Þjóðviljinn - 15.12.1974, Side 7

Sunnudagur 15. desember 1974. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 7
Ari að handritið hafi verið lagt
fyrir þessa biskupa til ritskoðun-
ar, svo fyrir Sæmund prest, mann
sem var þrautskólaður kirkju-
maður af erlendum prestaskól-
um. Þessir þrir höfuðklerkar
breyttu textanum stórlega að þvi
Ari segir, áður en þeir leyfðu aö
hann kæmi fyrir almenningssjón-
ir. Þannig hefur íslendingabók
Ara komið okkur i hendur kontra-
signeruð af kirkjuyfirvöldunum,
það er að segja með imprimatur
(útgáfustimpli) kirkjunnar.” Svc
kvað Laxness um fyrstu islensku
ritskoðunina. Það er semsé ekk-
ert nýmæli að menn vilji sjálfir
ráða sagnaritun sér i vil, og þaö
er að sjálfsögðu ekki sérlslenskt
fyrirbæri, það er alþjóðlegt fyrir-
bæri þar sem rlkjandi stétt fer
sinu fram.
Ari sá þó við biskupunum báð-
um og Sæmundi presti. Hann
skaut inn setningu, þar sem hann
bað menn heldur hafa þaö sem
sannara reyndist, ef eitthvað
kynni að finnast rangt i fræðun-
um. Þetta hefur þeim Þorláki og
Katli og Sæmundi sjálfsagt þótt
snjallræði — en þó lýsir setningin
einkum fyrirlitningu Ara á rit-
skoðunarstefnu yfirboðara sinna.
Þó að setningin hafi af siðari tima
mönnum verið talin til marks um
strangan sagnfræðiheiðarleik
Ara fróða, er hún áreiðanlega
hugsuð sem varnarveggur milli
hans og þeirra sem þekkja betur
til og kunna skil á þvi sem sann-
ara var og verður.
Ritskoðun valdastéttarinnar og
tilraunir hennar til þess að tak-
marka tjáningarfrelsi alþýðunn-
ar er þannig ekki ný uppfinning
siðari tima manna. Hitt hefur
breyst svo um munar og það er að
alþýðan vill nú orðið fá að segja
sinar skoðanir og sitt álit um-
búða-og refjalaust. Hún lætur sér
ekki nægja að biðja aðra um að
hafa heldur það er sanara kann
að reynast. Vissulega heföi slik
beiðni hljómað hjákátlega ein sér
i umræðum um undirskriftasöfn-
un um áframhaldandi hersetu. Þá
dugði ekkert minna en tæoitungu-
lausar aðvaranir — og þær
dugðu reyndar ekki til fulls.
Niörandi ummæli
En skyldi ekki þessi blaðaskrif-
ari af tslandi sem hér stendur i
ræðustól I kvöld halla nokkuð
réttu máli — fer hann ekki meö
ýkjur þegar hann segir að ekki
megi segja sannleikann? Vissu-
lega má segja sumt og stundum
satt. En það má ekki segja hvað
sem er jafnvel þótt satt sé — og
yfirleitt er ekki sama hver á i
hlut; um hvern er talað né heldur
hver talar. Yfirstéttin má segja
hvað sem henni þóknast um und-
irsátana, en lágstéttin á að hafa
takmarkað málfrelsi. Þannig er
þessu farið samkvæmt lögum og
skal hér vitnaö til eins islenska
doktorsins i meiðyrðum, dr.
Gunnars Thoroddsens fyrrver-
andi sendiherra I Kaupmanna-
höfn. Hann segir i bók sinni
„Fjölmæli”:
„Samband yfirboðara og undir-
manna getur réttlætt niörandi
ummæli. Oft er nauðsynlegt að
yfirmaðurinn finni að geröum
undirmanns sins, setji ofan I við
hann. Slikar ávitur, aðfinnslur,
áminningar, má ekki dæma eftir
almennum meiðyrðamælikvaðra.
Gildir þetta um hjúasamband,
skipti hvers konar starfgmanna
við yfirmenn, hvort sem er á sviði
opinbers réttar eða einkaréttar;
foreldra gagnvart börnum sin-
um; starfsfólks á uppeldisstofn-
unum gagnvart börnum og ung-
lingum, er þar dveljast, skóla-
stjóra og kennara gagnvart nem-
endum varöandi sjálfa stjórn
skólans, kennslu, einkunnagjafir
og vitnisburði.”
Þurfum við nokkuð að segja
fleira? Kemur ekki þarna fram að
yfirstéttinni er heimilt aö hafa i
frammi niðrandi ummæli um
undirsáta sina, en það kallast
meiðyrði þegar yfirstéttin er at-
yrt af þeim sem hún telur lág-
stétt?
Siðfræði
stéttaþjóðfélagsins
Þessi tvöfeldni, siðfræði stétta-
þjóðfélagsins, gægist alls staðar
fram i islenska þjóðfélaginu og
sagnaritun þess. Það er sama
hvort við flettum sagnfræðingum
okkar um 19. öld, 18. öld, 12. öld
20. öld — alls staðar gægist fram
þessi grundvallarafstaða — rétt-
ur undirsátans er minni en réttur
yfirstéttarinnar. 1 hverju liggur
þetta, af hverju stafar það? Svar-
ið er einfaldlega stéttaskiptingin.
En af hverju kemur hún? Svarið
við þeirri spurningu er að mlnum
dómi ákaflega einfalt — en ég er
ekki viss um að við myndum öll
greiða atkvæði með sömu skil-
greiningunni. Og af þvi að ég er
hér til að segja ykkur fréttir frá
tslandi verður ekki farið lengra út
i þennan sálminn að sinni.
En ég vil hins vegar segja ykk-
ur þau tiðindi að stúdentar við
háskóla Islands eru einmitt að
ræða það þessa dagana hvernig
þjóðsagan — sú saga, sem okkur
er sögö af tslendingum fyrri og
siðari alda — og veruleikinn
ganga hvort upp i annað. Þeir
vilja kanna vandlega hvernig
sjálfsimynd islendinga kemur
heim og saman við raunveruleik-
ann. Þeir vilja með gagnrýnu
hugarfari taka almennar stað-
hæfingar til athugunar og sann-
reyna þær eða afsanna. Meðal
þeirra staöhæfinga er áreiðan-
lega si-endurtekin kenning sú um
Ara fróða sem ég gat um áðan.
Þeir vilja áreiðanlega fá að vita
hvað múgurinn hafðist að meðan
hetjur riöu um héröð sveiptar slð-
um skatlatskyrtlum. Þeir vilja
vafalaust frétta nokkru nánar af
þeim tugum þúsunda sem sagt er
að hafi búið á Islandi á fyrstu öld-
um tslandssögunnar — en hvergi
er getið um á bókum nema i þurr-
um talnalistum siðari tlma. Þeim
finnst áreiðanlega ótrúleg sagan
sem Ari var látinn segja um
kristnitökuna. Og þannig mætti
lengi telja. En mér finnst einmitt
ákaflega viðeigandi að reyna að
bera saman sagnirnar og stað-
reyndirnar á 11 hundruö ára af-
mæli Islandsbyggðar.
En skelfing held ég að flestum
eftirkomendum okkar muni finn-
ast annað það lágkúrulegt sem
við höfum tekið okkur fyrir hend-
ur á þjóðarafmælinu — a.m.k. i
samanburði við reisnina fyrir 100
árum — árið 1874. Þetta ár sem
nú er senn á enda hefur verið
samfelld kauptið á tslandi. Sýnd-
armennskan hefur hvarvetna rið-
ið húsum I þjóðhátiðarhöldunum
— það getur varla heitið að nokk-
urs staðar sjái i heillegt fat. Allt
hefur verið gert til þess að nota
tækifærið og græða peninga.
Bankar hafa gefið út minnis-
peninga úr bronsi, silfri, gulli og
platinu til þess að selja útlending-
um. Fyrirtæki hafa fundið upp
það þjóðráð að greipa landvætt-
ina ofan I diska og selja dýrum
dómum og græða. Annað fyrir-
tæki tók upp á þvi snjallræði að
koma andlitum forseta okkar fyr-
ir ofan I diskum. Þeir eru einnig
seldir útlendingum.
Harla gott!
Það er þó ekki alveg vist að af-
komendur okkar muni taka eftir
þessari ömurlegu hliö þjóðhátið-
arhaldsins þegar fram I sækir —
en þvi miður: Areiðanlega munu
þeir reka augun i það sem hæst
hefur borið og ömurlegast er: Að
55 þúsund Islenskir rikisborgárar
báöu um að hafa erlendan her i
landinu. Og það mun heldur ekki
leyna sér aö 10 þúsund manns
kröfðust þess með undirskriftum
sinum að erlendur her fengi að
reka fjölmiöla á Islandi. Og það
verður lika tekið eftir þvi að það
er kallað „frjáls menning” ’74 að
heimta fjölmiðla hers upp i sjá-
öldur og hlustir landsmanna.
Þessu verður ekki gleymt þrátt
fyrir landverndar- og gróður-
verndaráætlunina, sem alþingi
samþykkti á Þingvöllum. Það
sprettur ekki gras i smáninni.
Ég hef verið að reyna að segja
ykkur fréttir frá Islandi. Ég hef
sagt ykkur frá undirskriftasöfn-
unum, þjóðhátið, meiðyröamál-
um og tvöföldu siðferði stétta-
þjóðfélagsins. Ég gæti sagt ykkur
fleiri fréttir, til dæmis þá, að
samkvæmt fyrirskipunum
menntamálaráðuneytisins á nú
aðskrifa oröið „islendingur” með
litlum staf.
En að lokum er hér ein frétt um
stjörnukiki. Frá þvi var skýrt i
einu dagblaöanna nýlega að nú
væri unniö að þvi að koma fyrir á
Framhald á 2S. siðu.
ÞORGEIR
ÞORGEIRSSON
SKRIFAR
UM INNRÁSINA
FRÁ MARS
Samkeppnisþjóðfélagið, kapitalisminn, hið
frjálsa framtak er mjög upptekið við stig-
breytingu lýsingarorða.
Góður, betri bestur, Vondur verri, verstur.
Og aðra flokkunarnáttúru.
Þessu fylgja einlægar verðlaunaveitingai.
Þá eru haldnar ræður með hátiðasvip i alveg
sérstökum stil. Þann stil mætti kalla stil
hinnar leyndu eða raffineruðu stig-
breytingar. Ræðumennirnir eru fágaðri en
svo að þeir taki sér hástig lýsingarorðanna i
munn. 1 staðinn nota þeir frumstig lýsingar-
oröa sem hafa einhverja mjög óljósa hástigs-
merkingu.
Þeir Einarður og Skeleggur eru brúkleg
gangfæri undir skáldfák þeirra ræðumanna.
Eiður Guðnason sem er með allra þokka-
legustu fréttamönnum var sæmdur einum
slikum verðlaunum nú á dögunum að undan-
gengnum þónokkrum tilraunum hans með
allskonar yfirvararskegg og hökutoppa á
skjánum.
Eiginlega skildist manni að héðanifrá ætti
hann að heita Einarður Skeleggur Guðnason
og daginn eftir mætti hann nauðrakaður eins
og borgaralegur englakroppur og hefur verið
það siðan.
Sumir voru að visu dálitiö opinmynntir að
velta þvi fyrir sér hvað það eiginlega væri aö
vera „einarður og skeleggur” fréttaflytjari.
Það gat þýtt svo margt, en hvað sem það
þýddi þá hlaut það að þýða afar mikið af þvf.
Og nú i vikunni kom það raunar i ljós að
þetta var ekki bara gert til að Eiður gæti
rakað sig heldur stendur hann fyllilega undir
sinu nýja nafni.
Sjómenn luku þingi sinu um siðustu helgi
og höfðu gert eina og aðra ályktun eins og
gengur. Þær fengu allar þau verðlaun aö
vera fluttar I fréttum sjónvarpsins nema ein
að visu. Hún fjallaði um það að útgerðar-
menn þyrftu ekki að skamma menntamenn
eða fjölmiðla i nafni sjómannastéttarinnar.
Sú ályktun var sem sé einarðlega og
skelegglega vinsuð úr hinum og stungið undir
stól þvi Einarður Skeleggur taldi naumast
óhætt að láta almúgann hlusta á þann boð-
skap.
Og slðan vitum við hvað kallast einarður og
skeleggur fréttamaður. Orðin merkja ekki
einvörðungu hástigslegan fullkomleika
heldur lika alveg sérstaklega félagslega
„stefnu”. Þetta er eitthvað i ætt við áttavit-
ann og aöra óbrigðula nauðsynjahluti.
■ ■ ■
Á þriðjudaginn var fengum við að heyra i
gufuradióinu gamla dálitið sérstaka dagskrá
sem Orson Wells gerði Bandarikjunum grikk
með árið 1938. Enn eru félagsfræðingar að
kanna og skilgreina ástæðurnar fyrir þvi að
skelfingin heltók bandarikjamenn undir
þessu leikriti um innrásina frá Mars svo að
fjöldi þeirra ýmist framdi sjálfsmorð eða
flúði þægileg heimili sin i ofboði.
Sumir hallast að þvi að kreppan og fleira
hafi I raun verið búin að grafa svo undan
traustihins almenna borgara á stjórnkerfinu
aö hann hafi I sjálfu sér verið meira en reiðu-
búinn til að trúa þvi að ekki þyrfti nema
nokkur málmhylki og torkennilegt pip til að
kollvarpa þessu öllu saman á klukkutima.
Þannig varð einn málmsivalningur að
tákni fyrir þetta sem hver einasti hlustandi
vissi innra með sér. Kerfið hlaut að hrynja.
En við eigum hliðstæðu þessa arna i dag.
Þegar ég hugsa til sefjunaræðisins i
Bandarikjunum árið 1938 og skelfingarinnar
viö þessa torkennilegu sivalninga frá Mars
þá finnst mér endilega að þeir hafi ekki verið
fleiri en t.d. meðlimirnir i útvarpsráðinu
okkar umdeilda. Og háskinn af þeim náttúr-
lega uppspuni lika.
Eftir þrjátiu ár veröa áreiöanlega ein-
hverjir félagsfræðingar á námslaunum við
að kynna sér sefjunaræðið og hræðsluna við
útvarpsráðið islenska árið 1974.
Menntamálaráðherrann, hæglætisbóndi
austan úr Mjóafirði, treður upp á Alþingi
með nokkurs konar neyðarástandslög um
málefni útvarpsins. Undir stjórn mannanna
sem kjörnir voru i ráðið fyrir þrem árum
hafa torkennilegar kynjaverur ráðist inn i
dagskrá útvarpsins. Sumar vikurnar hefur
meöalaldur flytjenda og umsjónarmanna
jafnvel farið niður fyrir sextiu ár og alþjóða-
söngur verkamanna hefur hljómað þar eins
og pip frá skuggalegri og fjarlægri veröld á
sjálfan stúdentafrelsisdaginn þegar virðu-
legir góðborgarar ættu aö vefja hvitblánum
um ýstruna, setjast til borðs og vera
skemmtilegir með gömlu skálaræðunni sinni
um studentens lyckliga dag.
Myndir af vinnandi fólki eru farnar að sjást
á skjánum án þess að forstjóri fyrirtækisins
tali með þeim og barnatimarnir eru jafnvel
farnir að fjalla um efni sem finna má stað
eftir aldamót.
Og kirkjunni neitað um friar auglýsingar.
An þess að fara nánar út i þessa hroðalegu
spillingu getum við þegar fullyrt að mistökin
liggja i vlxlspori við upphaflega gerö núgild-
andi útvarpslaga. Þar voru gerð þau mistök
að sýna of mikið traust. Skaðræðishylkin i út-
varpsráð voru kosin til f jögurra ára sem þýö-
ir það að upp getur komið sú staða að fundur i
ráðinu sé ekki spegilmynd af Alþingi.
Hér er semsé hætta á feröum og það finna
menn.
Væri útvarpið og blöðin ekki einmitt spegil-
mynd af Alþingi gæti svo farið að þjóöin færi
að hlusta á útvarpið, horfa á sjónvarpið og
lesa dagblöðin og taka mark á þeim.
Þá vofir yfir sú hætta að þjóðin yrði ekki
lengur spegilmynd af Alþingi. Og hvar væri
slik þjóð stödd?
Þessi staða kom einu sinni upp i Austur-
Berlin. Þá ráðlagði Bertolt Brecht þinginu
að kjósa sér nýja þjóð.
Og hvaða þjóðir mundu svosem bjóða sig
fram?
Ég bara spyr.
Nei, félagsfræðingar framtiðarinnar mega
vel vita það að hér er ekki um að ræða ein-
vörðungu skelfinguna við þessi örfáu pipandi
hylki i útvarpsráðinu. Þau eru tákn miklu
djúpstæðari efasemda kerfisins.
Kerfinu verður ekki við haldið nema með
þvi móti að ganga áfram sömu brautina.
Gæta verður bess að bióðin hevri engar hug-
myndir sem hún hefur ekki þroska til að
hlusta á i fullkomnu jafnvægi þannig að þeg-
ar Alþingi litur á þjóö sina þá sjái það I aug-
um hennar speglast staðfast og óhagganlegt
Alþingi þar sem engar breytingar gerast —
nema náttúrlega þetta óumflýjanlega og
eðlilega að maður eldistum ár á hverjum jól-
um.
Meðalaldur alþingismanna á að hækka um
fjögur ár á hverju kjörtfmabili ef allt er með
felldu. Annað er hættumerki.
Þannig á Alþingi að spegla sig I augum
þjóöar sinnar.
Það á ekki að treysta neinum sem ekki vill
vera spegilmynd Alþingis og þjóðar þess.
Allt annað er Innrásin frá Mars eða Kina.
Og von okkar i baráttunni er Einarður
Skeleggur Guðnason. Og Alþingi.
Þorgeir Þorgeirsson