Þjóðviljinn - 13.07.1969, Síða 8

0 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN — Sunmudagur 13. júií 1969.
kvikmyndir
Seconds. —• Rock Hudson í lokaatriði myndarinnar.
„EKKi ER ALLTSEM SÝNIST"
Háskólabíó sýnir nú bamda-
rísku kvikmyndim'a Seconds,
sem kölluð er „Ekki er allt sem
sýnisrt"! og auglýst seim „hroll-
i vekja af nýju tagi frá Paira-
mounit“. Heldur eru þetta ónóg-
ar upplýsingar um mynd þessa
og varla til þess fallnar að
* draga fólk að henni. Þvi verð-
ur hér leitazt við að kynm,a
myndin'a svo og höfund henn-
ar John Frankenheimcr, en
fles'tar myndir hams hafa varið
sýndar hérlemdis.
Fjölmörg tímarit og gagnrýn-
emdahópar völdu Seconds með
beztu myndum ársins 1966 og
var hún m.a. sýnd í Camnes
það ár. Víst er þetta „hroll-
vekja", um þrælskipulagðan
félagsskap, sem leggur snörur
sinar fyrir efnað. óánægt mið-
aldra fólk og býður því nýtt
líf með aðstoð nútima lækna-
visinda. En með þessu er ekki
öll sagam sögð, því í rauninni
fjiallar myndin um ótal þætti í
nútímaþjóðfélagi og þá sér-
staklega um bandarískt vel-
ferðarþjóðfélag, um óánægju
manmsins vegna tilgamgslauss
og vanabumdins lifernis, um
hin gamla draum að verða ung-
ur aftur. Hún er hvóss ádeila
á þægindialif miðstéttarinmar og
yfirborðsmennsku henmar, , á
„fjárhagslegt öryggi" og Mf-
tryggimigamar; „fjölskyldam
verður ekki á flæðiskeri stödd
þótt þú fallir frá“.
Art.hur Hamilton er háttsett-
ur bamkamaður. Hamn lifir
þægilegu lífi, á venjulegam
mælikvarða, hamm á gott heim-
ili, eiginkonu sem sækir hamn
hvern dag á bílnum þeirra á
j ámbrautarstöðina, dóttur sem
er vel gift o.s.frv. En lífið er
honum einskis virði, það liður
áfram, en það er bara líka allt
og surnt... án nokkurs til-
gamigs. Þá býðst honum skyndi-
lega að byrja nítt lif siem ann-
ar maður, ungur, í nýju um-
hverfi. Og hann tekur boðinu ...
Efnisþráðurinn verður ekki
rakinm lengra, en myndin lýsir
breytingunni og „hinu nýja
lífi“. Þetta er magnað kvik-
myndaverk, er heldur athygli
manns óskertri frá uppbafi til
enda. Spemnam er alltaf jafm-
mikil, hvort heldur, er í óhugn-
amlegium atriðum eða rólegum
samtölum. Leikurinn er mjög
góður og leikstjórinm nær enm
sterkari áhrifum með l>ví að
láta leikarana leika afar veikt,
þ.e.a.s. þar er aldrei neitt of-
gert. Og það er út af fyrir sig
afrok að fá Rock Hudson til þess
að leika. Athyglisvert er hvem-
ig Franken'heimer notar tóm-
listinia í myndinni. Tækmiiloga
scð er Seconds framúrskaramdi,
enda er myndatökiumiaðurinin
enginn amnur en himm aldmd
kínverski sijlimgur James Wong
Howe, sem hefur á lön,gum
íorli sinum tekið ótal kvik-
myndir í Bamdaríkjunum, m.a.
flestar myndir Martdns Ritt
(Hud, The Outrage o.íl. svo edtt-
hvað sé nefmt).
Hvað segir Franikemiheimor
sjálfur um efni myndarinmiar,
hlutverkiaskipam og ýmisiegt
þar að lútamdi?
„Efmið or hin gamla banda-
ríska trú, að maður verðí að
vera ungur, að fjárhagslegt ör-
yggi þýði baimingju; það væiri
endalaust hægt að telja upp
það siem myndin fjallar um í
raun og vemu. Maður er það
sem hann er, og hann lifir i
sjálfum sér, það er lífið. Þessi
maður gat ekki horfzt í augu
við sjálfam sig — fólk fer til
sálíræðimga af sömu ástæðu —•
og hann fékk þetta tækifæri
upp í hendurmar. Mér fanmst
myndin hafa brýnan og magn-
aðan boðskiap að flytja.
Hlutveirkiaskipanin var mikið
vand'amál. Gífurlegar nær-
myndatökur voru nauðsiynlegar,
og hvemig átti nokkur leikiari
að geta leikið bæði hlutverk-
irn? Hanm hefði þuirft að vera
mikill leifcari til þess að kom-
ast klakklaust í gegnum atriðið
cr hiamn stemdur írammi fyrdr
konu sinni eftir „endurfæðing-
una“ ... og hvaða skurðaðgerð-
ir hefði verið hægt að gera svo
að konia hans þekkti hann ekki
aftur? í fyrstu ætlaði ég að
fá Sir Laiurence Olivier til þess
að leika bæði hlulverkin, en ég
gat okfci fengið fé til myndar-
innar þannig, hanm var ekki
nóigu „vinsæll". Að lokum hugs-
aði ég með mór: Ef rraaður yrði
að ganga í gogmum allar þess-
ar aðgerðir, hivemig vildi mað-
iur líta út á eftir? Eims og Mar-
lon Brando? Hamn hafnaði boð-
inu, svo ég spurði Rock Hud-
som sem sagði: „Ég næ efcki
þessari breytingu, ég er ekiki
nógu góður leikari". Svo ég
sagði: ,.En að leika aðeins
seinni hlutann?" Og banm sam-
þykkti, og skyndilega varð mér
ljóst að þetta var eimia færa
leiðin, að nota tvo leikara í
hlutverkið. Em við urðum að yf-
irstíiga mörg vandamál; Rock
var örvhentur, Johm Ramdolph
ekki, háramörk þoirra voru ó-
lík o.s.frv.
Ég er ámægður með þcssa
mynd á raairgian hátt. Við visis-
um alltaf að seinni hlutinn yrði
riiS’lægri, en við gátum ekki við
því gert. Það mó skjóta því hér
inm í að vímberjiaatriðið átti
cfckí að líta út sem nein svall-
veizla; í raunveruleikamum er
þetta eitthwað það hreinasta og
siafcdausastia sem til er í heim-
inum. Þetta fólk, flest mjög
fallegt, berhóttar sig og síekk-
ur upp í stærðar ker og krem-
utr vínber með fóbunum. Og
þetlia er stórkostleg lífsreynsla.
Ég gerði þetta, sleppti mér að
vísu ekki alveg. Ég varð að
fara of'an í þetta banmsett ker
mcð liitla kvikmymdiatökuvél
Jxsgar við voruim að kvikmyndia
þetta atriði, ég var í siundskýlu
svona af hæversku, en þau rifu
mig óðiar úr henmi, ekkert
svindl. En ekki fenigu þau Jam-
es Womig Howe til þesis að
fara úr...“
John Frankenheimer er 39
ára að aldri. Hann hefur á
rúmrium áratug gert tíu kvik-
myndir og er nú einm af smjöll-
ustu yngri kvikmyndaböifund-
um Biamd'aríkjannia. Han tók að
sór kvikmyndastjóm fyrir flug-
herinn og stjóirnaði skemmt-
umum meðam hamn var enm i
hemum. Síðan réðst hann til
sjóvarpsstarfa og stjómaði þá
mörgum þekktum leikritum. í
hjáverkum gerði hamn fyrslu
mymd sínia The Young Stran-
ger (’57): „Þetta er léleg mynd
og ómerkileg, enda fékk ég
eugu ráðið, nú eru breyttir tim-
ar, ef einhver gerir ekki það
sem ég segi þá er hann rekinn
á stundinni, jafnvel þótt hiann
sé aðalleikarinm, ég verð að
hafa algjöi-a stjórn-“ — Síðar
komu The Young Savages
(Tóniabíó), The Bird Man of
Alcatraz, báðar með Burt Lam-
easter í aðalhiutverkinu, og All
Fall Down með Warren Beatty.
Árið 1962 vakti hamn feikruaait-
hygli með mymdimmi The Man-
churian Candidate (Kópavogs-
bíó), en þar komu fyrst fram
ýmis stíleinkemni sem hafa
haldizt æ siðan, einnig hin
furðulega skipting hans milli
þess sem augljóslega er gert
vegna vinsælda og svo eins
konar ti'lraunaramnsóknar á af-
brigðileigu sálarlífi.
„Það sem gerðist á forsýn-
ingu mymdarinmiar var hálf
móðursýkislegt. Þetta var í San
Framcisco og viðbrögð áhorf-
emda voru stórkostleg. Á eftir
hitti ég manm sem sagði:
„Fjamdams kommamir leyfa
aldrei almenmar sýningar á
þessari mymd, það get ég sagt
þér strax. Hún sýndr þeirra
rétta eðli“. Anrnar sagði: „Þess-
ir afturhaldsþrjótar leyfa aldrei
almennar sýningar á þessari
mynd“. Ég leiddi þessa tvo
menm saman og kynmti þá
hvom fyrir öðrum. Síðasí er
ég sá til þeirra voru þeir í
háarifrildi. — Þegar a-llt kom
til alls. þá var mymdin fyrst
og fremst um hvers koniar öfg-
ar, til hægri eða vinstri".
Næsta mynd varð Sjö dagar
f maí (Háskólabió), um bylt-
ingartilraun bandarísks hers-
höðfingj.a, er hugðist ná völd-
um í Bandaríkjumum með að-
stoð hersins.
„Eftir The Manchuriian Can-
didaite stakk umboðsmaður
minm upp á því að ég gerði
mynd um ævi Edith Piaf með
Natalie Wood. Ég rak hamm á
stumdinni. Þelta hefði orðið
minm bami. — Kenmedy forseti
hiafði mikimn áhuga fyrir því
að skáldsaigan „Sjö daigar í
maí“ yrði kvikmymduð og
bauðst til ]>esis að flytja sig úr
Hvíta húsinu einhiverja helgi
ef við þyrftum á að baldia. Auð-
vitað hafði kvikmymdiafélagið
áhyggjur útaf þessu viðfamgs-
efni, en við höfðum sterk spil
á hemdi. Ég varð að vísiu sjálf-
ur að leggja írarn peningama en
ég nóði í þá Kirk Douglas, Burt
Lancaster, Rod Sterling (hand-
rit) og fleiri stórlaxa, svo það
var ekki hæ'gt að mótmæla.
— Douglas fannst hamm hafa
mimmia hlutverk en Lancasfer og
það vair alveg rétt. Hann vildi
leifca hluitverk hers'höfðingjams.
Við áttum í stöðugum deilum
og rifriidi og að lokum sett-
ist ég niiður með Douiglas og
sagði: Ég veit að þér likar
þetta ekki, en hættu að leika
hluitverk þitt eins og kúreka-
hetja. Jiggs Casey (sá sem
kom upp um samsærið) er,
Nýjasita mymd Johms Framk-
enheimers er gerð eftir skáld-
sögumni The Fixer eftir Bern-
ard Malamud. Saga þessi ger-
ist á svipuðum slóðum og
„Fiðlarinm" og fjallar um rússn-
eska gyðimiga, eimmitt á sama
tíma og hóndinn Tevye á að
hafa þraukað með hiro'SSÍ sínu
og fólki. Eftirfarandi frásöign
er tekim úr bandarísku tíma-
riti.
Alan Bates leikur Yakov Bok,
hagleiksmamm er gerir við
skemmda hluti. Hanm býr í gyð-
inigaþorpi í Rússlandi. Þetta er
árið 1911, timi skipulegra gyð-
ingaofsókna, og illkvittinn orð-
rómur er á kreiki um að Gyð-
ihgar myrði kristna, sem þátt
í trúairathöfnium simum. Bok,
varpar af sér oki tilfimninga
simma og samvizku, yfirgefur
heimili sitt og ótrúa konu sem
er óbyrja (Carol White). Á-
kvörðuniairstaður hans er him
fomia rússneska rétttrúnaðar-
borg Kiev, þar sem hamm steyp-
ir sér í glötum er hamm segist
hvað sem þér finmst. fyrirht-
legur maður, hann njósnar um
vini sina“.
Lestin (Tónabíó) var mynd
um aitburði úr sögu frönsku
andspyrnuhreyfingarinnar, gerð
í Frakklandi. Grand Prix gerðd
Frankenheimer einnig í Ew-
ópu. Húrn lýsir hinni miklu
kappaksturskeppni sem fer
fram árlega. Mörgum bykir sem
hanm hafi brugðizt með þeirri
mynd. þ.e. að hér sé aðeins um
venjulega skemmtimymd að
ræða. En hvað sem því líður
er myndin stórkostleg lýsing á
kappakstursfyrirbærinu og
mjmdatakan er framúrskarandi.
eins og reyndar alltaf í mynd-
um hans.
Á sl. ári komu tvær myndir
frá Framkemheimer, The Extra-
ordinary Seamen, sem er fyrsta
gamanmynd hans. stríðsádeila.
og The Fixer, sem tekin var
í Un.gverjialandi og sagt er frá
á öðrum stað hér á síðummi.
„Það sem ég óttast mest er
að ég festist í eimhverjum á-
kveðnum stíl,“ segir Frankem-
heimer. „Mig lamgar ekki til
þess að verða jafn frjósamur
og Godaird, en ég vildi að með-
altali gera eina og hólfa kvik-
mymd á ári. Ef ég gerði að-
eins eima mynd á hverjum
tveim árum yrði ég of varkár
og það vil ég ekki verða; ég á
heilmi'kið eftir ólært. — Hvað-
am éig hief orðið fyrir áhrifum?
Það sem ég veit um víddír og
dýpt lærði ég af Gauguin. Hanm
var undir áhrifum japamskra
mólara og ég hef einmig íæirt
miargt af þeim. Svo og af jap-
ömiskum kviikmyndahöfumdum,
em þeir hafa líka numið af
mólvorkun.um, t.d. Kurosawa,
og áhirif írá honum eru ef til
vill sterkust í verkum mínum.
Og ég hef lært heilmikið af
ljósmymdurunum Robert Frank.
Emst Haas, Eisemstadt og Bisc-
hoff, framar öllu að sérhver
regi'a er sett til þess að hægt
sé að brjóta hama. Maður les
bækur Eisensteims, og þær eru
góða,r, en þar stemdur e|2ki að
leyfilegt sé að brjóta regiur ef
miamm langar til.
Auðvitað Hitchcock ... bamda-
rískur kvikmyndahöfumdur sem
siegist vera laus við áhrif frá
bomum er ekki með réttu ráði.
Svo mætti nefnia Remé Clém-
emt og Orson Weiles, sem gerði
næsitum fúllkomna mynd (Citi-
zem Kane) frá tækmilegu og
mymdrænu sjónarmiði þeirra
tímia“.
J». S. tók saman.
ekki vera gyðingur. Hamm ræð-
ur sig í vinmu hjá mammi sem
reynist vera ofstækur gyðinga-
hatari (Hugh Griffith), og ekki
líður á lömgu þar til dóttir bams
lýgur því upp að Bok hafi
nauðgað sér. Trúarofstækis-
menm ráðast einmig að Bok og
ákæra hamn fyrir morð af trú-
arástæðum. Hamn er gripinm og
settur imm. Vélin er komin á
stað knúin arfgengu haitri. Bok
skal brotinm á bak.
Þótt furðulegt megi virðasit
þá brotnar hamm ekki. Niður-
lægin.gin og allar pyndingarnar
fá hamn ekki til að viðurkenna
„glæpi“ sína.
Alan Bates lýsir þjáninigum
Boks á sannfærándi og eftir-
minnilegan hátt og sjónarmið
höfundarins Malamund kemur
vel fram í leik hans; Bok verð-
ur eims konar Job, sem þrosk-
ast til manndóms í þjáningunni.
Mianminum, sem bætt hafði
brotna hluti, tekst að lokum að
bæta sjálfan sig... og þar með.
tákmrænt, alla sem þjást. Kvik-
r/
Á SLÓÐUM
FIÐLARANS

í