N-Atlantshafi, og um 3.000 dýr á suðurhveli. Talið er að hnúfubakurinn geti orðið allt að 95 ára gamall. H ELGAR11EILABR0T h2 Umsjón: GT 32. þáttur Lausnir á bls. 16 Hvar er það markmið sett að öllum þegnum þjóðféíagsins sé tryggt jafnrétti til náms in tillits til búsetu, aidurs, efnahags og kynferðis? I i reglugerð um Reykholtsskóla í stefnuskrá Framsóknarflokksins í stjórnarskránni Hver hefur skrifað í Morgunblaðlð að hófleg vínneysla lengi lífið? Höskuldurjónsson Ólafur Ólafsson Þorbjörn Magnússon Hvert eftirtalinna ríkja endurvann stærstan hluta af gteri árið 1987? I Holland B9 Noregur Stóra Bretland Hver stór hluti af gleri var endurunninn þar? I Einn þriðji Kjfl Helmingur Tveir þriðju Með hve margra marka mun unnu íslendingar Bandaríkjamenn í iandsleik í handknattleik sl. sunnudag? n 9 19 io H n Hver orti Ijóðið Konan sem kyndir ofninn minn? I Davið Stefánsson fffl Einar Benediktsson Tómas Guðmundsson Hver er fréttastjóri menningarmáia á Morgunblaðinu? 9 Agnes Bragadóttir B9 Matthías Johannessen Súsanna Svavarsdóttir Hvaða ríki ernú i forsæti í ráðherraráði Evrópusambandsins? I Frakkland |Q Spánn Italía Hver er félagi Per Wahlöö? Benny Andersen Maj Sjöwall Birthe Weiss Hvaða ráðherra fer með vísitölu- og verðlagsuppbótarmál? I Fjármálaráðherra Rjj Viðskiptaraðherra Ráðherra Hagstofu Islands Hvort á að segja/skrifa stystur eða styðstur þegar lýsingarorðið stuttur er stigbeygt? Stystur Q Styðstur WM Hvort tveggja er heimilt Jónsbók Hvaða iögbók var lögtekin á Alþíngl árið 1271? I Grágás B9 Járnsiða Hvað vinna margir Ijósmyndarar á Degi? Einn B9 Tveir Einn auk „framkallara" CAMLA MYNDIN M3-1562 Ljósmynd: Hallgrímur Kinursson og synir/ Minjasafnið á Akureyri Hver kannast við fólkið? Ef lescndur Dags þekkja ein- hvcrn á þcim myndum sem hér birtast cru þcir vinsamlcgast bcðnir að snúa sér til Minja- safnsins, annað hvort mcð því að senda bréf í pósthólf 341, 602 Akureyri eóa hringja í síma 24162 eða 12562 (símsvari).

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.