Þjóðviljinn - 21.07.1973, Blaðsíða 4

4 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 21. júli 1973.
Jón Kr. Ólsen, Keflavík:
Atvinnulýðræði og
verkalýðshreyfingin
A siðasta Alþýðusambands-
þingi, sem haldið var á siðast-
liönu hausti, var nokkuð rætt um
atvinnulýðræði, eða fyrirtækja-
lýðræði eins og það er stundum
kallað.
A þinginu lá frammi bæklingur
um „Fyrirtækjalýðræði i Skandi-
naviu” gefið út af Iðnaðarmála-
stofnun Islands.
Iðnaðarmálastofnuninni hafði
verið boðið að senda nefnd á ráð-
stefnu sem haldin yrði i Osló 2. til
4. nóv. 1972, og fjalla skyldi um
Fyrirtækjalýðræði i Skandinaviu.
Sóttu þessa ráðstefnu 5 fulltrúar
Atlantis
fundið?
CADIZ 18/7. — Hópur banda
riskra rannsakenda heldur þvi
fram að hann hafi fundið týnda
landið Atlantis. Kvað leiðtogi
hópsins þá hafa fundið leifar af
súlum og fleiru i Cadiz-flóanum
undan suðurströnd Spánar.
Ekki vildu leiðangursmenn
gefa upp nákvæma staðar-
ákvörðun rústanna en kváðu þær
vera i um tveggja mílna fjarlægð
frá Cadiz. Innan tiðar verða þær
sóttar á hafsbotninn og lagðar
fram sem sönnunargögn fyrir þvi
að þarna hafi þróazt menning
sem leið undir lok fyrir þúsundum
ára.
Leiðtogi IRA
handtekinn
BELFAST 18/7. — Gerry Adams,
sem talinn er hafa verið leiðtogi
Irska lýðveldishersins IRA
siðasta ár, var handtekinn
Belfast i dag ásamt tveimur
helztu samstarfsmönnum sinum
Tom Cahill og Brendan Hughes.
Tom Cahill er bróðir hins kunna
IRA-leiðtoga Joe Cahill, sem nú
situr i fangelsi.
Gerry Adams, sem er aðeins 24
ára og fyrrverandi barþjónn,
hefur farið huldu höfði siðan hann
hvarf frá vinnustað sinum árið
1969. Nú barst brezka hernum til-
kynning um að hann væri staddur
i kaþólska borgarhverfinu Falls
Road og fundu hermennirnir
hann þar. Hvorki Cahill, Hughes
né Adams veittu neina mótspyrnu
við handtökuna.
Aukning
erlendra
nemenda
í Sovét
Moskvu 17/7 — Ráðgert er i So-
vétrikjunum, að veita mun fleiri
erlendum nemendum leyfi til að
stunda nám i æðri skólum en ver-
ið hefur undanfarið. Verða á að
gizka 3000 fleiri nemendur á
þessu ári en i fyrra þar.
Er þvi haldið fram, að aukning-
in stafi aðallega af þvi, hversu
margir nemendur frá Asiu og
Afriku fá nú leyfi til þess að
stunda nám i Sovétrikjunum.
Þá er i ráði i Sovétrikjunum, að
koma á stofn skólum erlendis,
sem á að vera liður I aðstoð við
ýmis vanþróuð riki.
Sovétrikin hafa aldrei leyft öðr-
um erlendum nemendum en þeim
er njóta styrkja frá þeim, að
stunda nám þar, svo þessi aukn-
ing erlendra nemenda jafngildir
að þetta mikil aukning sé á veit-
ingu styrkja.
Allir þegnar i Sovétrikjunum,
ernám stunda, fá kaup eða styrki
meðan á náminu stendur.
frá Islandi. Frá Vinnuveitendas.
Islands Barði Friðriksson skrif-
stofust. Július Valdimarsson
frkvst. frá Vinnumálasambandi
samvinnuf. Pétur Sigurðsson al-
þingism. ritari Sjómannas. Is-
lands.Snorri Jónsson frkvstj. Al-
þýðusambands Islands og Sveinn
Björnsson frkvstj. Iðnaðarmála-
stofnunar íslands.
Ráðstefna I Osló 1970.
Tilgangur ráðstefnunnar var að
fá nokkuð heillega mynd af þvi
hvernig þetta fyrirkomulag um
samstarf launþega og vinnuveit-
enda hefði gefist I þeim löndum
sem hvað mesta reynslu hafa af
sliku samstarfi aðila vinnumark-
aðarins. Þvi var það, að á ráð-
stefnu sem haldin var i Hollandi
1969 um fyrirtækjalýðræði var á-
kveðið að boða til Evrópuráð-
stefnu i Osló 1970, þar sem
Skandinavar kynntu þróunina hjá
sér, en þeir eru taldir hafa fengið
mesta reynsiu i þessum málum.
Ljóst var að hugmyndir manna
um fyrirtækjalýðræði voru mjög
breytilegar eftir löndum og einnig
meðal einstaklinga i sömu lönd-
um. Kom þetta reyndar glöggt
fram á ráðstefnunni sjálfri, en
þátttakendur voru um 100 frá 11
löndum.
Ekki er að efa að mörg og fróð-
leg erindi hafa verið flutt þarna af
aðilum sem voru þessum málum
vel kunnugir, og þvi eflaust fróð-
legt á að hlýða, og hefði ekki verið
óeðlilegt þó fulltrúar islenzkra
launþega sem sátu þetta þing
hefðu miðlað öðrum innan verka-
lýðshreyfingarinnar á tslandi af
þeim fróðleik sem þeir fengu
þarna, en ekki hefur farið mikið
fyrir slikri upplýsingamiðlun frá
hendi þeirra, eða heildarsamtök-
um alþýðunnar i landinu, ef und-
an er skilinn þessi bæklingur sem
lagður var fram á 32. þingi A.S.t.
á s.l. hausti. Ég verð að segja.að
bæklingur þessi gefur mjög óljósa
mynd af þvi sem þarna er um að
ræða — atvinnulýðræðið — en
þrátt fyrir hvað litið er sagt um
tilganginn með þessu samstarfi
aðila vinnumarkaðarins, eru þó i
þessum bæklingi ummæli manna
sem hafa nokkra reynslu af þessu
kerfi, og þvi ástæða til að ihuga
einstök ummæli þeirra. T.d. kom
fram þýzkt sjónarmið, að allt
þetta tal um fyrirtækjalýðræði
fengi ekki staðist.Þetta væri I
raun eingöngu spurning um
breytt stjórnskipulag og stjórn-
unarhætti i atvinnulifinu, sem
væri óskylt lýðræðishugtakinu.
Frekar stefna
en markmið
Þá er ekki sfður fróðlegt að i-
huga svar við spurningu frá ein-
um af islenzku þátttakendunum
„hvort I raun mætti ekki telja þá
stefnu sem fyrirtækjalýðræðið
beindist að, samsvara nokkurn
veginn þvi að ná sósialistiskum
markmiðum”. Þessu svaraði
einn fyrirlesara svo, að i reynd
væri varla hægt að tala um á-
kveðin markmið, heldur miklu
fremur stefnu og jafnvel hún væri
ekki fyllilega mótuð”.
Ég vil benda á, að þetta gæti
haft mjög neikvæð áhrif á hina fé-
lagslegu hlið verkalýðshreyfing-
arinnar, þar sem þarna kæmi
greinilega fram aukið miðstjórn-
arvald innan verkalýðshreyfing-
arinnar, og sýnist áreiðanlega
mörgum það vera þegar orðið of
mikið, og vil ég þessum orðum
minum til staðfestingar, um auk-
ið miðstjórnarvald, taka upp um-
mæli Harry O. Hansen frá Norska
alþýðusambandinu, sem vakti
sérstaka athygli á hinni sterku
miðstjórnun hreyfingarinnar.
Það er, verkalýðshreyfingarinn-
ar I þessu kerfi.
Það eru engin tök á þvi i stuttri
blaðagrein að fjalla umeinstaka
þætti úr bæklingi Iðnaðarmála-
stofnunarinnar, þar sem getið er
um nánara skipulag og verkskipt-
ingu samstarfsráðanna og sam-
starfsnefndanna I kerfinu, en það
er full ástæða til að það komi
fram, að þar sem þetta fyrir-
komulag hefur verið reynt s.s. i
V-Þýzkalandi, hafa fulltrúar
launþega i þessum nefndum fljót-

Jón Kr. ólsen.
lega einangrast frá félögum sin-
um, enda óhætt að slá þvi föstu,
að þessum nefndum er ætlað að
virka- sem nokkurs konar stuð-
púðar á milli vinnuveitenda og
launþega, en vinnuveitandinn
heldur sinum völdum óskertum.I
þessu kerfi á aðeins að beita nýrri
aðferð til að draga úr mögulegum
árekstrum og deilum, og þá einn-
ig, að launþegar muni frekar
sætta sig við það fyrirkomulag
sem félagi (?) þeirra úr sam-
starfsnefndinni leggur til, en ef
vinnuveitandinn hefði sjálfur
komið til að tilkynna breytingu
sem ekki samrýmdist hugmynd-
um launþegans um fyrirkomu-
lagið, hvort heldur var i sam-
bandi við vinnutilhögun eða að-
búnað, eða hvað annað sem væri.
Ekki allt sem
ætlað var
Vert er að veita þvi athygli
einnig, að i fyrstu miðaðist sam-
starfsnefndarfyrirkomulagið I
Danmörku og Sviþjóð við fyrir-
tæki með 25 eða fleirum starfs-
mönnum, en i Noregi hins vegar
50. Siðar hefur þessu verið breytt
þannig, að I Danmörku og Sviþjóð
miðast samstarfsnefndarfyrir-
komulagið við fyrirtæki með 50
eöa fleirum, en i Noregi 100
starfsmenn. Mér finnst þessi
breyting hjá frændum vorum
benda til að ekki hafi allt verið
sem ætlað var með patentið. Mér
kemur reyndar undarlega fyrir
sjónir, hvað áhrifamenn innan
verkalýðshreyfingarinnar hér á
íslandi voru fljótir til að kynna
þetta patent sem eitthvað valda-
tæki til handa launþegum. Við
megum i það minnsta ekki ætla
þeim að hafa verið viljandi að
villa um fyrir launþegum I sam-
bandi við atvinnulýðræðispatent-
ið — þeir vissu bara hreint ekki
betur en að þarna væri mjög svo
ágætt takmark að stefna að, og
ekki ómögulegt að við það hefðu
völd þeirra aukist um leið?
Vinnulöggjöfin sem og einstak-
ir samningar launþegasamtak-
anna innihalda flest af þeim á-
kvæðum sem helzter talið til gild-
is I hugmyndinni um Atvinnulýð-
ræði. I einstökum kjarasamning-
um eru ákvæði um aðbúnað á
vinnustöðum — s.s. hreinlætisað-
stöðu til að neyta matar i vistlegu
umhverfi, gert er ráð fyrir fyrir-
byggjandi aðgerðum gegn vinnu-
slysum o.m.fl. Ef eitthvað vantar
á að þessum atriðum sé
framfylgt, er þar ekki vinnuveit-
andanum einum um að kenna;
þarna iiggur sökin einnig á við-
komandi trúnaðarmanni eða
mönnum á viðkomandi vinnustað
eða vinnustöðum, sem valdir eru
af starfsmönnunum sjálfum. Þá
er eftir i hugmyndinni um at-
vinnulýðræði eða fyrirtækjalýð-
ræðinu, hvort heldur sem menn
vilja nefna það, aðeins það atriði,
að trúnaðarmenn (samstarfs-
nefndin — að hluta trúnaðarmenn
verkafólksins) eiga að hafa að-
gang að reikningum og öðrum
gögnum fyrirtækisins, sem þeir
vinna hjá, og miðla þeirri vitn-
eskju til vinnufélaga sinna, þó
með þeirri undantekningu, að
telji vinnuveitandinn það trúnað-
armál sem um er fjallað, er það
bindandi fyrir samstarfsnefndina..
(trúnaðarmennina) að miðla ekki
öðrum af þeirri vitneskju sinni.
Þetta ákvæði ásamt fleirum,
hafa orsakað, að i Þýzkalandi
hafa trúnaðarmennirnir hafnað i
skrifstofustólnum, slitnir úr
félagslegum tengslum við fyrri
félaga sina. Hver er þá
ávinningurinn?
Ég tel að efla þurfi til muna
trúnaðarmannakerfið, með þvi
aö mennta þá til starfans, sem til
slikra starfa veljast, og að
stéttarfélögin standi fast i istað-
inu að baki þeim. En látum
vinnuveitendum eftir með
verkfræðinga sina og tæknifræð-
inga, að velja og hafna verkefn-
um — skipuleggja vinnuna,
meðan það fer ekki I bága við lög
og samninga.
Það verður að vera krafa
Islenzkra launþega, að ekkert
verði gert til að innleiða hið
svokallaða atvinnulýðræði inni
samskipti aðila vinnumarkaðar-
ins á íslandi, fyrr en búið er að
kynna þetta mál rækilega I
stéttarfélögunum, og reyndar
ætti að fara fram allsherjar-
atkvæöagreiðsla um málið innan
hvers stéttarfélags fyrir sig, áður
en nokkuð frekar verður aðhafst
til að innleiða þetta kerfi.
Ég vil alvarlega vara ráða-
menn innan verkalýðs-
hreyfingarinnar við að hreyfa
þessu I væntanlegum samning-
um, eins og einn af ábyrgum
aðilum innan verkalýðs-
hreyfingarinnar hefur látið að
liggja á opinberum vettvangi —
að vel væri mögulegt, að þetta
yrði eitt af þeim atriðum sem
kæmu til greina að yrði fjallað um
i næstu samningum.”
Þá vil ég að lokum lýsa undrun
minni á framkominni tillögu til
þingsályktunar um atvinnu-
lýðræði sem lögð var fram á sið-
asta alþingi af nokkrum þing-
mönnum Alþýðuflokksins.
Abyrgir borgarar - ’
Ég tel að þarna verði fyrst að
koma fram vilji launþega til
þessa nýja forms I samskiptum
aðila vinnumarkaðarins, nema
Alþýðuflokksþingmennirnir vilji
svifta launþega sjálfs-
ákvörðunarrétti um jafn mikils-
vert mál og þarna er um að ræða.
I greinargerð með þáltill.
Alþýðuflokksþingmannanna
segir orðrétt, „Með þvi að gera
lýðræðið virkt i daglegu lifi
manna er unnt að veita þeim ný:
áhrif á örlög sin og umhverfi og
gera þá ábyrgari borgara”.
Þá vita launþegar hvaða
augum þessir þingmenn lita þá,
eða hvað ætli felist i þessum orð-
um „ÁBYRGARI BORGARA”?
Siðan kemur fram i greinar-
gerðinni, hvert stefndi með
atvinnulýðræðið i Danmörku,—
Þess er skemmst að minnast, að
Danska jafnaðarmannastjórnin
hefði falliö, ef hún hefði haldið
hugmyndum sinum til streitu, og
voru það fyrst og fremst mótmæli
launþegasamtakana, sem þar
voru i andstöðu, og varð stjórnin
að draga þetta frumvarp sitt til
baka.
Það riður á miklu, að jafn rót-
tækar breytingar og þarna um
ræðir, verði gerðar að vel yfir-
veguðu ráði, svo mikið sem laun-
þegar eiga undir þvi að þetta sé
hin raunhæfa leið til meira lýð-
ræðis og jafnréttis i samskiptum
aðila vinnumarkaðarins og
viðleitni launþegasamtakana til
að ná fram réttlátari skiptingu
þjóöarteknana.
Breiðhyltingar krefjast efnda
á loforðum borgaryfirvalda
Stjórn Framfarafélags Breið-
holts 3 gerði nýlega eftirfarandi
samþykkt:
„Stjórn Framfarafélags Breið-
holts 3 vill hér meö skora á
borgaryfirvöld, að þau geri nú
þegar raunhæfar ráðstafanir
varðandi félagslega aðstöðu fyrir
börn og unglinga i Breiðholti 3.
Stjórnin litur svo á, að af öllum
borgarhverfum Reykjavikur, sé
Breiðholt 3 mest þurfandi hvað
þessa þjónustu varðar. Hér eru
börnin og unglingarnir en hér er
engin slik þjónusta fullfrágengin
enn.
Leik- starfs- og sparkvallamál-
um hveríisins miðar allt of seint.
Furðu gegnir t.d. að einn maður
skuli að mestu vinna væntanlega
velli við Vesturberg (hann er á
ýtu og bil til skiptis).
Framkvæmdastjóri Æskulýðs-
ráðs tjáir okkur, að væntanleg að-
staða Æskulýðsráös Reykjavikur
i kjallara Fellaskóla sé enn á
hönnunarstigi á arkitektastofu.
Er þetta hægt? Stjórn FFB 3 var
lofað á fundi með borgarstjórn,
fræðslustjóra og iþróttafulltrúa
Rvikur að sú aðstaða yröi til i
haust.
VIÐ VILJUM EFNDIR.
Ýmsum kann að þykja nóg um
kröfugeröir héöan úr hverfinu.
Þeim hinum sömu skal bent á, að
hér eru flest börn i hverfi i
Reykjavik. Hér er örust fjölgun,
svo ör, að hverfiö (Hólahluti og
Fellin) er nú að verða fullbyggt,
þótt Þróunarstofnun Rvikur-
borgar gerði ekki ráð fyrir þvi að
það yrði fyrr en um 1980. Mega
allir sanngjarnir borgarar i
Reykjavik sjá hvað af sliku leiðir.
Einna gleggst koma af-
leiðingarnar i ljós varðandi
skólann og aðstöðu þá, er hann
getur veitt börnunum i Breiðholti
3: Ekki er enn hægt að kenna leik-
fimi eða t.d. smiðar. Engin
iþróttaaðstaða er innanhúss i
hverfinu (sem brátt mun hafa
15000 ibúa), en nýstofnað iþrótta-
félag okkar Leiknir, verður að fá
inniaðstöðu fyrir næsta haust, en i
þaö félag eru nú skráöir 200
félagar.
Þrengslin i Fellaskóla, sem er
eini skólinn hér ennþá, eru svo
uggvænleg, að ekki er á þau
bætandi. Hvers vegna er ekki
farið að hreyfa viö væntanlegum
Hólaskóla? Hvernig á að koma
þeim börnum, sem flytjast i Hóla-
hluta Breiöholts 3 fyrir i Fella-
skóla, sem þegar er allt of litill
fyrir þarfir Fellahluta Breiöholts
3?
Að sjálfsögðu hefur Reykja-
vikurborg i mörgu að snúast.
Fjármagn þarf til flestra hluta.
En fræðsla og félagsleg aðstaða
barnanna i barnflesta Ibúðar-
hverfi borgarinnar veröa að hafa
forgangsrétt að fjármunum
Reykjavikurborgar á undan öðr-
um verklegum framkvæmdum.
A ÞVÍ LEIKUR ENGINN
VAFI.
örasta uppbygging ibúða-
hverfis i sögu tslands krefst
skjótari aðgerða á félagslega
sviðinu en fyrr hefur þekkzt.”