Þjóðviljinn - 20.01.1976, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 20. janúar 1976. ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 5
Á kaldastrlðsárunum voru
mest áberandi andstæðurnar i
heiminum, milli sósialiskra
rikja og kapitaliskra, táknaðar
með áttaheitunum austur og
vestur. Sú skilgreining er ekki
nema að mjög takmörkuðu leyti
i gildi lengur, þar eð skipting
heimsins í rikjablakkir og rikja-
bandalög er orðin miklu fjöl-
breytilegri en hún var þá.
Sósialiski heimurinn er klofinn
vegna deiina Kina og Sovétrikj-
anna og sundrungar gætir með-
al vestrænna rikja; nægir i þvi
sambandi að benda á deilur
grikkja og tyrkja og breta og is-
lendinga. Ekki hvað minnstu
máli skiptir þó i þessu sambandi
að á siðustu árum — og aldrei
fremur en nú — eru þróunarlönd
Rómönsku-Ameriku, Afriku og
Asíu farin að koma fram sem
samstæð pólitisk heild gagnvart
öðrum heimshiutum og krefjast
meiri hlutdeildar i auðævum
heimsins.
Þessi samstaða þróunarland-
anna þýðir nýja stærð i heims-
fremur vita vestrænir ráða-
menn að hverju barni má vera
jóst, að áður en kommúnistar
komust til valda i Kina, Viet-
minh i Norður-Vietnam og bylt-
ingarhreyfing Castros á Kúbu
var neyð almenings og þjóðfé-
lagslegt misrétti engu minna
þar en ennþá gengur og gerist i
flestum þróunarlöndum. 1
nefndum þremur löndum rikir
nú hinsvegar meiri lifskjara-
jöfnuður en þekkist annars stað-
ar á jarðarhnettinum og beinni
neyð hefur verið útrýmt. Það
virðist þvi liggja ljóst fyrir, að
þetta sé leiðin, sem þróunar-
löndunum i heild sé hentast að
fara, en jafnljóst er hitt að ekk-
ert er valdhöfum Vesturlanda
meiri þyrnir i augum. örvænt-
ingarfullar tiltektir þeirra,
hernaðarlegar og diplómatisk-
ar, til að bjarga þvi sem bjargað
mætti verða af itökum auð-
hringa sinna i Angólu, einu auð-
ugasta landi Afriku frá náttúr-
unnar hendi, er skýrt dæmi
þess.
„Timasprengja”
Það er efalaust þessi hætta, er
steðjar að iðnrikjum
kapitalismans, sem breskur
ráðherra átti fyrst og fremst við
nýlega er hann talaði um þróun-
arlöndin sem „timasprengju er
ógnaði mannkyninu.” Þessi
hætta hefur lika valdið þvi að
Bandarikjastjórn, sem lengi
hafði visað kröfum þróunar-
landa um jafnari skiptingu
heimsauðsins á bug sem hverju
öðru óráðsröfli, er np farin að
ljá þeim eyra af meiri alvöru —
á yfirborðinu að minnsta kosti.
Vestur-Evrópurikin gera það
einnig, og sennilega af meiri
einlægni en Bandarikin, sem
hafa mikið af auðlindum heima
fyrir og eru þvi ekki eins háð
innflutningi á hráefnum og
Vestur-Evrópa, sem sjálf getur
framleitt fátt af þeim hráefnum
er hún þarf til iðnaðar sins.
Hvort þessar fyrirætlanir um
jafnari skiptingu heimsauðsins
komast nokkru sinni lengra en á
ráðstefnustigið á enn eftir að
koma i ljós. Og jafnvel þótt
þeim yrði hrundið i fram-
kvæmd, er ekki þar með sagt að
árangurinn verði samsvarandi,
þar eð vandi fjölmargra þró-
unarlanda felst ekki hvað sist i
vondu stjórnarfari og lélegu og
ranglátu hagkerfi þeirra
sjálfra. —dþ.
sósialiskt kerfi og aðlaga það
afriskum aðstæðum, Luis Eche-
verria, forseti i Mexikó, landi
sem státar af þingræði, for-
dæmir einræði og fasisma af
miklum móði en lætur þó við-
gangast innan landamæra sinna
stéttaskiptingu og þjóðfélags-
legt misrétti af grófasta tagi, og
herforingjabófa af þvi tagi sem
stjórna Brasiliu.
Sameiginlegur
andstæðingur
Samstaða þessara á margan
hátt óliku rikja stafar fyrst og
fremst af þvi, að þau eru efna-
hagslega á sama báti gagnvart
sameiginlegum andstæðingi:
hinum kapitalisku iðnrikjum
Vesturlanda (og Japan). Þó fer
þvi fjarri að þessi riki séu öll á
sama stigi efnahagslegrar þró-
unar. Þeirra á meðal eru oliu-
framleiðslurikin, sem i reynd
eru stórauðug, en hafa mörg
hver kapitaliskt stjórnarform i
ruddalegustu mynd með þeim
Ilungraðir flóttamenn i Bangladess, einu mesta örbirgðarlandi heims.
Suðrið gegn norðrinu
stjórnmálunum — fyrir hálfum
öðrum áratug voru flest Afriku-
rikja ennþá nýlendur Evrópu-
rikja og Rómanska-Amerika
stjórnmálalega sem efnahags-
lega i vasanum á Bandarikjun-
um. Samheldni þessara rikja,
sem eru yfir hundrað talsins og
hafa þvi hreinan meirihluta á
allsherjarþingi Sameinuðu
þjóðanna, hefur þegar gert að
verkum að gamla taflið milli
Nató og Varsjárbandalagsins
hefur þokast i skuggann. 1 stað-
inn fyrir að tala um togstreitu
austurs og vesturs ræða menn
nú meir og meir um komandi á-
tök hins rika, iðnvædda norðurs
og hins fátæka og vanþróaða
suðurs. Kissinger utanrikisráð-
herra Bandarikjanna, sem eng-
inn frýr vits, þótt hann sé meir
en grunaður um græsku,
komst nýlega svo að orði:
„Klofningur hnattarins milli
rikra og fátækra gæti haft eins
alvarlegar afleiðingar og þegar
útlitið var verst á timum kalda
striðsins.”
Sundurleit heild
Um hin kapitalisku, iðnvæddu
Vesturlönd annars vegar og
sósialiskaheiminn hinsvegar má
segja að þetta séu pólitiskt séð
nokkuð svo samstæðar heildir,
en um þróunarlöndin gegnir
öðru máli. Meðal þeirra eru
riki, sem teljast sósialisk eða
hafa að minnsta kosti á stefnu-
skrá sinni að verða það, svo sem
Suður-Jemen, Tansania,
Mósambik og Kongó. Önnur eru
kapitalisk þingræðisriki eins og
Mexiko og Venesúela. Flest búa
þó við meira eða minna rudda-
fengið og nánast grimulaust al-
ræðisstjórnarfar, þar á meðal
mörg við illkynjaðar og ihalds-
samar herforingjastjórnir.Með-
al áhrifamestu leiðtoga þriðja-
heimsblakkarinnar eru jafn ó-
likar persónur og Julius Nyer-
ere, þjóðarleiðtogi Tansaniu,
sem viðurkennt er að sé með
mannúðlegri forustumönnum
rikja sem nú eru uppi og hefur
með allgóðum árangri unnið að
þvi að byggja upp i landi sinu
frá hinu fátæka suðri. Ástæðan
til þess er einkar einföld- hin
iðnvæddu riki sósialiska
heimsins byggja þróun sina
og velmegun fyrst og fremst
á eigin auðæfum, en Vestur-
lönd byggja þetta hinsvegar
að mjög miklu leyti á beinum
og óbeinum yfirráðum yfir
auðlindum þróunarland-
anna. Ýmist hafa auðhring-
ar Vesturlanda eignarhald á
auðlindunum sjálfum, eins og til
skamms tima á oliunni i Vestur-
Asiu, eða þá að þeir ráða yfir
heimsmarkaðsverðinu á hráefn-
unum og geta hækkað það og
lækkað að vild sér i hag. Ein
meginástæðan til efnahags-
vandræða þróunarlandanna er
einmitt sú, að flest þeirra fram-
leiða hráefni, sem verðlagið á er
mjög óstöðugt (á siðastliðnu
hálfu öðru ári hefur heims-
markaðsverðið á kopar hrapað
um tvo þriðju), og þar á ofan
eru sum þeirra háð útflutningi
einnar vörutegundar eða ör-
fárra. Hvað þetta snertir er Is-
land greinilega á báti með þró-
unarlöndunum, þótt svo að
vegna stjórnarfars, skiptingar
þjóðarinnar milli atvinnugreina
og tiltölulega góðra lifskjara sé
algengara að telja okur með
vestrænu iðnrikjunum.
Kina og Kúba
visa veginn
Beygur sá, er ráðamenn Vest-
urlanda hafa af þróunarlöndun-
um vegna vaxandi samstöðu
þeirra verður eðlilegri þegar
haft er i huga að viðhorfamun-
ur sósialiskra rikja og þróunar-
landa (annars heimsins og þess
þriðja-, hin iðnvæddu Vesturlönd
eru i þarlendri pressu gjarnan
kölluð fyrsti heimurinn) er ekk-
ert himinhrópandi, þvert á móti
er um verulega samstöðu að
ræða með þeim. Mörkin á milli
þróunarlandanna og sósialiska
heimsins eru lika óljós: þannig
hlýtur til dæmis Vietnam og
raunar einnig Kina og Kúba að
teljast til þróunarlanda, þótt
þau hafi tiltölulega lengi haft
sósialiskt stjórnarfar. Enn-
afleiðingum að mikill hluti
þegnanna býr við sára fátækt,
og Sahel-rikin i Afriku, Afgan-
istan og Bangladess, sem vest-
rænir efnahagssérfræðingar
telja svo að segja vonlaus um að
geta nokkurntima komið sér
upp og virðast helst vilja
gleyma að séu til. Aðrir, sem
um þessi fátækustu allra fá-
tækra rikja fjalla, visa áliti
téðra efnahagssérfræðinga á
bug sem fordómum og benda á
að það hefur sýnt sig að með nú-
tima ræktunaraðferðum er vel
hægt að stunda kvikfjárrækt og
grænmetisrækt með góðum ár-
angri i Sahel-löndum og að Eþi-
ópia hefur einhverja bestu rækt-
arjörð Afriku.
væddu Vesturlönd voru næsta
berskjölduð ef þróunarlönd
sameinuðust um að neita þeim
um hráefni. Þetta hefur leitt til
þess að þróunarlöndin, sem
byggja útflutningsverslun sina
fyrst og fremst á sölu hráefna til
iðnrikja, krefjast þess að verðið
á þeim hækki til samræmis við
oliuverð.
Enginn neitar þvi að þörf
flestra þróunarlanda sé brýn. Af
um það bil 1700 miljónum
manna, sem i þessum löndum
búa (Kina ekki talið með), er
talið að um 1000 miljónir séu
meira eða minna vannærðar og
um hálf miljón deyi beinlinis úr
hungri árlega að meðaltali.
Öfullnægjandi heilbrigðisþjón-
OPEC og arabar
mörkuðu timamót
Tvennt er það, sem gert hefur
að verkum að þróunarlöndunum
hefur upp á siðkastið vaxið ás-
megin i baráttu sinni og sam-
stöðu. 1 fyrsta lagi sú ráðstöfun
samtaka oliuframleiðslurikja
(OPEC) að fjórfalda oliuverðið,
sem gert var 1973, og oliuút-
flutningsbannið, sem Arabarik-
in settu á Vesturlönd sama ár.
Hér var olian sem sé aflið á bak-
við. Þá sýndi sig að hin iðn-
usta og óholl lifsskilyrði valda
þvi að banvænir sjúkdómar
herja þessi lönd enn grimmi-
lega, malaria, blóðkreppusótt,
kólera, innýflaormar og fleira.
ítök auðhringa
Eftirtektarvert er að sameig-
inleg reiði þróunarrikjanna
beinist ekki gegn öllu hinu iðn-
vædda norðri, heldur aðeins
hinum vestræna, kapitaliska
hluta þess. Sósialisku löndin
sleppa að mestu við atlöguna
transkar almúgakonur fyrir utan bifreiðaverslun i Teheran
Yfirlýsing frá Hampiðjunni
— vegna óleyfilegra möskva um borð i Ingólfi Arnarsyni
Að beiðni forráðamanna
Bæjarútgerðar Reykjavikur, vill
Magnús Gústafsson forstjóri
Hampiðjunnar hf., i Reykjavik
taka fram eftirfarandi, vegna
möskva sem mældust of smáir i
poka vörpu Ingólfs Arnarsonar
þriðjudaginn 6. janúar sl.
I Hampiðjuna hf„ hafa aldrei
komið skipstjórar eða aðrir og
farið fram á að hnýtt væru fyrir
þá net með ólöglegri möskva-
stærð.
1 umræddu tilviki mældist hluti
möskva poka annarar vörpunnar
of smáir, að öðru leyti voru
möskvastærðir i báðum vörpum
löglegar.
Efnið i nefndum poka er blanda
af polyethylene og nyloni, en slikt
efni (nylonið) hefur nokkra til-
hneigingu til að hlaupa mismikið.
Nylonið i pokanum er frá 1974,
þegar skortur var á gerviefni, en
þá gátu hráefnissalar ekki
afgreitt efni, sem vitað var fyrir-
fram, hvernig breyttist við að
blotna. Auk þess getur einn og
einn möskvi misteigst við áraun
og orðið minni. Netin voru
afgreidd með löglegri möskva-
stærð, enda höfum við ávallt
kappkostað að fylgja settum regl-
um og notið i þvi sambandi að-
stoðar Landhelgisgæslunnar.
Nú er farið að strekkja netin i
nýju gufustrekkitæki, sem festir
betur hnútana, og minnkar það
likurnar á að möskvastærð breyt-
ist við notkun netanna.
Gufustrekkitækið var ekki
komið, þegar margumræddur
poki var framleiddur.