Þjóðviljinn - 22.08.1976, Blaðsíða 20

DJOÐMMN
Sunnudagur 15. ágúst 1976 ■
* '
Ættin
Effersöe í
Færeyjum
Ættfaðirinn var foringi lifvarða
Jörundar hundadagakonungs
Ein af helstu götum Þórshafnar er kennd viö Rasmus Effersöe.
Foringi lífvaröar Jörundar
hundadagakonungs var Jön
Guömundsson, Islenskur
stúdent og ólátabelgur. Þegar
Jörundur hröklaöist frá völdum
varö Jón aö flýja ættland sitt og
fór hann til Færeyja. Þar eign-
aöist hann börn og buru , tók
sér ættarnafniö Effersöe eftir
æskuslóðum sinum i Effersey
viö Reykjavík eða örfirisey eins
og hún er nú yfirleitt nefnd. Af
FÖRlXr.ATÍDlXDl keomr «1 f>r»u
Tórwbfln I hrórjöira min»M (f ktntir »
krúnu um kriti.
FÖRTXiiATtBIXDI rfl ffomþ t*ft. iA
l*Tn> wál o«r Ktrja xoym a* vrakj»
•>% *t>"rkja ruiitum FSringar o«
Íími tc»r al vcrd* fríír I stinní off *kínní.
F6RIN<»AT£ÐÍ>ÍDI vö framRWk m&t#t
ofr hvat, iwm kan verða tH fyri ok-
kara vmmtvegir 4 kradi.
FÖRlXDATfDINTO vli. ««a ost (freiu.
n<gj*»tu UtKndi úr Torjum og Sftrtim
ioodutn.
, FÖRINGATÍÐINm vú fmmber* *v
Vfttöm, »kjvmtivög\im oj£ ym*um o&ram, tft
.Vtívm* á mili, ao fnikiá, Mim
rúmuA knan.
Ti, iS nnvndin fyri FörtugnfoUiK tók mr
fyri at utgern eitt btoft i Férnynkuro máH,
i«r tnft ikke fritt st hon uúrdt fyri tl, *t
Wnfti* viltH ttaövnftgvímfttÍMer. 1 eintmn
Undl. kvnr i fá h»»« ten «t hua og tmn
í*rri al akriva rooftumiilft. «r taft ttdft
ramtandi, -t eitt buft tuno F&ringattftiroii
rikal kutroa ttkva ritt vatfkontin gntur i
hrSoemane h4*i, Taft, mm i « ttendtir,
tovtw at veva valgt vift anfcigsan. eo at
foUt kann hava bug at ntava aeg igjdgnuro
t«r* ékunmnfu ránároar. Hann, ntro ar
hiftin ti! at vera Mýrari fyri bUinuro,
htldur erjf íkki at rero förmn at gera tai
k> rotd. «ao taft átti «t geraet; roen hevur
ttWtí «rr uí uppá, hoparoti at teir,
roim nak»* evna, vi(» hewrot og ai
niik Ikki vii ftenaat ftv UU at «. tft rongt
katro vara
í hmmmárómro. Mtro ná ertarift. hevur
nftgv rwift (Mftaft t . Dírom»á»w*»tí - <uk,
hxseaft F*ro)t*k* roáhft tenmwaAalaktivax
»%t wariMt. ftftro »k*i sjOtt roðúft
rro, hvw sft katro förowt fttaroro <r* ytroroot
honum er komin ein frægasta
ætt færeyinga. Nafnkenndastur
var sonarsonur hans, Rasmus
Effersöe, sem liföi fram á þessa
öld. Af honum er stytta fyrir
framan þinghúsiö I Þórshöfn,
ein af helstu götum bæjarins er
kennd við hann og yfir sviði
leikhússins i Þórshöfn er mynd
af honu'm. Þaö er þvl forvitni-
legt aö rifja stuttlega upp sögu
þessa landflótta islendings og
vig hikfu rere teft bwtá. Vh vllýeikkl, ut
IT.fjnmái h«)dri enn onnur m4I rA*I mtdtvhi
I tað v*r »v órútd* tlft. té m.4
ikld gh»5*maj4, *t iraiöft ná «r kotniö I óri»)a.
Folk hav* ikkí ná sem fyrr Ugt M?g rftír
*t h*rm fgtáin I slnttm máli Orftini rigant
rillklig* wun *t h«g»* wm grnndín* I teimvm.
Kitt »t*ring*l*#f. hv*r I hvört Jjéft hevur
i*ttt mefkt og Ktift dent vmémr Ugt wppé.
hv*t hopi nv i orftinum. viklí ir*I«y9t: h)A)pi
til *t »14» fiwd oW merkir *v ti ttlftorjpiftgt.
Foriog*r tiú i fteéri humira ár h*v* v«rift
♦t*<kljr I. Hektri ikíe má gtoyma*t «at
bygdaméhni er* komin *o langt frá hvftjr*
jttm ft&vura, *t nteyft er *t fi* eío tróna
(eitt sUringitkg) »41 *t Ho*k* uppi A teimum
t ftkttðt. T1 kr*vdi víft rðttura hvftrjvra trjrjjfttn*
I . mAM rina ijftftíikrifk FftriatftfeJ*** raidaraál
er Ikld *i «Ih* *«dw. raen helftri *t knýt*
tl má fetagsbWHft royn* *t javn*
bygtíUmáÍioí aom*n. og t*ft m*nn helst og
Wst ÍÍJiat i l*g, vift at beín* t«y Igjognum
U rftt wtn ity eru 4t>pnmghi *«3r Man^ur
fligtir, *t hetur, mm skrivað hevur v«rtft I
» og I Foring*^»l*g» »fcrtítttm
ar i*lem»kt; - UÍ «n4 vtel buigt frá
lftlen*kttm« ujra uft etm er kkt 11{ ~~ ng
hvi sfcokh Uft ikfci Ufc*t tí? H*xm «r Ikkí
»rtrmm Kkur, ift *lnum ev hfcur. T*ft eru
wo raong ijúft < tí Forovhfca máHrarai.
m*» Íkk’t hjátpist vié tvkmm hftk*t*v»m.
ftuwt brúk**l Í iHmkMÍ *fcrih. JfcMc wýggjn
bófcíttarimtr mtófipw faifct teimum óktt»o*fur
f)ri. Mina Íkkt h*v* Urti at Utm arawtftenn
i ÍJkftnafct, Tft vil »*ft !«•»» gjft»%t fyri »«>,
j ftttsa h* «* fcug tíl t*ft, *t h** h«f** «kriftin*
*>g itóafc* hmm. fevfte straua* bygiSbraih.
Taft ril *fc)ó** Imvttdtt *r * oft* »tá
*tt«n «*,«!«* marftafli fjftrft átuh/A kk* **»*
* aaftttri 4 mm »■, «e 4 ét-'
afkomenda hans I Færeyjum.
Jón Guðmundsson var fæddur
14. ágúst 1784 og liföi til 1866.
Faöir hans var Guömundur
Jónsson dannebrogsmaöur, sem
bjó á ýmsum stööum i nágrenni
Reykjavikur, þám. i Effersey,
Skildinganesi og siðast á Lága-
felli i Mosfellssveit. Af Guö-
mundi er kominn mikill ættbogi.
Einn sonur hans var t.d. Pétur
smiöur i Engey en af honum er
komin svokölluö Engeyjarætt,
en af henni var td. Bjarni Bene-
diktsson forsætisráöherra. Sr.
Bjarni Jónsson vigslubiskup
mun einnig hafa verið kominn
af Pétri smið. Annar sonur Guð-
mundar var Otti Effersöe,
sýslumaður i Snæfellsnessýslu
og hinn þriðji Gisli bóndi i
Brynjudal, en af honum er kom-
inn Þorbjörn Broddason
borgarstjórnarfulltrúi, svo að
einhver sé nefndur.
Jón Guðmundsson varð
stúdent 18 ára gamall úr
Reykjavikurskóla með góðum
vitnisburði Var hann slðan um
hrið skrifari Trampes greifa,
sem var stiftamtmaður, æðsti
embættismaður landsins. Fékk
Jón af þeirri þjónustu viður-
nefnið „greifi” og festist það við
hann. En skrifarastörfunum
lauk meö þvi að Trampe greifi
rak hann úr starfi og varö eftir
það full óvinátta með þeim.
Þegar Jörgen Jörgensen, sem
islendingar kölluöu Jörund
hundadagakonung, hrifsaði
völdin i sinar hendur i júni 1809
varð Jón „greifi” einn af þrem-
ur fyrstu islendingunum til að
ganga i þjónustu hans. Var hann
siðan geröur að foringja lifvarð-
ar Jörundar, sem reið skrautbú-
inn um landið á stertstýfðum
hestum að útlendum sið. Gaf
þar heldur betur á að lita.
Þettaislenska varðlið var klætt
i grænar treyjur rauðbryddar,
bláar ferðatreyjur og með silki-
klút um hálsinn. Það var i heið-
bláum siðbuxum og stærðar
stigvélum með koröa við lend.
Jörundur fékk lifverðinum
bústað i betrunarhúsinu sem nú
er Stjórnarráð islands.
Sem við var að búast fór
Trampe greifi hinum verstu
orðum um Jón , fyrrverandi
skrifara sinn, og lið þetta.
Sennilega er lýsing Gisla Kon--.
ráðssonar á Jóni „greifa” næst
hinu rétta. Hann segir að Jón
hafi verið „snarvitur og að sér,
en hviklyndur heldur og fjör-
mikill”.
Skömmu eftir valdatökuna
kom sá kvittur upp að ísleifur
Einarsson dómstjóri á Brekku á
Álftanesi væri að safna liði til að
steypa veldi Jörundar og ætlaði
jafnvel að drepa hann. Hæstráð-
andi til sjós og lands brá snar-
lega við og fór við 9da mann
suður á Brekku og lét handtaka
Isleif. Skv. sögunni gekk Jón
„greifi” inn i stofu til Isleifs
með sverð eitt mikið og skamm-
byssu og ógnaði honum til að
koma með sér til Reykjavikur.
Jón Espólin segir að Jón
„greifi” hafi verið mjög eggj-
andi þessarar farar og Helgi
Briem, sem hefur skrifað bók-
ina Sjálfstæði tslands 1809 getur
**fc*ft mtm «4; M S i»g y éSUtí*UÍíá
M í 4*% f Wtriw m -ft totmUM rntm
Rasmus Effersöe var ritstjóri fyrsta blaösins sem kom út á færeysku.
Myndin er af forslðu fyrsta tölublaðsins.
• * ■»n* ;
Em og Iwor
bjóftast at koma i tinflhúsift annan jóladaj?
kl. 3 e. m., híir. sum vit atla. at samráðast
um at verja Forja mál 05? Forja stðir.
E. D. Bærentsen. H. N. Jacobsen. D. tsakeen.
S. F. Samuelsen. R. C. Efferae.
Jens Olsen. Just Jacobsen.
C. t. Johannesen. I. Padurson.
tíMWioit§|ii«r«t.
3 ftefar SBcrtiftrina of íýiTrrt Vluit on tnirt
«<«.**»» 01.,..»,**» •.»**•* *•••*•-*- V... -«»
Lýsingin I Dimmalærting til jólnfundin 1888.
Auglýsing um jólafundinn sem markaði timamót i
sjálfstæðisbaráttu færeyinga.
F0RÍNGATÍÐÍNDÍ.
Kr. t.
l«M«f t*M
• Ár*
mátan. Itert btótwm rerftur «m *otei«t[i
roynl «1 fyi>ó» tl roavitisraJetf, Fw>v.t
Íiaœmershaín# ojt Vntnmm Sv»nd Grarolí-
Fyrir framan lögþingshúsið i
Þórshöfn stendur þessi brjóst-
mynd af Rasmusi Effersöe
(Ljósnu: GFr).
Oliver Effersöe
Jörundur hundadagakonungur
þess til að Jón hafi verið að ná
sér niðri á ísleifi vegna fyrri
viðskipta þeirra,þegar Jón var
skrifari, og komið þessum sögu-
sögnum af stað um liðssam-
dráttinn.
Siðar um sumarið kom Jón
við sögu sem fulltrúi Jörundar
hundadagakonungs við ýmis
tækifæri.
Eins og gefur að skilja voru
liðsmenn Jörundar ekki I náð
danakonungs eftir hina sælu
hundadaga. Jón „greifi” valdi
þann kostinn að hlaupa af landi
brott en þó i aðra nýlendu dana,
Færeyjar. Þar kvæntist hann
færeyskri konu, kom ár sinni vel
fyrir borð og var kennari og
verslunarþjónn i Þórshöfn til
æviloka.
Jón hafði nú tekið sér ættar-
nafnið Effersöe eins og áður
sagði. Aður en hann hvarf
Islandi hafði hann skotið tveim-
ur lausaleiksdætrum i heiminn
en hjónabandsbörn hans i Fær-
eyjum urðu sjö talsins og kom-
ust mörg I heldri manna röð er
þau uxu upp. Má þar nefna Guö-
mund sýslumann i Suðurey, Oli-
ver Pétur skólakennara i Þórs-
höfn og Sigriði, sem átti sr. Jón
Johann Svendsen, prest af
islenskum ættum i Færeyjum.
Verður nú sagt gjörr frá börn-
um Guðmundar sýslumanns
Effersöe en af öðrum barna-
börnum Jóns „greifa” hef ég
ekki spurnir.
Rasmus Effersöe (1857-1916)
mun sennilega lengst lifa i sög-
unni. Hann lærði landbúnað i
Skotlandi og stofnaði ma.
Búnaöarfélag Færeyja. Þekkt-
astur er hann samt fyrir þátt
sinn i fyrstu sjálfstæðishreyf-
ingum færeyinga annars vegar
en skáldskap sinn hins vegar.
Litill skriður komst á sjálf-
stæöisbaráttu færeyinga fyrr en
seint á siðustu öld. Fundur, sem
boðað var til i Þórshöfn á 2. jóla-
dag 1888 til verndunar færeysku
máli og siðum, markaði þar
þáttaskil. Það sem einkum
hvatti til þessa fundar voru
greinar sem kornungur færey-
ingur, Jóannes Patursson,
hafði skrifað i blaðið Dimma-
lætting, en þá var Rasmus
Effersöe einmitt ritstjóri þess
blaös. Fundurinn varð
ógleymanlegur fyrir þá sem
viðstaddir voru. Hámark hans
var að Rasmus Effersöe las upp
ljóðið „Nú er tann stundin kom-
in til handa” eftir Jóannes
Patursson, sem var of feiminn
til að lesa það sjálfur.
Afrakstur þessa fundar var
stofnun Færeyingafélags sem
hafði að stefnuskrá 1) að hefja
færeyska tungu til virðingar og
2) að efla samheldni færeyinga
um framfarir og sjálfsbjargar-
viöleitni.
Þá hófst og útgáfa á Föringa-
tiðindum, en það var fyrsta
blaöið sem gefiö var út á fær-
eysku. Ahrif þessa blaðs, sem
Rasmus Effersöe ritstýrði, urðu
mikil, þó að ekki kæmi það út
nema einu sinni i mánuöi. Sim-
un af Skaröi, sem orti þjóðsöng
færeyinga, lýsti þeim svo:
„Þetta íitla blað var næsta
Framhald á 18. siðu.