Þjóðviljinn - 14.10.1973, Side 5

Sunnudagur 14. október 1973. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Halldóra Bjamadóttir
hundrað ára
Halldóra Bjarnadóttir viö ritvélina
Sá , sem frá æsku sinni man
eftir Halldóru sem tiðum gesti,
minnist hennar ætið sem tignasta
gestsins, sem að garði bar. Þegar
hann að auki naut þeirra forrétt-
inda að vera boðinn til hennar á
fimm jólum i litla torfbæinn
hennar i Mólandi i Glerárþorpi til
þess að spila púkk ásamt frænd-
fólki hennar og börnum vina
hennar, sem á þeim árum voru
við nám i M.A.,þá hafði hann
fengið i veganesti fyrir lifið mynd
af sérstæöasta og einu fegursta
heimili, sem til var á landinu. Ef
hann hefir séð hana ganga út
Brekkugötuna á Akureyri út i
Móland, grópast i huga hans
mynd af tigulegustu konu, sem
hann hefir séö á gangi. begar
hann hefir heyrt athugasemdir
hennar um menn og málefni,
stuttar og laggóðar eins og sim-
skeyti, hefir honum opnast
hugarheimur, sem er hafinn yfir
daglega smámuni, en er jafn-
framt þess, sem valdið hefir i
hinni mildari merkingu orðsins.
Og ef hann að lokum hefir haft
tækifæri til þess að hitta hana oft
á lifsleiöinni, hvort sem var i
heimsókn á fornum vinaslóðum, á
ferðalögum milli landa eða i her-
bergi hennar á Héraðshælinu á
Biönduósi, þar sem hún hefir búið
siöustu 20 árin, unga I anda á
tiræðisaldir, sifelt hlæjandi og
gerandi að gamni sínu eða
hugsandi um að sanna íslend-
ingum nútiðarinnar, hvern
menningararf þeir eigi að bera
fram til næstu kynslóða, hefir
hann kynnst einni ógleyman-
legustu persónu á lifsleiðinni.
Sá, sem þetta ritar, hefir orðið
aönjótandi alls þessa, sem nú var
talið,og telur það til gæfu og
gamans i lifi sinu. Og eru raunar
kynnin af Halldóru allt frá barn-
æsku til þessa dags meöal þess,
sem hann hefði sist viljað missa
af.
Kona, sem við þekktum bæði,
sagði einhvern tima, að Halldóra
ætlaði sér aö veröa hundrað ára
— og auðvitað hefir hún staðið viö
það, eins og allt, sem hún hefir
ætiaö sér, þvi að staðfestan og
viljastyrkurinn eru með ríkustu
skapgerðareinkennum þessarar
undrakonu.
Að visu hafa orð og gerðir
stangast á hjá henni i einu atriði:
Þótt hún væri forystukona i
félagsmálum kvenna, m.a. ára-
tugum saman formaður Sam-
bands norðlenskra kvenna, og
ætti mestan þátt i Heimilisiðn-
aöarfélagi Islands, var hún litt
hrifin af svokallaðri kvenrétt-
indabaráttu,og mig minnir hún
hafi hér fyrr á árum narrast að
Kvenréttindafélagi fslands, hefir
hún lögnum veriö ein sjálf-
stæðust kvenna i landinu um
sina daga, sannkölluð kvenrétt-
indakona i verki.
Hún sigldi til Noregs á unga
aldri, stundaði nám i kennara-
skólanum i Osló og lauk þaðan
kennaraprófi 1899,26 ára gömul,—
sjálfsagt fyrst islensk kona til
þess — og starfaði sem kennari
við barnaskólana I Konsvinger og
Mossi 8ársamfleytt. Þá kom hún
heim og gerðist skólastjóri
barnaskólans á Akureyri og var
fyrsta konan, sem gegndi skóla-
stjórastarfi við barnaskóla. Siðan
var hún handavinnukennari við
Kennaraskólann 1922-1930, en
varð jafnframt ráðunautur
almennings I heimilisiðnaði frá
1922. Hún stóð fyrir sýningum á
Islenskum heimilisiðnaði heima
og erlendis.
Arið 1946 stofnaði hún tóvinnu-
skólann á Svalbarði við Eyia-
fjörö, sem starfaði til 1955.
Kannski verður hennar legnst
minnst fyrir ársritið Hlin, sem
hún stofnaði 1917 og hélt úti i hálfa
öld. Hlin er einstakt rit i sinni röð
og var um langt skeið helsti vett-
vangur islenskra kvenna, sem
fengust við skriftir, og bar
persónuleika Halldóru skemmti-
legt vitni.
Ahugi hennar og umhyggja
fyrir vefnaðinum og viðgangi
hans var gildur þáttur i starfi
hennar að heimilisiðnaðar-
málum.
Hún fékk vinkonu sina, Sigrúnu
Blöndal á Hallormsstað, til þess
að semja vefnaðarbók, sem kom
út I heftum sem fylgirit Hlinar
1932-1935, og gaf hana svo út aftur
i endurskoðaðri útgáfu 1948, en til
þess fékk hún aðra vinkonu sina á
Hallormsstað, Þórnýju Friðriks-
dóttur.
Loks kom svo út hið mikla rit
hennar sjálfrar, Islenskur
vefnaður, árið 1966, þegar hún
var komin yfir nirætt. Hún vann
mörg ár að undirbúningi þessa
verks og alltaf man ég hve dátt
hún hló þegar hún sagði mér,
hver ósköp myndamótin i þá bók
ættu að kosta. Ég held það hafi
veriö um eða yfir milljón!
Hún er svo sannarlega Islend-
ingur, sem sett hefir svip á öldina
og skilið eftir sig i menningarsögu
þjóöarinnar spor, sem ekki fýkur
Við áttum þvi láni að fagna að
hitta hana fyrir mánuði i
herberginu hennar á Blönduósi og
enn var hún meö glens og gaman,
þótt heyrnin sé að bila og röddin
orðin dálitið veik.
Það verður mikið um að vera á
Blönduósi i dag, þegar til Hall-
dóru streyma kveðjur og hlýjar
hugsanir hvaðanæva að af
landinu, þvi að alls staðar hefir
hún verið, ef ekki i eigin persónu,
þá með Hlin sina, eða i ótölu-
legum fjölda bréfa sinna, hverra
fjöldi ég hygg eigi sér fátt til sam-
jöfnuðar siðustu hálfa öldina á ts-
landi.
Ég sendi Halldóru hjartanlegar
hamingjuóskir á þessum merkis-
degi hennar og þakka henni allar
ánægjustundirnar, sem hún hefir
gefið mér, og umhyggjuna.
Sig. Blöndai
Nú er mér
að mœta!
Segir Willis lávarður
og leikskáld við þingmenn
bresku útgerðarbœjanna
Einn af ágætum stuönings-
mönnum tslendinga í Bretlandi
hvað snertir landhelgismáiið er
leikritaskáldiö og lávarðurinn
Ted Willis. t eftirfarandi bréfi
sem birtist I lesendadálkum stór-
blaðsins Guardian fyrir skömmu
rifjar hann þaað upp, þegar sam-
tökunum "Vinum tslands" var
ncitað um húsnæði I Grimsby og
Fleetwood og þcim þannig
meinað málfrelsis, en á fundum
þeirra ætluðu þeir alþingis-
mennirnir Jónas Arnason og
Benedikt Gröndal að skýra
sjónarmið tslendinga. t bréfi
þessu gerir Willis þingmönnum
bresku útgerðarbæjanna tilboð
um að eiga við sig kappræðu-
fundi, en ekki er vitað til þess að
þeir hafi þegið það.
Þess má geta að Willis kemur
hingaö til lands seint I þessum
mánuði og dvelst hér fáa daga.
„Vinir Islands eru fyrirferðar
litil en starfsöm samtök manna
sem trúa þvi, eins og ég geri
sjálfur, að Islendingar hafi
sterkan málstað i útfærslu fisk-
veiðilögsögu sinnar og sjónarmið
þeirra ættu að minnsta kosti að
heyrast og vera rædd meðal al-
mennings I þessu landi.
En Vinir Islands rötuðu i
undarleg æfintýri nýlega þegar
þeir reyndu að panta opinbera
samkomusali i Grimsby og Fleet-
wood, tveimur stööum i mið-
punkti deilunnar. I Grimsby
hafnaði form? þeirrar nefndar,_
sem hefur með útleigu á borgar-
salnum að gera, umsókninni á
þeim forsendum að þaö„virtist
heldur betur ósvifni af hálfu Is-
Ted Willis
landsvina að koma hér i borgar-
sal okkar til að snúa sjómönnum
staðarins með umvöndunum,
þvingunum eða skjalli”. 1 Fleet-
wood var boð um Sjómanna-
skálann dregið til baka sam-
kvæmt tilmælum formanns i
samtökum fiskiskipaeigenda á
staðnum. I báðum tilfellum var
visað til hugsanlegra uppþota og
beitingu ofbeldis á fundunum. 1
Fleetwood tók borgarlög-
maðurinn svo djúpt i árinni að
segja, að ”ekki væri unnt að
tryggja almenna reglu á slikum
fundi”. Viðleitni af hálfu Vina Is-
lands til að fá annað húsnæði
rakst á svipaöa örðugleika.
Afleiðingin af öllu þessu er sú,
að stuðningsmönnum Vina Is-
lands hefur i raun verið synjað
um málfrelsi á þessum stöðum,
en það er ástand sem ég, og ég
hygg margir fleiri, tel hörmulegt.
Vert er að veita þvi at-
hygli að fulltrúar togaraeigenda
og breskir þingmenn sem eru
andstæðir sjónarmiðum Is-
lendinga hafa notið bestu gest-
risni á tsiandi og þeim gefin ærin
tækifæri til að flytja mál sitt opin-
berlega.
Ég er sannfærður um að þetta
raunverulega bann getur ekki
notið stuðnings þingmanna,
þeirra sem eru kjörnir i fiskveiöa
kjördihunum, og þvi vil ég koma
fram með ef-itrfarandi tillögu:
kjördæmunum, og þvi vil ég
koma fram með eftirfarandi til-
lögu:
Ég er fús til að hitta þá hvern
fyrir sig á fundi i kjördæmum
þeirra og ræða deiluefnið i al-
manna áheyrn með óháðum
fundarstjóra hvenær sem aðilar
finna tima sem hentar báðum.
Vinir Islands hafa verið svo
vinsamlegir að láta það á sér
skiljast að þeir mundu glaðir taka
aö sér skipulagningu slíkra funda
á sanngjörnum samkomulags
grundvelli. Allt og sumt sem
þingmennirnir þyrftu að gera
væri að tryggja afnot af sam-
komusal i kjördæmum sinum.
Willis lávarður.”
HORN
í SÍÐU
Skipt um föt
Hernámssinnar hafa nú lagt
fram þá miölunartillögu sem
þeir telja að megi verða til þess
að þeim takist að halda i
„verndara” sina fyrir lifstið.
Hugmyndin er sú, að heriiðið
verði látið skipta um fötf Svona
einföld getur lausnin verið á
flóknum málum.
En svo vill til að þorri fólks i
landinu er það upplýstur að ekki
er hægt aö bjóöa slika lausn, þvi
hvaöanæfa að úr heiminum
hefur fólk fyrir sér dæmi um
árangur af framkvæmd slikra
hugmynda.
Oeinkennisklæddir tækni-
menn voru upphafið að flóði al-
vopnaðra hermanna til land-
anna i Suðaustur Asiu.
Óeinkennisklæddir hermenn,
tæknimenn, stóðu að baki og
skipulögöu uppreisn herforingj-
anna i Grikklandi.
Óeinkennisklæddir tækni-
menn, hermenn, leyniþjónustu-
menn, skipulögðu og studdu við
bakið á herforingjunum sem
drápu Allende forseta Chile og
kollvörpuðu lýðræðinu þar.
Þannig mætti telja upp fjöl-
mörg afrek óeinkennisklæddra
tæknimanna. Tækni þeirra er
ekki einskorðuð viö dráptól og
morövopn ýmis konar, hún
spannar yfir mikiö viöara svið.
Islenska þjóðin frábiður sér
slika menn, þótt þjóðarbrota-
brot eins og doktor Gilfi Þ. og
svartnættismennin á Morgun-
blaðinu þrái þá.
Þvi héfur verið marglýst yfir
að ekki sé spurt hvort herinn
eigi að fara af landi brott á
þessu kjörtimabili, heldur hve-
nær og hvernig hann eigi að
fara. Slikar yfirlýsingar hafa
ráðmenn gefið, og það eru slikar
yfirlýsingar sem landslýðurinn
vill taka mark á .
Ef ekki er staðið við þær er
um svik að ræða. Svik sem ekki
verða fyrirgefin.
Embættis-
mannahroki
Sjaldan hefur islenskur em-
bættismaður staöiö upp opip-
berlega á jafn hrokafullan hátt
sem útvarpsstjóri gerði á dög-
unum, er hann sendi yfirbol^ur-
um sinum i útyarpsráöi tóninn
með hinum meinlegustu
glósum.
Það er i sjálfu sér ekkert
nema gott eitt um þaö að segja
að embættismenn segi sinum
yfirboðurum til syndanna, ef
það er gert á hreinskiptinn og
heiðarlegan hátt. Það mættu
fleiri en einn gera. En hitt er
bæði alvarlegt og lúalegt þegar
talað er i fjölmiðlum undir rós
og dylgjur um menn látnir sitja
i fyrirrúmi i syndalestrinum.
Eftir þá dylgjugrein sem út-
varpsstjóri hefur fengið birta i
blööum, er ekki annað sýnna en
honum sé ekki lengur sætt i þvi
embætti sem hann gegnir nú, og
afsögn hans sem útvarpsstjóra
hlýtur að vera rökrétt framhald
þeirrar skrifa sem hann sendi
frá sér.
En það eru fleiri embættis-
menn en útvarpsstjóri.
Eitt dagblað skýrði frá þvi ný-
lega að lögreglumenn, sem
verið hafa starfandi hjá sveitar-
félögum og sýslufélögum, en
eiga nú að heyra undir rikið,
sætti sig ekki við slika ráðstöfun
og ætli þvi að hætta störfum.
Og þvi skyldu mennirnir ekki
hætta störfum ef þeim lýst ekki
á yfirboðarann ?
Þetta mætti útvarpsstjóri
hugleiða og taka sér til fyrir-
myndar.
En svo ágætt sem það er að
mönnum sé heimilt að hætta
störfum ef þeim likar ekki við
vinnuveitenda, þá hlýtur það og
að vera réttlætanlegt, að liki
' ekki vinnuveitenda við undir-
sáta og starfsmenn hafi hann
rétt til að losa sig við þá. Það
hafa og flestir atvinnurekendur,
aörir en rikisvaldið. Þar skiptir
ekki máli hversu ómögulegur
starfsmaður einn eða annar er,
hvort hann er latur, hiskinn, óá-
reiðanlegur eða hreinlega ó-
hæfur til starfans: hafi hann eitt
sinn verið ráðinn skal hann sitja
þar til honum sjálfum sýnist
best að hypja sig.
Þvi er nú svo komið að ríkis-
kerfið er yfirfullt af óhæfum
embættismönnum, og full þörf á
að hreinsa þar til.
Rikið sem atvinnurekandi og
vinnuveitandi, hlýtur að eiga
kröfu til þess að fá rétt til að
segja upp starfsmönnum sem
það telur óhæfa, eins og starfs-
menn geta sagt upp starfi telji
þeir óhæfu að vinna hjá rikinu.
-úþ