Þjóðviljinn - 07.07.1974, Side 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 7. júll 1974
Lista-
maðurinn
GEORG
GROSZ
Dómari einn dæmdi hann fyrir ,,til-
ræði viðopinbert siðgæði". Liðsforingi
nokkur reyndi að myrða hann. Á árun-
um fyrst eftir heimsstyrjöldina fyrri
var Georg Grosz einhver mest hataði
listamaður Þýskalands. Þegar nasist-
ar komu til valda 1933 flúði hann til
Bandaríkjanna. Árið 1959 dó hann í
Berlín.
Georg Grosz hálfsjötugur
„Gefum borgaranum
einn á kjaftinn”
Þrisvar kom Grosz fyrir rétt.
Arið 1920 var þessi ádeiluteikn-
ari frá Berlin dæmdur i 5000
marka sekt fyrir ,,árás á rikis-
herinn”. Þrem árum siðar varð
hann að greiða 6000 marka sekt
fyrir „tilræði við opinbert sið-
gæði” sem fyrr segir. 1928 var
hann dæmdur i 2000 marka sekt
fyrir guðlast: hann hafði teikn-
að Krist á krossinum með gas-
grimu. Teikingin var, ásamt
öðrum gerð upptæk.
Og heimurinn er samur við
sig. Þegar efna átti til sýningar
á verkum Grosz á vegum
Goethestofnunarinnar vestur-
þýsku i Grikklandi, skipuðu
grisk yfirvöld svo fyrir að 32 af
78 teikningum og vatnslita-
myndum yrðu teknar niður, —
væru verk þessi „klám” og
„áróður gegn hermennsku”.
Nýlega hafa menn fundið i
Bandarikjunum nokkur mjög
eftirtektarverð verk eftir Grosz
i Bandarikjunum. Hér er um að
ræða ,,collage”-myndir sem
sýna að listamaðurinn hafði
ekki týnt niður vilja sinum til á-
deilu og einnig, að með þessum
verkum, sem gerð voru nokkr-
um mánuðum fyrir dauða lista-
mannsins, hefur hann gerst einn
af forgöngumönnum poplistar
svonefndrar.
Listamaður í striði
Georg Grosz var fæddur 1893 I
Berlin'. Hann þótti ódæll i skóla
og var rekinn fyrir að berja
kennara. Hann var tvö ár við
listanám i Dresden og hélt siðan
til Berlinar þar sem hann fékk
óspart að kynnast svokölluðum
skuggahliðum stórborgarinnar.
Hann var 21 árs þegar heims-
styrjöldin braust út og gaf sig
fram til herþjónustu, enda þótt
hann hataði striðið frá fyrstu
dögum þess. „Ég reyndi að
verjast fúlli heimsku þess og
grimmd, skrifaði hann siðar, en
ég var alltaf i minnihluta”. Eft-
ir tvö ár var hann sendur heim
— hann hafði fengið heilabólgu.
Þegar hann kom til Berlinar
fannst honum hann kominn inn i
hrikalegan Hrunadans. Hann
teiknaði „skitfulla menn sem
ógnuðu tunglinu með krepptum
hnefa, kvennamorðingja sem
spila skat á kistu þar sem hin
myrta hvilir. Ég teiknaði bjór-
vambir og brennivinsberserki
og skelfdan mann sem reynir að
þvo storknað blóð af höndum
sinum”.
Friðarsinnar komu auga á
þennan efnilega mann og hann
teiknaði fyrir þá i málgagn
þeirra. Innan tiðar var hann aft-
ur tekinn i herinn. Hann reyndi
að flýja en náðist, og var dæmd-
ur til dauða. Velunnurum hans
tókst þá að forða honum frá af-
tökusveitinni og inn i geðveikra-
hæli fyrir þá sem styrjöldin
hafði svipt vitinu.
Að hrella
borgarana
Þessi reynsla upprætti af-
ganginn af hugsjónamennsku
Grosz. Hann trúði ekki á neitt
framar, en engu að siður tók
hann saman höndum við rót-
tæka byltingarsinna i Berlin og
teiknaði fyrir málgöng þeirra.
Penni hans var svipa og sverð,
sem beitt var óspart á kapital-
isma og hernaðarstefnu. Hann
teiknaði „hið nýja andlit rikj-
andi stéttar”: verksmiðjueig-
Kennslustund I matreiðslu I bandariskum skóla — enn var Grosz samur viö sig og kannski einn af upp-
hafsmönnum poplistar siöustu ára.
Rikisbubbi sem vfsar örbirgö frá sér er algengt viöfangsefni Grosz.
endur með svinsaugu, sem trón-
uðu á gullfjöllum, digra speku-
lanta sem grafa hendurnar
djúpt i vösum þegar þeir ganga
fram hjá betlandi örkumla-
mönnum úr striðinu, hrokafulla
liðsforingja með einglyrni og
yfirskegg, biðandi eftir „hinum
sterka manni”, góðborgara sem
kreista hórur bjúgnafingrum
sinum.
Allar þessar týpur eru sviptar
manneskjulegum eigindum.
Svinshausar sitja á stifum háls-
um, bolbitafés og ránfuglaandlit
sitja á búkum þeirra sem hafa
erft landið. Persónuleg einkenni
fann Grosz aðeins hjá öreigun-
um. Aðeins örkumlamönnum,
stóreygum betlarabörnum og
atvinnulausum verkamönnum
gaf hann rétt til að hafa eigin
andlit.
Um Grosz hefur m.a.a verið
skrifað: „Niðurstaðan af grafik
hans er jafnan hin sama:
grimmd, sljóleiki, ágirnd, losti.
Þar er fátt jákvætt. Grosz er
ekki sósialisti af þvi honum þyki
vænt um þá kúguðu, heldur af
þvi að hann hatar kúgarana”.
Þegar Dadahreyfingin kom til
Berlinar, þessi listamannaárás
sem beindist að þvi að hrella
borgarann, varð Grosz foringi
hennar. Hann hljóp um Berlin i
herforingjabúningi, bar risa-
stórann járnkross úr pappa á
bringunni, og löðrungaði veg-
farendur með hönskum sinum.
Tilræöi
Að sjálfsögðu eignaðist Grosz
marga óvini með sliku háttalagi
og hinum miskunnarlausu
myndum sinum. Þrisvar geröu
liðsforingjar tilraun til að ráða
hann af dögum. Höfuðsmaður
einn skaut á hann á veitinga-
húsi; hitti að visu þjóninn i
staðinn. A öðrum stað reyndi
liðsforingi nokkur tvisvar að
reka hann i gegn. Arangurs-
laust.
Samfélagið brást æ heiftar-
legar við með sektardómum og
ógnunum. Þegar leið að þvi að
Hitler kæmi til valda, hringdu
stormsveitarmenn reglulega til
hans á næturnar: „Heyrðu, þitt
júðasvin, næstu nótt komum við
og kálum þér og hjásvæfunni
með”. — „Komið þið bara”,
sagði „Ariinn” Grosz, „ég hefi
tvær skammbyssur og konan
min aðrar tvær — þið skulið fá
að snýta rauðu”.
Að leiöarlokum
Grosz komst undan til Banda-
rikjanna ásamt fjölskyldu sinni^
skömmu áður en Hitler komst
til valda. Þar bauðst honum
starf við kennslu. En hið nýja
umhverfi hafði hin hrapalleg-
ustu áhrif á hæfni hans til ádeilu
i mynd. Hann gat einhvernveg-
inn ekki fest rætur, og jafnvel
myndir hans um grimmdarverk
nasismans voru misskilin. Hann
tók allt i einu að mála oliumál-
verk, uppstillingar, nektar-
myndir, landslagsmyndir. Fáir
virtust taka eftir þeim.
Það er ekki fyrr en i siðustu
myndunum sem hinn gamli
Grosz sýnist aftur kominn.
Hann málar hreinlega kennslu-
stund i matreiðslu: á borðinu
liggur ferlegt salat úr innyflum
og afhöggnum fingrum. Hann
býr til collagemynd: i baksýn
eru háfjöll úr spinati og hris-
grjónum, en leiðin til þeirrar
paradisar er lokuð af samfelldri
röð af allskonar pylsum og
bjúgum. Fjöllin voru i reynd
gerð eftir ljósmynd af Kletta-
fjöllunum bandarisku — á bak
við þau hafði listamaðurinn ein-
hverju sinni látið sig gruna sæl-
unnar reit. Vegurinn þangað er
honum lokaður af þýskri kjöt-
girðingu.