Þjóðviljinn - 01.02.1976, Side 9

Sunnudagur 1. febrúar 1976. ÞJÓÐVILAINN — SÍÐA 9
Stálframleiðsla og annar þungaiðnaður halda enn forskoti sinu — en
annars er vigorð dagsins virkni og hagræðing.
14—17% hærri en nú. Auka skal
framleiðslu á dráttarvélum og á-
burði um 60% og reynt að koma
kornbirgðum upp i 30 milj. smál.
Samt er fjárfesting i landbún-
aði áætluð allmiklu minni en i
siðustu áætlun (40 miljarðir
rúblna, áður 49) en þá er til þess
visað (grein eftir N. Hitajlenko),
að fyrri fjárfesting i landbúnaði
sé ekki farin að skila sér af fullum
krafti. Allavega verða afköst i
landbúnaði á hvern starfsmann
að aukast um þriðjung ef að áætl-
unin á að standast.
Virkni
En næst landbúnaði er mest
áhersla i áætluninni og skrifum
um hana lögð á aukna virkni
efnahagskerfisins i heild: betri
nýtingu hráefna og orku, styttri
byggingartima mannvirkja
(mikið er talað um að alltof mikið
sé i gangi af hálfköruðum mann-
virkjum), bætta stjórnun o.s.frv.
Einnig er krafist „verulegs
niðurskurðar'’ á handafli, á hluta
þess i framleiðslunni — og endur-
speglar þetta áhyggjur af þvi, að
fæðingum fækkar i landinu og
vinnandi fólki fjölgar litið eftir
þvi. Ætlast er til að verkafólk
auki afköst sin um 30—34% og er
það svipað og i siðustu áætlun. En
það er að þvi leyti erfiðara verk-
efni, að fjárfestingaraukning
verður minni nú en i sl. áætlun og
þvi allmiklu meira undir verka-
fólki sjálfu og skipulagningu
vinnunar komið en áður.
Vestrænir fréttaskýrendur telja
það veikleika i áætlunarsmiðinni,
að þrátt fyrir gagnrýni á slæma
stjórnendur og á framleiðslugæð-
in, sé þar fáar nýjar hugmyndir
að finna uin það hvernig bæta
skuli úr. Rætt er með nokkuð al-
mennu orðalagi um að heildsölu-
verðskuli ákveðið af meira raun-
sæi til að stjórnendur iðnfyrir-
tækja viti betur hvar þeir standa
að þvi er varðar framleiðslu-
kostnað, sem og um áframhald-
andi þróun efnahagslegrar sjálf-
stjórnunar, en ekki er boðið upp á
meiriháttar frumkvæði i þessum
efnum. Þess skal getið, að þeir
sem harðastir eru i gagnrýni á so-
véskan áætlunarbúskap halda þvi
fram, að skýrslugerð og útreikn-
ingakerfi séu svo gölluð, að eng-
inn geti i raun vitað með vissu
hvað er framleitt i landinu og með
hvaða tilkostnaði, en ekki er unnt
að fara nánar út i þá sálma hér.
Tækni og orka
Áætlunin endurspeglar viðleitni
til að leggja mikla áherslu á nýja
tækni. Iðnaðarframleiðslan i
heild á að aukast um 35—39%, en
mest aukning verður i fram-
leiðslu á tölvuútbúnaði (80%) og
sjálfvirkum útbúnaði (60—70%).
Á báðum þessum sviðum hefur
það verið knýjandi nauðsyn fyrir
Sovétrikin að vinna upp það for-
skot sem þróuðustu iðnaðarveldi
vesturlanda hafa náð.
Mikill hlutur er ætlaður orku-
framleiðslunni. Oliuframleiðslan
á að fara upp i 620—640 miljónir
smáleSta 1980 og er það talið
raunsæ aukning (27% frá þvi sem
nú er), einkum ef tekið er tillit til
þess hve vinnsla er erfið á hinum
nýju oliusvæðum á freðmýrum
Sibiriu. Meiri aukning verður á
framleiðslu jarðgass — takmark-
iðer 400—430 miljarðir rúmmetra
1980, en það er 42% aukning frá
þvi sem nú er. Það er þessi tala
sem mun gera Sovétrikin að
meiriháttar orkuútflytjanda áður
en áratugurinn er liðinn.
Gert er ráð fyrir þvi að utan-
rikisverslunin aukist um 30—35%.
En Financial Times segir um
þetta atriði, að reynsla siðustu
áætlunar kenni, að liklega verði
aukningin á viðskiptum, ekki sist
við vesturlönd, allmiklu meiri,
ekki sist vegna þarfa framsæk-
inna framleiðslugreina fyrir nýj-
asta tæknibúnað. t þessu sam-
bandi er og bent á fyrirheit um
aukið sjálfstæði einstakra ráðu-
neyta og stofnana i utanrikisvið-
skiptum.
Amen eftir efninu
Niðurstaða sovéskra greina um
áætlunina er i stuttu máli eitthvað
á þessa leið: áætlunin ,,mun efla
verulega efnahagsmátt Sovét-
rikjanna og hafa i för með sér
nýjar lifskjarabætur”. Niður-
staða þeirrar bresku greinar sem
hér var höfð til samanburðar er á
þessa leið: „Þegar á heildina er
litið bendir ekkert til þess, að ti-
unda fimm ára áætlunin verði ó-
merkileg né heldur að hún hafi
endurnýjun i för með sér. Enda
hefðu menn varla ráð á því — með
tilliti til þeirra erfiðleika sem hún
erfir frá niundi áætluninni. Og
bjartsýnustu markmið hennar
eru sem fyrr háð óútreiknanleg-
um þáttum eins og veðurfari, sem
sovéskir landbúnaðarsérfræðing-
ar óttast að hafi breyst til hins
verra til langs tima. En ef heppni
er með er hægt að fara fram úr
settu marki og á sumum sviðum
allverulega, og það myndi koma
orðstir stjórnarinnar til góða”.
Arni Bergniann tók sainan.
„Eldur ræður og tilheyrir
jörðu. Hefur þvi margt og mikið
verið um hann sagt. Að fomu
voru þeir sagðir bræður: Logi
(eldur), Kári (vindur), Hlýrnir
(himinn) og Hlér (sjór). Þessir
bræður hafa löngum þótt æsa
hver annan. Kári ýfir tiðum Hlé,
og eldur og sjór eru skæðustu
óvinir, og reyna, er þeir koma
saman, að kæfa og eyða hvor
öðrum. Eldurinn er hið eyðandi,
breytandi afl og hefur þótt þjóna
bæði góðu verunni og hinni illu.
Hann býr bæði I jörðinni og fyrir
utan hana og lýsir sér bæði með
lifgandi ljósi og deyðandi hita.”
Þannig ræðir Sigfús Sigfússon
um eldinn, og bætir siðan við:
„Eldurinn þótti fyrrum segja
fyrir dulda hluti. Ef hann logaði
glatt, vissi það á léttviðri; en ef
hann var daufur og þungbúinn,
var þungviðri i lofti. Þessi
kredda er eðlileg. — Ef mjög
snarkar i honum eða eldibrönd-
um, veit hann óhreint nærri og
er æstur af áhrifum frá þvi
óhreina og vill jafnvel fæla það
brott með snarki og gneista-
flugi. Þegar reykurinn, sem er
andgufa eldsins, strókar sig
beint upp i loftið úr reykháfum,
veit það á gott og léttviðri, en
hitt veit á þungviðri, er hann
bælist niður. Ef eldur dó á
heimili og varð eigi kveiktur
aftur, þótti sýnt að þá væri ann-
að eða bæði húsbændanna feig.
Margt þótti Gamli-Rauður vita i
sig, en svo hefur hann verið
nefndur i gamni stundum. —
Fyrrum höfðu menn þann sið að
horfa fasti eld, meðan hann log-
aði sem bjartast, og þóttust geta
séð i honum forlög sin fyrir-
fram; enda segja sumir enn, að
mörgum kynlegum myndum
bregði fyrir i honum, ef vel sé
aðgætt.”
Saltvikurtýra
En þjóðtrúin ber það með sér
að eldurinn á það til að bregða
vana sinum um náttúrlegt eðli,
ef kunnáttusamlega er að farið.
Á marga lund kunnu galdra-
menn að hagnýta sér
mannsistru, ef til vill fyrst og
fremst til lásagaldurs og
brýnugaldurs; en Jón Árnason
kann frá þvi að greina að
mannsistra þótti einnig fyrir-
taks ljósmeti. Hann segir:
„Til fleira er mannsistra góð
ogfita af dauðum mönnum en til
lásagaldurs og brýnugaldurs
þvi hvort tveggja hefur reynst
einkar vel til ljósa og sýnir það
bæði Saltvikurtýran og
Sólheimatýran. Kona nokkur i
Saltvik i Þingeyjarsýslu kvart-
aði yfir þvi að sig skorti ljósmat.
Var henni þá ráðlagt að hún
skyldi taka hauskúpu af manni
og hafa fyrir kolu og láta i hana
mannsistru og brennistein.
Konan lét sér þetta að kenningu
verða og entist svo vel ljós á
þessum ljósmat að ekki varð
slökkt á kolunni, og segja sumir
að það ljós lifi enn, en svo er það
dauft að til þess er jafnað og
kölluð „Saltvikurtýra” það ljós
sem illa logar.”
Sigfús Sigfússon telur Salt-
vikurtýru ættaða frá álfum.
Maður nokkur faldi sig bak við
þiljur i Saltvik á jólanótt og varð
þá vitni að álfadansi i' baðstof-
unni. Álfapiltur nokkur lýsti upp
húsið með fjölda kerta. En i
dögun sparn maðurinn fram
Eldur er bestur...Mvnd eftir Krasauskas
þiljunum og æpti: „Dagur,
dagur!” „Þá snaraðist pilturinn
til að slökkva ljósin, en týran á
bitanum slokknaði eigi, hvernig
sem hann blés. Reiddist hann þá
og sagði: „Drepstu aldrei!”
Það urðu áhrinsorði, þvi að hún
logaði þar siðan, Iitil og bláleit, i
marga mannsaldra.” Og Sigfús
bætir við: „Halda menn hana
slokknaða nú.”
Sólheimatýra
Saltvikurtýran var raunar
ekki einstök i sinni röð. Jón
Árnason segir: ,,Svo bar til að
konur tvær áttu að vaka yfir liki
um nótt i Sólheimakirkju i
Mýrdal. Þegar leið fram á nótt-
ina þraut þær ljósið. Þótti þeim
það allillt og óskemmtilegt að
vaka yfir dauðum manni i
myrkrinu. Tók þá önnur þeirra
það til bragðs að hún skar með
hnif eitt rifið úr siðunni á likinu
með holdi og öllu sem á þvi
tolldi, en maðurinn hafði verið
ákaflega feitur. Siðan kveikti
hún á öðrum enda rifsins, en
festi það niður á kór-
bitann. Þetta ljós entist þeim
ekki aðeins alla nóttina, heldur
lifði það allt til þess að loksins
tókst að slökkva það með sjö
bræðra blóði. En svo bar ljós
þetta litla birtu að til þess var
jafnað eins og Saltvikurtýrunn-
ar, og er enn nefnd Sólheima-
týra það ljós sem aðeins hjarir,
en deyr þó ekki út.”
Einn skrásetjenda Jóns Árna-
sonar leiðréttir siðar þessa
sögu: „Hún var ekki i kirkjunni.
heldur i skálanum, og til sönn-
unar að svo hafi verið er það að
þegar þeir bræður Sveinn
dannebrogsmaður Alexanders-
son og Eyjólfur bróðir hans
fluttust að Sólheimum frá Skál á
Siðunni sem þá var kirkjustað-
ur, i hinum mikla Skaftárdals-
eldi sem var svo nefndur. árin
1783—4, þá var skáli mikill á
Sólheimum, jafnvel frá fornöld,
og á einum bitanum i skála
þessum þóttust þeir bræður sjá
augljós merki þess er munn-
mælin segja, að reynt hafi verið
að höggva fyrrnefnda
Sólheimatýru úr bitanum. og
hefði bitinn verið höggvinn nær
þvi til miðs.”
Fleiri sögum bregður fyrir af
þessum kvnjatýrum. og þær
eiga systur i sögunni af galdra-
mönnum i Vestmannaeyjum.
Segir þar að i jarðhúsi einu
dimmu og ogurlegu var ein ljós-
týra dauf og logaði hún á
mannsistru i hauskúpu. og lá
þar hjá karl nokkur iskvggileg-
ur i fleti sinu. Atvik i þeirri sögu
vitna um að sá náungi hefur
kunnað fleira en að kveikja
merkileg ljós.
(Þjóðsagnasöfn Jóns Árnasonar
og Sigfúsar Sigfússonar.)
ÞORSTEINN
FRÁ HAMRI
TÓK SAMAN
KYNJAR
um eldinn