Þjóðviljinn - 28.02.1974, Qupperneq 9

Fimmtudagur 28. febrúar. 1974. IÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 9
A mánudag hélt Sjú En-læ, for-
sætisráðherra Kina, ræðu i boði
fyrir erlendan gest, Kenneth
Kaúnda, forseta Zambiu. Þar
tók hann undir þá herferð, sem að
undanförnu hefur verið farin i
blöðum og á fundum i Kina og
miðar að þvi að fordæma heim-
spekinginn Konfúsius, sem var
uppi 500 árum fyrir Krists burð og
um leið Lin Piao, fyrrum land-
varnaráðherra og opinberan arf-
taka Maós formanns, sem hvarf
með einkennilegum hætti ’71 og
var siðan sakaður um að hafa
reynt að gera uppreisn gegn Maó.
Sjú En-læ tók mjög undir for-
dæmingu á þessum mönnum, sem
hann sagði báða hafa reynt að
snúa við rás sögunnar, hverfa til
hins gamla, vinna gegn hinu nýja.
Nafnagátur
Eftir þessari ræðu er sérstak-
lega tekið, meðal annars vegna
þess, að þaðer mikill siður i Kina,
að nota nöfn manna, sem hvergi
eru nærri, til að fordæma i raun
núlifandi áhrifamenn — eða þá að
nota ákveðnar formúlur til þess. t
menningarbyltingunni til dæmis,
þegar námsfólk og ungt verkafólk
tók til bæna ýmsa háttsetta menn
i kommúnistaflokki og stjórnkerfi
og lék þá háðuglega ef þeir þóttu
slakir i fræðunum — til orðs eða
æðis — þá var nafn Liu Sjaó-sji
þáverandi fórseta lengi vel ekki
nefnt. Enda þótt hann væri einn
helsti skotspónn menningarbylt-
ingarinnar þá. Hann gekk undir
nafninu „maðurinn númer tvö i
rikinu sem hefur kosið hinn
kapitaliska veg” eða eitthvað á
þá leið. Þá var Liu sakaður um að
vera fulltrúi „hins gamla” — og i
reynd mun þar ekki hafa verið átt
við kapitalisma eins og við venju-
lega skiljum það fyrirbæri,heldur
stefnu og stjórnhætti i Kina sem
tækju meira mið af sovéskri
reynslu og allgóðri sambúð við
Sovétmenn.
Óbein aðferð
Þessi óbeina aðferð i ásökun-
um, sem er visast nátengd sér-
kennum kinverskrar tungu, gerir
það ansi vandasamt fyrir utan-
gáttarmann að skilja, hvað er á
seyði i Kina á hverjum tima. Þeg-
ar menn tala nú um Konfúsius og
Lin Piao, þá var gjarnan hnýtt
aftan við árásum á „aðra
pólitiska svindlara”.
Eftir að Lin Piao féll i septem-
ber 1971 og allt þar til skýrt var
frá samsærisáformum hans opin-
berlega i fyrra, var baráttan gegn
honum einmitt kölluð „Liu Sjao-
sjiog aðrir pólitiskir svindlarar”
— og þá áttu Kinverjar að
minnsta kosti að skilja, að þeir
áttu að hugsa sér Lin Piao við
hliðina á hinum brottræka for-
seta. Og nú þegar talað er um
„Lin Piao og aðra pólitiska
svindlara” leita menn i huganum
að hugsanlegu stórmenni i hlut-
verki endurskoðunarmanns og
andbyltingarsinna. Böndin þóttu
einmitt berast að Sjú E-læ. Hann
hafði að minnsta kosti staðið að
þvi að endurreisa „hið gamla” —
þ.e.a.s. nokkra af þeim foringjum
sem menningarbyltingin hafði
steypt. En nú hefur hann sjálfur
tekið undir herferðina gegn Lin
og Konfúsiusi og þar með eru
Pekingfræðingar aftur i bobba
settir. Annaðhvort var aldrei átt
við Sjú En-læ, eða þá að hann tel-
ur sig vissan um að hafa á sinni
hendi möguleika á að stjórna far-
vegi þess tilhlaups til nýrrar
menningarbyltingar, sem menn
hafa talið sig sjá i Kina siðustu
vikur.
Hvaö nú, ungi
maður?
A undanförnum árum hefur
verið dregið mjög úr kröfugerð
menningarbyltingarinnar, sem
svo var nefnd. Þá var mörgum
kröftum sleppt lausum og útkom-
an oft mjög hrapalleg, bæði að þvi
er varðar menningarlif og fram-
leiðslu. Um leið var sú hreyfing
sjálfsagt tengd mjög eðlilegri
óánægju með forréttindi og á-
hrifavald stjórnenda og ráða-
manna, og þegar á heildina er lit-
ið mun hún talsvert hafa áorkað i
auknum efnalegum jöfnuði i kin-
versku samfélagi. Þær fréttir,
sem berast af endurvakningu
hinna afdráttarlausu vigorða
menningarbyltingar, sem fylgt sé
eftir með aðgerðum eru mjög
Maó og Lfu Sjao-Sji: maðurinn númer tvö sem kaus hina kapitalisku leið.
HVAÐ ER
AÐ GERAST
í KÍNA?
EFTIR ÁRNA BERGMANN
óljósar enn sem komið er. Norska
fréttastofan NTB og bandariska
vikublaðið Time segja frá þvi.að
stúdentar hafi verið hvattir til að
taka kennara sina til bæna, ekki
sist þá sem hafi hyglað börnum
háttsettra manna á prófum. 1
Sjanghæ er sagt, að verkamenn
hafi tekið yfirmenn sina til bæna
fyrir þeirra valdhroka. Það sem
að umheiminum sneri kom fram í
skömmum um sigilda vestræna
tónlist, kvikmynd Antonionis um
Kina (sem sögð erhafa verið gerð
með blessun Sjú En-læs) og kyrr-
stöðu i sambúðarmálum Banda-
rikjanna og Kina.
Bandarísk skýring
Af hverju? Til hvers? Times hið
bandariska reynir að spá i það, að
öll þessi herferð, þar sem mest
fer fyrir tveim nöínum, manna
sem dóu fyrir tveim árum og 2500
árum, sé tengd átökum á milli
hins „hófsama” forsætisráð-
herra, Sjú En-læ og vinstrisinna
úr flokksforystunni eins og Vang
Húng-ven og Jao Ven-júan. En
Sjú hafi sjálfur brugðist við með
þvi að brosa til vinstri og ganga
til móts við arftaka menningar-
byltingar m.a. með harðari
utanrikisstefnu. Þeir bættu þvi
við i bandariska timaritinu, aö
samt væri það liklega sennileg-
asta útskýringin á hinu ótrygga
ástandi, að Maó, sem nú er átt-
ræður, væri að veita Kina loka-
innspýtingu af byltingarkeppi i
viðleitni sinni til að koma i veg
fyrir að skriffinnskuveldi „bestu
manna” hreiðri um sig i valdasól-
um”.
Sovésk skýring
Þessu til samanburðar er fróð-
legt að sjá, hvað sovéskir frétta-
skýrendur hafa um málin að
segja. Vasiléf heitir maður sem
hefur skrifað grein fyrir APN
sem nefnist Maó gcgn Konfúsiusi.
Hann spyr sjálfan sig að þvi,
hvernig á þvi standi, að kenning-
ar hins forna heimspekings,
Konfúsiusar, sæti svo miklum
árásum nú i Kina. Hann segir að
Konfúsius og skóli hans hafi átt á
sinum tima i deilum við lögsinna
svonefnda um stjórn rikisins og
sambúð þegna. Segir Vasiléf að
Konfúsiusarmenn hafi að visu
reynt að vernda forréttindi hinna
fornu höfðingja og þrælaeiganda,
en um leib boðað „mannúð” og
virðingu fyrir menningarhefð for-
tiðarinnar. Lögsinnar á hinn bóg-
Sjú En-læ: Hver er maburinn sem
ekki er nefndur?
Lin Piao; var „hiö gamla” fólg- Konfúsius: Afturhvarf til þræla-
ið i þvi að taka upp aftur vinfengi halds, segja sumir, virðing fyrir
viö Sovétrikin? menntun, segja himr.
inn hafi tekið upp hanskann fyrir |
lénsherra þá, sem þá voru að
verða til sem stétt. Um leið hafi |
þeir mælt með alræði æðsta
manns rikisins og harðstjórnar-1
kerfi, sem gæti lagt undir sig i
grannrikin. Hefði Tsjin Sji-húang
keisari tekið mið af lögsinnum,
þegar hann stofnaði hið fyrsta
miðstýrða keisaraveldi i Kina.
Hann hefði reyndar talið sér öll
ráð heilög i valdabaráttu og m.a.
brennt 460 Konfúsiusarspekinga á
báli og svo bækur þeirra.
t þessari grein segir, að i skrif-
um i kinverskum blöðum nú sé
allt þetta mál einfaldað niður i
andstæðurnar „barátta hins nýja
og hins gamla”. Konfúsiusar-
menn eru sakaðir um að hafa vilj-
að koma aftur á þrælahaldi, en
lagasinnar eru sagðir verjendur
hins nýja, og bókabrennur þeirra
„byltingarráðstöfun réttmæt”. 1
næstu andrá, segir greinarhöf-
undur, eru andstæðingar Maós —
m.a. Liu Sjao-sji og Lin Piao
kallaðir „Kofúsiusar samtiöar-
innar" sem vilji koma á aftur
„þvi gamla” — og túlkar hinn
sovéski fréttaskýrandi það á þann
veg, að hið gamlasé i raun fyrra
vinfengi Kina við Sovétrikin og
stjórnsýsla sem taki mið af
sovéskri reynslu. Þegar Maóistar
i dag, segir hinn sovéski frétta-
skýrandi, hrósa lögsinnum á
kostnað Konfúsiusar, þá er verið
að vara við þvi, að öllum tilraun-
um til að hverfa til hins „gamla’
(m.a. sovétvináttu) verði svarað
með hinum hörkulegu aðferðum
lögsinna: lögsinnar nútimans
hlaða undir veldi Maós eins og
lögsinnar fortiðarinnar sönnuðu
nauðsyn alræðis keisarans.
Niðurstöður hans eru helst tvær:
að Maó Tse-tung hafi erft hug-
myndina um persónulegt alræði
frá lögsinnum og um leið að öll
ráð séu leyfileg til að ná settu
marki. Hin er sú, að Konfúsius og
kenningar hans séu i raun vaktar
upp til að fela þá óreiðu, sem
stefna Maós hafi i heild komið á
landsmál.
Spyrjum þá sjálfa
Nú gætu lesendur að sjálfsögðu
spurt sem svo: gott og vel: við
sjáum, að bandariskt vikurit
leggur sig fram um að túlka sið-
ustu tiðindi frá Kina á hinn besta
veg (af hverju?), en sovéskur
fréttaskýrandi sér i þeim aðeins
hina uggvænlegustu fyrirboða.En
hvað hefur gerst i raun og veru?
Væri ekki ráð að spyrja Kinverja
sjálfa?
Hér er einmitt komið að einum
höfuðvanda blaðamanna. sem
vilja fást við Kina og reyndar
Sovétrikin einnig. Frá þeim ber-
ast að visu greinar og blöð i strið-
um straumum, og ai' þeim má
lesa margt um afstöðu forystu-
manna i þessum rikjum til al-
þjóðlegra mála. En þegar komið
er að einhverjum þeim hlutum
heima hjá þeim sjálfum, sem eru
i deiglu, sem raunverulegur á-
greiningur er um meðal þeirra,
sem sitja næst ákvörðunarstaðn-
um, þá fækkar upplýsingum stór-
lega. Sjálf umræðan er einatt
einskonar skuggabox, þar sem
einn er nefndur, en átt við annan.
Akvarðanir þær, sem teknar eru i
hinum efri plássum, birtast siðan
i þrælslungnum textum, sem eru
þeim mun dularfyllri sem þeir
viröastekki innihalda neitt annað
en sjálfsagða hluti. Þeir verða þvi
fyrir samskonar hlutskipti og
ritningartextar: Kremlfræðingar
og Pekingfræðingar útlista þá
eins og fara gerir, sumir af þekk-
ingu, aðrir af dáraskap, hinir
þriðju af hatri, þeir fjórðu af
blindriást. Og sósialista samtim-
ans er mikil vorkunn i þessari að-
stöðu: Hann efast um sjálfsmynd
Kinverja, vegna þess, að hann
veit að i þá mynd vantar marga
drætti; af sömu ástæðu van-
treystir hann sjálfsmynd Sovét-
rikjanna. Sem og þeirri mynd
sem þessi tvö afkvæmi Marx |
draga upp hvert af öðru. Hann er
eftir skilinn án trausts áhrifa-
valds, átoritets, i auðvaldsheimi
sem býður upp á margar freist-
ingar til þægilegs svefns. Það er
reyndar ekki gott að týna sinum
haldreipum. En menn skyldu þá
heldur ekki gleyma þeim mikla
kosti sem fylgir þvi að týna trú á
forsjá og fyrirmynd: að þú sjálf-
ur ert til kvaddur á ný. —AB.