Þjóðviljinn - 22.05.1976, Blaðsíða 8

8 SIDÁ — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 22. maí 1976
Risaskip flytja ekki eingöngu ollu. Þetta norsksmiöaöa skip getur flutt 87.600 rúmmetra af fljötandi
jarögasi,en þaö magn nægir til aö sjá 150 þúsund manna borg fyrir húshitun I heilt ár.
Þegar spænska olíuskip-
ið Urquiola strandaði fyrir
utan hafnarborgina La
Coruna á norðvesturhorni
Spánar ekki alls fyrir
löngu fóru menn óhjá-
kvæmilega að hugleiða þá
miklu ógnun sem lifríki
sjávar og fjöru stafar af
þeim fIjótandi ferlikjum
sem nú sigla um höfin með
olíu.
Risaskipin eiga sér ekki langa
sögu, þau eru afkvæmi þeirra
uppgangstima sem auövalds-
heimurinn bjó viö eftir strið og
fram i lok sjöunda áratugarins.
Ariö 1955 pantar oliukóngur frá
Texas, Daniel K. Ludwig, 84 þús-
und lesta skip sem var þá þaö
stærsta sinnar tegundar. Grlsku
skipakóngarnir Onassis og Niarc-
hos vildu ekki vera minni menn
og pöntuöu fyrstu skip veraldar-
sögunnar sem mæld voru i sex
stafa tölum.
I því sambandi er ekki úr
vegi að rifja upp efni bók-
ar sem blaðamaðurinn
Noöl Mostert sem er suður-
afrískur að uppruna en
kanadiskur ríkisborgari
ritaði um risaskipin og
nefnist einfaldlega <#Sup-
ership". Þar fléttar hann
margvislegan fróðleik um
risaskipin inn i frásögn af
ferðalagi sem hann fór
með einu slíku frá Evrópu
til Persaflóa og aftur til
baka.
Bók Mosterts er ein sam-
felld viðvörun um þá ógn
sem stafar af þessum
skipum, ekki einasta hina
umhverf islegu heldur
einnig þá sem snýr að
áhöfnum skipanna.
Ariö 1956 kemur upp fyrsta
Súesdeilan og hiö ótrygga ástand
i stjórnmálum Mið-Austurlanda
sem fylgdi I kjölfar hennar varö
til þess aö menn fóru i alvöru að
gefa risaskipunum gaum. Smiöi
þeirra tók stökk fram á viö og
stæröin jókst hratt. Striö araba og
israela áriö 1967 og lokun Súes-
skuröarins i kjölfar þéss leiddi af
sér annað útþensluskeiö. Skipin
stækkuöu óöfluga: 200 þúsund, 250
þúsund, 326 þúsund, 370 þúsund,
470 þúsund 530 þúsund... og þaö
tók aö hilla undir miljón tonna
skipiö, bresku skipasmiöirnir
Harland and Wolff i Belfast sem
smiöuuðu Titanic á sinum tima
sóttu áriö 1966 um einkaleyfi á
smiöi miljón tonna olíuskips.
Japanir voru samt manna
fremstir i þessari þróun og af-
greiöslutimi skipanna styttist
stööugt. Nú tekur þaö Mitsubishi
skipasmiöastööina aöeins 7 mán-
uöi aö gera teikningu af 260 þús-
und tonna skipi aö veruleika.
Geigvænleg ógnun viö
lífríki sjávar og
tilvistarmöguleika
mannskepnunnar
Andstætt öllum hefðum
Þessi hraöa þróun er alger ný-
lunda á sviöi skipasmiöi. Sjó-
menn og útgerðarmenn hafa
löngum veriö ihaldssamir og litt
hrifnir af nýjungum fyrr en þær
hafa sannab gildi sitt og staöist
dóm reynslunnar. En eins og á
öörum sviðum ýtti gróðavonin,
sem var gifurleg i risaskipunum,
öllum gömlum heföum til hliðar.
Lengi framan af var þeirri að-
ferö beitt við hönnun risaskip-
anna aö stækka einfaldlega minni
oliuskip á teikniboröinu. En þessi
tröllvöxnu skip lúta allt öðrum
lögmálum og haga sér allt öðru-
visi I sjó en þau minni. Ekki bætti
heldur úr skák þegar fariö var að
spara stálib sem er langstærsti
kostnaöarliöurinn viö smiöi þess-
ara skipa. Reynslutimi risaskip-
anna var sáralitill og öllum til-
raunum meö sjóhæfni þeirra stillt
i hóf. Enda fengu menn að súpa
seyðið af bráðlætinu. Smiöagallar
i risaskipum uröu æ tiöari og áriö
1972 neyddust tvær japanskar
skipasmiöastöövar til aö kalla inn
55 risaskip sem þær höföu smiö-
að, einkum vegna lélegrar raf-
suöu. Þaö haföi m.a. komiö i ljós
að hreinlega haföi gleymst aö raf-
sjóða ýmsa veigamikla hluti skip-
anna, t.d. voru fjögur bönd i 58
þúsund tonna skipi sem smlðaö
var árið 1964 hvergi fest.
Sjómannastéttin fékk aö gjalda
fyrir gróðahyggjuna meö ótöld-
um mannslifum.
Réttindalausir
yfirmenn
Til þess aö auka gróöann enn
meira láta margir útgeröarmenn
skrá skip sin i löndum eins og
Liberiu, Panama, Honduras og
Libanon, þvi þar eru kröfur um
öryggi og aðbúnaö áhafnarinnar
minni en á Vesturlöndum. A
pappirunum á Liberia stærsta
flota heims. Liberia á lika annað
met: meöalaldur þeirra skipa
sem þar voru skráö og fórust á
árunum 1966—70 var 8.7 ár. 1 Jap-
an og Evrópu var sambærileg
tala 12 ár.
Það hefur oft komiö I ljós þegar
skipstapar eru rannsakaðir að
margir yfirmannanna eru rétt-
indalitlir eöa -lausir. Til dæmis
var skipstjóri á bandarisku skipi
skráðu I Liberiu sem fórst fyrir
nokkrum árum algerlega rétt-
indalaus. Þessum mönnum er oft
þrælað út, til dæmis haföi skip-
stjórinn á Torrey Canyon ekki
stigiö á land i 366 daga þegar skip
hans strandaöi viö suövesturodda
Englands. Þótt tækjabúnaður
skipanna sé mjög fullkominn eru
tækin iöulega biluö langtimum
saman. Þegar eitt af skipum On-
assis, Arrow, sem skráö var i
1
Laugardagur 22. mai 1976 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 9
.' >.,, , .,,v
Tiflis, höfuöborg Georgiu. Þar hafa libsmenn „frjálsrar verslunar'
snúist gegn stjórnvöldum meö sprengjutilræöum.
Hreinsað til í
Georgíu
Liberiu, strandaöi úti fyrir
ströndum Kanada árið 1970 bilaði
ratsjáin klukkutima áöur en slys-
ið varð, bergmálsdýptarmælirinn
haföi verið bilaöur i tvo mánuöi
og giróáttavitinn sýndi þriggja
gráðu misvisun. Oft stafa þessar
bilanir af þvi að þeir sem um-
gangast tækin kunna ekki aö nota
þau eða gera viö þau, eða hafa
hreinlega ekki fyrir þvi að láta
gera viö tækin i höfnum.
Lítil sjómennska
Ef risaskip verður fyrir óhappi
úti á rúmsjó og þarf aö komast i
slipp til viögerðar eru góö ráö
dýr. Arið 1972 var aöeins 21 þurr-
kvi til i heiminum sem gat tekið
viö skipum stærri en 200 þúsund
tonn. 10 þeirra voru i Japan, af-
gangurinn I Evrópu. Ef skipin
leka er algengt aö hafnaryfirvöld
neiti þeim um aö koma aö landi.
Þess eru dæmi að skip hafa veriö
tvo mánuöi á flækingi milli hafna
vegna þessa.
Stærð skipanna gerir þeim viöa
erfitt fyrir. Stærsta skip sem til
var I heiminum þegar bók Most-
erts var skrifuö áriö 1974 var
Globtik Tokyo, 476 þúsund tonn.
Það er 373 metrar aö lengd og
ristir rúma 27 metra. Það þýðir
að siglingar á grunnslóöum eins
og Ermarsundi, Noröursjó og
Malakkasundi eru mjög vara-
samar enda hafa risaskip oft tek-
ið niðri á þessum slóðum.
Nú mætti ætla aö allt væri gert
til að gera þessi skip sem best úr
garði þannig aö stjórnun þeirra sé
sem auðveldust. En einnig þar er
sparaö. Til dæmis heyrir þaö til
undantekninga aö risaskip séu
búin tveim skrúfum. Það þýöir aö
skipin eru algerlega stjórnlaus
þegar hraðinn minnkar og viö-
bragðsflýtirinn er mjög lítill.
Starf um borö i þessum ferlikj-
um á lítiö sameiginlegt meö hefð-
bundinni sjómennsku. Stærðar-
hlutföllin ein gera sitt. Þegar 200
þúsund tonna skip siglir tómt eru
50 metrar frá brúnni niöur aö sjó-
linu. Breidd skipsins er mjög
svipuö. Allur stjórnbúnaöur er
elektróniskur og jafnvel tölvu-
drifinn. Þaö heyrir til algerra
undantekninga aö vélstjórar
komi nálægt vélinni. Stjórnun
skipanna færist æ meir yfir á
hendur raftækni- og tölvufræð-
inga. Ahafnirnar koma sjaldnast i
land, bæbi komast skipin yfirleitt
ekki upp að heldur liggja viö legu-
færi langt fyrir utan og svo hefur
tækni viö losun og lestun fleygt
fram. Þaö tekur dagpart aö losa
200 þúsund tonna skip.
Eins og
sardínudós
Eins og áður segir er það al-
gengt bragð útgerðarmanna aö
skrá skip sin þar sem öryggis-
kröfur eru litlar. En þaö nægir
ekki. Þegar skip fara fyrir
Góbrarvonarhöfða á suðurodda
Afriku urðu þau aö hafa ákveðiö
friborð vegna þess aö siglingar-
leiöin er ein sú hættulegasta i
heimi. Fyrir 200 þúsund tonna
skip þýddi það aö 5 þúsund tonn-
um minna af oliu komst i þaö.
Þetta óx útgerðarmönnum i aug-
um og þvi beittu þeir Alþjóöa sigl-
ingamálastofnunina (IMCO)
þrýstingi og fengu þessu breytt
sumariö 1968. Strandlengja og lif-
riki Suöur-Afriku fékk aö súpa
seyöið af þessu. Fjöldi skipa fórst
eöa varö fyrir áföllum og mörg
verstu mengunarslysin urðu
vegna þess ab skipstjórar uröu
smeykir við sjólagiö og létu þús-
undir tonna vaöa i sjóinn til aö
létta skip sin.
Loks ber aö nefna eitt atriöi
sem hefur grandaö mörgu skip-
inu. Þegar skip sigla með tóma
tanka er mikil hætta á sprenging-
um i þeim. Menn standa ráöþrota
frammi fyrir þeim lögmálum
sem gilda i tönkum sem borið
hafa oliu eba gas, þvi efnasam-
setning oliunnar er mjög misjöfn
eftir uppruna og jafnvel einstök-
um oliulindum. Banvænt gas
myndast i tómum tönkum og eng-
inn veit hvernig hver einstakur
farmur bregst viö þegar hann
kemur i snertingu viö stálið i
tönkunum. Mönnum er i fersku
minni hvarf norska skipsins
Berge Istra i vetur. Tveir menn
sem komust af skýröu svo frá að
miklar sprengingar heföu oröið i
skipinu og það sokkiö á örfáum
minútum. Þetta er siöur en svo
einsdæmi þvi það hefur oft gerst
Hér hefur fótboltavöllur I fullri
stærö veriö felldur inn I teikningu
af oliuskipi sem mælist 335
þúsund tonn. Þetta ætti aö gefa
nokkuð góöa mynd aö stæröinni.
aö þilför risaskipa hafa hreinlega
rifnaö og rúllast upp eins og þeg-
ar sardinudós er opnuð.
Fátt um svör
Þegar olia kemst I sjó koma
upp ýmsar spurningar sem vis-
indin kunna litil sem engin svör
við. Augsýnilegasti skaöinn bitn-
ar á sjófuglum, fjörugróöri og
grunnsjávardýrum. En hversu
lengi varir eyöingarmáttur oliu-
brákarinnar? Og hvert berst hún
fyrir straumum og vindi? Viö
þessu eru fá svör til.en vitaö er að
þegar olia sest á sjó gerist a.m.k.
tvennt: svif og annað dýralif sem
þrifst viö yfirboröiö eyöist og þar
með mikilvæg fæöa djúpskreiðari
sjávardýra, og olian myndar eins
konar teppi ofan á sjónum og
sviptir hann þar meö öllu súrefni
sem sjávardýrin þarfnast.
Tilraunir meö efni sem kljúfa
sameindir oliunnar eöa sökkva
henni hafa ekki boriö þann árang-
ur sem menn vonast eftir. Þau
efni sem notuð voru I fyrstu ollu
iðulega enn meira tjóni en sjálf
olian, þetta hefur þó breyst til
batnaöar undanfarin ár. Algengt
ráö er að nota kalk til aö sökkva
oliu en þegar þaö er gert renna
menn blint i sjóinn meö þaö
hversu lengi olian helst á botnin-
um og hvaöa áhrif hún hefur á
botngróður. Olia sem sökkt er hér
getur borist langar leiöir með
neðansjávarstraumum og skotiö
upp kollinum allt annars Staöar.
Þegar litiö er til þess hve fátt er
vitaö um afleiöingar oliumengun-
ar og viðbrögð viö henni verður
það enn ógnvænlegri ábyrgöar-
hlutur aö smiöa skip á sem styst-
um tíma, gæta ýtrasta sparnaöar
við gerö þeirra og neyta allra
bragða til aö sniöganga öryggis-
kröfur. Slikt athæfi sýnir svo
glórulaust viröingarleysi fyrir
mannlegu lifi og náttúrulögmál-
unum að orö fá ekki lýst þvi. En
auðvaldið svifst einskis á þessu
sviöi frekar en öörum.
—ÞH tók satnan.
Georgia (eða Grúsia) er litið,
fjöllótt sovétlýðveldi suðvestan
undir Kákasusfjöllum og liggur
að Tyrklandi. Ibúar eru fimm
miljónir. Georgia var velþekkt
þegar i fornöld, og georgiumenn
hafa næstum aílir verið kristnir
siöan árið 318. Georgiumenn hafa
verið undir sterkum tyrkneskum
og irönskum menningaráhrifum,
þótt svo aö siöustu tvö hundruö
árin hafi þeir verið að nálgast
rússa á þeim vettvangi. Astæðan
til þess að þeir hölluðu sér aö
rússum var von um að fá hjá
þeim vernd og skjól gegn tyrkjum
og irönum. I Sovétrikjunum er
fremur litiö á georgiumenn sem
asiu- en evrópumenn.
Þýöing Georgiu i sovéskri — og
áöur rússneskri — sögu hefur ver-
ið allmiklu meiri en ætla heföi
mátt, miðað við það hve þetta er
litil þjóð i litlu landi. Ef til vill er
engin þjóö Sovétrikjanna frægari
en georgiumenn, að rússum að
sjálfsögðu frátöldum. Mesta
frægð hefur þetta litla land þó
hlotið á seinni timum vegna þess,
að Jósif Stalin var georgiumaður.
Þaö var lika sá alræmdi Lavrenti
Beria, æösti yfirmaður sovésku
öryggislögreglunnar mörg sið-
ustu ár Stalins.
Eins og sakir standa hefur
Georgia fengið mikið umtal i
Sovétrikjunum af allt öörum or-
sökum. Þegar minnst er á
Georgiu þar um þessar mundir,
detta flestum fyrst i hug svarta-
markaösviðskipti, spilling og
BRUSSEL 19/5 NTB-Reuter —
Haft er eftir vestrænum dipló-
mötum aö Bandarikin hafi komið
sér upp nýju vopni, sem sé eitt
það skæðasta sem nokkru sinni
hafi verið framleitt. Háttsettir
herforingjar i aöalstöðvum Nató i
Brussel vilja hvorki játa þvi né
neita aö vopn þetta sé til, en fyrr-
nefndar heimildir segja að þegar
sé farið að framleiöa þaö i Banda-
rikjunum. Það hefur að sögn dul-
nefnið Captor.
Hér kvað vera um að ræða
tundurskeyti, sem liggur i hiöi á
hafsbotni, en jafnskjótt og óvin-
veittur kafbátur nálgast, skriður
það út úr skelinni og tekur stefnu
á hann. Hægt er að útbúa Captor
auðsöfnun einstaklinga. Þessi
auögunarafbrot eru i nánu sam-
bandi viö það, að Georgia selur
öðrum sovétrikjum ávexti og
grænmeti á háu veröi, sérstak-
lega að vetrarlagi, þegar lýð-
Eftir
DEV MURARKA,
fréttaritara
Information í
Moskvu
veldin noröur frá eru þakin snjó.
Arangurinn hefur orðiö sá, aö
skapast hefur almenn andúð á
viðleitni georgiumanna tii að
auðgast persónulega, enda eðli-
legt i samfélagi, þar sem ekki er
gert ráö fyrir að einkaauðævi séu
til.
En i mörg ár fékk einkafram-
takiö að blómstra i Georgiu, án
þess að nokkurt merki sæist um
það aö alrikisstjórnin i Moskvu
gripi fram i. En þetta breyttist
skyndilega i september 1972,
þegar Vasili Mshavanadse, sem
hafði veriö fyrsti ritari Kommún-
istaflokks Georgiu i mörg ár, var
settur á eftirlaun, enda þá kom-
inn um sjötugt. Eftirmaður hans
varð Edúard Sjevarnadse, aðeins
44 ára að aldri, sem allt frá 1965
meö kjarnorkusprengju, og þaö á
að vera meö öllu ómögulegt fyrir
skotmarkið að komast undan
honum. Missi hann þess i fyrstu
atrennu, ræöst hann aö þvi að
nýju. Hann á lika að vera öruggur
um að þekkja vini frá óvini, svo
að ekki á aö vera nein hætta á að
hann veitist að Nató-skipum.
Hægt er að sleppa Captori i
sjóinn úr kafbátum, skipum og
flugvélum, meðal annars er taliö
að bandariska sprengjuflugvélin
B-52 geti tekið mörg eintök af
honum með sér og sleppt þeim i
sjóinn úr mikilli hæð.
Meginhlutverk Captors kvaö
eiga að vera að loka höfunum
milli Bretlands og Islands og
haföi verið innanrikisráðherra
Georgiu og þar sem yfirmaður’
sovésku leyniþjónustunnar —
KGB — i rikinu.
Þessi mannaskipti á hæstu
stööum leystu úr læðingi storm
hreinsunar, sem enn geisar i
Georgiu. Sá stormur blæs enn, i
sambandi við hann er ljóstraö
upp hneykslismáium og meira að
segja hafa verið framin sprengju-
tilræði og ofbeldi beitt á fleiri
vegu, en svoleiðis nokkuð kemur
varla fyrir annarsstaðar i Sovét-
rikjunum.
1 nokkur ár hefur gengiö orð-
rómur þess efnis, að Sjevarnadse
sé sifellt hótað bráðum bana af
mönnum, sem ekki gefa upp
hverjir þeir eru. Einnig hefur svo
oft veriö kveikt i opinberum eign-
um að stórri furðu gegnir. Siöasta
fréttin frá Georgiu er um það aö
sprenging hafi brotið glugga i að-
setursbyggingu rikisstjórnar-
innar i höfðuðborginni Tiflis
(Tbilisi). I byrjun april var valdiö
tjóni á tónleikahúsi meö spreng-
ingu.
Ofbeldisaögeröir þessar eru þó
siöur en svo pólitiskar mótmæla-
aðgerðir. Hér sýnist vera um að
ræöa siöustu valdbeitingarmót-
stööuna af hálfu hópa og einstakl-
inga, sem ekki geta lengur lifað i
dýrlegum fagnaði og ekki oröiö
eða haldiö áfram að vera auðkýf-
ingar. Segja má að hér sé ákveðið
sögulegt timabil að renna á enda.
Rússar segja að georgiumenn
hafi alltof lengi notið þess aö vera
landar Stalins, og aö nú veröi aö
gera breytingu þar á.
Og til þess að koma breyt-
ingunni i kring hafa hlutirnir ekki
verið teknir neinum vettlingatök-
um. Fyrir skömmu siöan birti
sovéska blaðið Literatúrnaja
Framhald á bls. 14.'
Islands og Grænlands, ef striö
skyldi brjóast út, þannig að kaf-
bátafloti Sovétrikjanna komist þá
ekki þar i gegn suður i Atlantshaf.
Sé tilgangur Nató meö þessu aö
halda sovéska kafbátaflotanum
sem mest austan og norðan
þeirrarlinu, sem liggur frá Bret-
landi tii Grænlands, yfir Island,
og er samkvæmt þessu gert ráö
fyrir að skæðustu sjóorrustur
næsta hugsanlegs heimsstriðs
verði háar á hafinu milli Islands
og Noregs. Það fylgir meö
sögunni að ekki sé fyrirhugað að
sleppa vigvéi þessari i sjóinn
nema þvi aðeins að striö sé skolliö
á eða likur séu á þvi að brjótist út
innan fárra klukkustunda.
Bandaríkin sögð ráða
yfir nýju ógnarvopm