Þjóðviljinn - 22.08.1976, Blaðsíða 5

Sunnudagur 22 ágúst 1976 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5
Uggvænleg
þróun í
tölvumálum
Tölvufræðingar að starfi við skerða persónufrelsi tnanna.
tölvu: geigvænlegt tæki til að
Ekki er vafi á þvi að tölvufyr-
irtækið IBM — „International
Buisness Machines” — er með-
al þekktustu fjölþj.fyrirtækja
heims, og meðal hinna virtustu
gæti maður einnig sagt, þvi að
hingaö til a.m.k. hefur það
hvergi verið bendlað við
hneykslismál eöa undirróöurs-
starfsemi af þvi tagi, sem t.d.
hefur gert auðhringinn ITT tor-
tryggilegan i margra augum.
IBM hegðar sér þvi nokkuð ólikt
ýmsum öðrum fjölþjóðahring-
um: þaö hefur opinbert aðsetur
sitt i Bandarikjunum og sterka
bandariska miöstjórn, og það
kemur ekki fram undir marg-
vislegum og ólikum merkjum
og nöfnum, likt og þeir fjöl-
þjóðahringar sem vilja dulbúa
starfsemi sina, heldur leitast
það fremur viö að notfæra sér
hiö virta nafn IBM i auglýsinga-
skyni.
A sinu sviöi er IBM lang-
stærsta fyrirtæki veraldar. Það
ræður yfir 75-80% af tölvumark-
aðinum i Bandarikjunum og um
eöa yfir 60% af tölvumarkaði
VesturEvrópu. Jafnvel i löndum
þar sem innlend tölvufyrirtæki
reyna að keppa viö það ræður
þaö yfir um helmingi markaös-
ins, og sums staöar lætur nærri
að það hafi algera einokunarað-
stööu —þannigerástandiðt.d. á
tslandi. Hagnaðurinn er lika
eftir þvi: fyrstu niu mánuði árs-
ins 1974 voru heildartekjur þess
yfir 9 miljarða dollara (21%
meira en á sama tima árið áð-
ur) og hreinn hagnaður var þá
1,4 miljarðar dollara (25%
meira en á sama tima árið áð-
ur). Þessar tölur má bera sam-
an við þjóöarframleiöslu i með-
allöndum eins og Finnlandi og
J'yrklandi. Arið 1974 voru
starfsmenn IBM jafnmargir og
islendingar, grænlendingar og
færeyingar til samans, eða um
300.000.
Fer halloka í samkeppni
Fáar þjóðir heims verja
meira fé til rannsókna en fyrir-
tækið IBM, þótt stór hluti af þvi
fé fari reyndar til markaðs-
könnunar og markaðsrann-
sókna af ýmsu tagi. Er þvi
freistandi að álykta sem svo að
fyrirtækið hafi þessa forystu á
tölvumarkaði vegna þess að þaö
standi öðrum framar i tölvu-
tækni. En svo vill þó til að ýms-
ar ástæöur eru til aö.véfengja
það. 1 nýlegu hefti timaritsins
„Computerworld” (31. mai
1976) er skýrt frá birtingu
skýrslna, sem stjórn IBM hafði
látið gera um sölu fyrirtækisins
á árunum 1970 — 71 en ekki ætl-
aö til birtingar. Þær voru þó að
lokum lagðar fram i málaferl-
um i New York nýlega og birtar.
Að sögn „Computerworld”
leiddu þessar skýrslur I ljós
„það sem margir tölvunotendur
vissu þegar”, að IBM stendur
sig yfirleitt illa, þegar það lend-
ir i beinni samkeppni við aðra
tölvuframleiöendur — t.d. á
þann hátt að fyrirtæki, sem ætl-
ar að kaupa tölvu, býður ýms-
um tölvuframleiðendum að
koma með tilboð, sem það ætlar
siðan að meta. Samkvæmt þess-
um skýrslum hreppir IBM, sem
ræður yfir 60-90% af heildar-
markaðinum, kaupin ekki nema
i 22-50% tilvika, þegar þaö lend-
ir i slikri samkeppnisaöstööu.
Sem dæmi má nefna, að þegar
IBM bauð fram tölvuna IBM
370/145 (sem mun vera sú sama
og notuð er i Skýrsluvélum rik-
isins og Reykjavikurborgar) á
móti samskonar tölvum annara
fyrirtækja, vann það ekki i sam-
keppninni nema i 37% tilvika.
Hins vegar er samkeppni af
þessu tagi ekki nema litill hluti
af heildarmarkaöi fyrir tölvur
og tekst IBM að bæta sér ræki-
lega upp þessa ósigra, þegar
það getur boöið beint fram sina
vöru án mótframboðs frá öðr-
um.
Það þarf þvi ekki að koma
neinum á óvart að heyra það að
áriö 1974 sagði A.G.W. Biddle,
einn af forstjórum Computer
Industry Association, á fundi
meö nefnd öldungadeildar
Bandarikjaþings um einokunar-
hringi, að IBM byggöi stöðu sina
á tölvumarkaðinum ekki á nýj-
um tækniuppfinningum heldur á
sölustefnu sinni. En hvað sem
um þau orð má segja, þá er það
nokkurn veginn vist aö fyrir-
tækið hefur a.m.k. ekki þá
tækniyfirburði sem markaös-
staða þess virðist i fljótu bragði
gefa til kynna, heidur hefur þaö
fengið þessa stöðu á annan hátt
— og heldur henni einnig við á
annan hátt. Þetta brýtur vitan-
lega i bág viö eina af helstu
„kreddum” kapitalismans, sem
sagt þá að tækniframfarir séu
besta leiðin til sigra á markaði.
Hins vegar er ekki loku fyrir
það skotið að þessi „kredda” sé
einungis yfirborösvigorð (nema
oröið tækniframfarir sé tekið i
annari merkingu en venjulega
er gert, eins og drepið verður á
siðar) og stefna IBM sé i sam-
ræmi við dýpri tilhneigingu
kapitalismans
Hætta af þjóðernisstefnu
Ekki er hægt aö skilgreina aö-
ferðir IBM til að viöhalda mark-
aðsstöðu sinni og auka hana án
þess að útskýra fyrst hvaða
hættur steðja nú að henni. Þær
eru einkum tvenns konar: ann-
ars vegar er þjóðernisstefna,
sem skýtur nú upp kollinum á
einstaka stöðum (t.d. i Bret-
landi, Vestur-Þýskalandi og
Japan) en getur alltaf birst i
einhverri nýrri mynd, og kemur
fram á þann hátt að leiötogar
einnar þjóðar vilja að hún fái
aukið vald um sin eigin tölvu-
mál. Hins vegar er afleiðingin
af ýmsum tækniframförum:
verðlækkun á þeim vörum, sem
snerta tölvur, framleiðsla á
ódýrum smátölvum o.þ.h.
Markmið IBM virðist ekki ein-
ungis vera það að halda þeirri
stööu sem fyrirtækiö hefur og
komast inn á nýja markaði t.d.
markaði fyrir smátölvur, held-
ur búa svo um hnútana að þaö
fái einokunaraðstöðu og þurfi
ekki aö eyöa orku i að verja
markaðinn geti beitt sér að þvi
aö auka hann smám saman.
Fyrstu viðbrögð IBM I þeirri
stöðu, sem nú rikir, eru vitan-
lega þau að tryggja sig gegn
þeim hættum, sem kunna að
stafa af þjóðernisstefnu, og not-
ar fyrirtækið til þess stöðu sina
sem alþjóðahringur. Fram-
leiðslu IBM er dreift um fjöl-
margar verksmiðjur, sem eru
staðsettar i einum fjórtán lönd-
um a.m.k , og er henni þannig
fyrir komiö að hinir ýmsu hlutar
einnar og sömu tölvu eru fram-
leiddir á ólikum stööum. Jafn-
framter þekkingu dreift á sama
hátt: sérfræðingar einnar verk-
smiðju kunna góð skil á þvi sem
verksmiðjan framleiðir — en
hafa enga yfirsýn yfir tölvuna i
heild. Það kemur jafnvel fyrir
— þótt það sé alveg fáránleg
vinnuhagræðing — að hugbún-
aður er hannaður i mörgum
löndum, einn þáttur þess á
hverjum stað. Þannig er alveg
fyrir þaö girt að nokkur stjórn
geti nokkurn tima þjóönýtt
„tölvuverksmiðju” IBM — þaö
er nefnilega ekki til nein verk-
smiðja sem gæti starfað sjálf-
stætt. Það er jafnvel ekki til á
neinum stað sérfræðingur, sem
gæti gengiö á sveif meö þjóðern-
issinnaöri stjórn og hafiö fram-
leiðslu á svipuðum tölvum og
IBM framleiðir i staðinn fyrir
það fyrirtæki.
Tvíþætt markmið
Þegar bakhjarlinn er tryggð-
ur á þennan hátt getur IBM snú-
iö sér aö sölumarkmiði sinu, en
það er i rauninni tviþætt:
tryggja það fyrst að þeir sem
hafa einu sinni keypt tölvu eða
eitthvert gagnavinnslutæki ai
IBM haldi tryggð við það fyrir-
tæki og versli ekki við keppi-
nauta þess og siöan að þeir sem
þegar eiga IBM-tölvu haldi
áfram aö kaupa eða leigja fleiri
ný tæki.
Fyrra markmiðinu reynir IBM
að ná með þvi að búa þannig um
hnútana að viðskiptavinirnir
verði helst aö kaupa af fyrirtæk-
inu heilt gagnavinnslukerfi en
ekki einstök tæki. Þessi gagna-
vinnslutæki eru ekki stöðluð
(eins og t.d. stereo-tæki eru nú)
þannig að unnt sé aö tengja
saman á auðveldan hátt tæki frá
ýmsum fyrirtækjum, heldur er
allt gert til þess að það sé sem
erfiðast og óhagkvæmast. Einn-
ig er hugbúnaðurinn seldur meö
vélbúnaðinum, þannig að allt
fellursaman. Ef viðskiptavinur
vill auka við kerfið er þvi hag-
kvæmast að fá vél til viöbótar
frá IBM. Til þess að tryggja sig
enn betur gagnvart tæknimönn-
um, sem kynnu þrátt fyrir allt
að hafa áhuga á hentugum vél-
um annara fyrirtækja, leitast
sölumenn IBM svo við að hafa
beint samband við forstjórana
sjálfa, sem hafa ekki tima til að
hlusta á flókin tæknileg rök, og
koma þeim á þá skoöun að hent-
ugast sé að kaupa allt gagna-
vinnslukerfið frá IBM
Seinna markmiöinu reynir
IBM að ná meö þvi að koma
stöðugt fram á markaðinn með
nýjar og nýjar vélar, sem oftast
eru boðaðar með brauki og
brambolti sem miklar „tækni-
framfarir”. 1 raun og veru eru
þessar „framfarir” mestar fyr-
ir IBM sjálft, því aö þær miöast
við að gera tæki úrelt sem vel
mætti nota áfram og leiða til
aukinnar neyslu. Þetta siðasta
atriði skiptir miklu máli fyrir
IBM, þvi að þannig getur fyrir-
tækiö vegiö á móti verðlækkun-
um, sem hafa oröið á ýmsum
sviðum i tölvuiönaðinum. Eitt
dæmi um þetta er það þegar
tölvan IBM 370 tók við af IBM
360. Nýrri tölvan var gerð á
þann hátt að hún notaði miklu
meira „minni” en hin eldri, og
var það gert vegna verðlækkun-
ar, sem einmitt hafði orðið á
þessum hluta tölvunnar.
Framtíðarstefnan
En þessar tvær léiðir þykja þó
sennilega ekki nægilega tryggar
og þvi hefur stjórn IBM á sið-
ustu árum tekið upp stefnu, sem
er vafalaust i hennar augum
endanleg lausn alls vandamáls-
ins. Stjórn og sölumenn IBM
berjast sem sagt alls staðar fyr-
ir þvi aö upp veröi tekin sú
stefna að koma á fót griðarlega
umfangsmiklum gagnabönkum
(data-banks) sem spanni yfir
annað hvort eitt svæði (héraö,
borg) eða eitt ákveðið svið, og
er þá ætlast til þess að tölvunot-
endur samtvinni verkefni sin.
Þessum gagnabönkum geta svo
einnig fylgt fjarskiptatæki,
þannig að menn geta notfært sér
slika tölvumiðstöð þótt þeir séu
viösfjarri henni. Til þess að ná
þessu markmiði höfða sölu-
menn IBM (samkvæmt fyrir-
mælum frá stjórn fyrirtækisins
að þvi er virðist) til skrifstofu-
veldismanna og sérfræðinga,
sem lita með velþóknun á það
geigvænlega valdatæki, sem
slikur gagnabanki yrði.
A þennan hátt gætu skrif-
stofuveldismenn og sölumenn
IBM sameinast til að ná hvor
um sig að þvi markmiöi sem
þeim er að skapi og þeir
gætu ekki náð nema i samein-
ingu, þvi að veröi slikir gagna-
bankar teknir upp hlýtur þaö að
hafa tvær afleiðingar.
Annars vegar myndi IBM fá
algera einokun á tölvumarkaö-
inum, útrýma öllum smátölvu-
framleiöendum og gera stjórn-
um ókleift að taka upp neina
sjálfstæða stefnu i tövlumálum.
Vald yfir tölvuiðnaðinum yrði
algerlega i höndum IBM, sem
réði þróun hans og stjórnaöi
henni i samræmi við eigin hags-
muni, og þvi valdi yröi ekki unnt
að hnekkja, vegna dreifingar
framleiðslu IBM.
Hins vegar myndu gagna-
bankar vera stöðug ógnun við
lýöræöi i þeim löndum sem þeir
yrðu teknir upp (og það yrði alls
staöar að lokum, þvi að ekki er
unnt að snúa þróuninni við þeg-
ar hún er komin á visst stig).
Bæði eru gagnabankarnir og
það sem þeim tilheyrir svo flók-
ið mál, að hvorki almenningur
né kjörnir fulltrúar hans gætu
haft nokkra hönd i bagga með
notkun hans, og svo er stööug
hætta á þvi að þeir verði misnot-
aöir til að skerða persónufrelsi
manna.
Þetta þykir kannski óþörf
svartsýni, — en versta hættan
stafar þó af þvi að umræður um
tölvumál fara að miklu leyti
fram bak við tjöldin, og koma
a.m.k. ekki fyrir sjónir almenn-
ings vegna þess að þær eru
sagðar of „tæknilegar”. Hins
vegar er brýn nauðsyn á þvi að
almenningur geri sér grein fyrir
þvi hvert þróunin kann að
stefna, ef ekki er takiö i tauminn
nógu snemma.
e.m.j.