Þjóðviljinn - 22.08.1976, Blaðsíða 13

Sunnudagur 22 ágúst 1976 ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Hollywood
in memonam
John Schlesinger er einn af meiriháttar lista-
mönnum hins engilsaxneska kvikmyndaheims.
Hann hófst til mannvirðinga i Bretlandi einhvern-
tíma á sjötta áratugnum, i þeirri bylgju sem þá reið
yfir breskt listalif og kennd hefur verið við „unga
reiða menn”. Mynd Schlesingers, A Kind og Loving,
var ómissandi þáttur i þeirri bylgju, einskonar við-
auki við Saturday Night and Sunday Morning. Þetta
voru myndir sem á nýstárlegan og áleitinn hátt
fjölluðu um vandamál ungs fólks af verkamanna-
stétt. Næsta mynd Schlesingers hét Billy Liar, og
muna vafalaust margir eftir henni. Siðan rekur
hver stórmyndin aðra: Darling, Sunday Bloody
Sunday, Far from the Maddening Crowd, Midnight
Cowboy... Og nú sjáum við Day of the Locust, Dag
plágunnar, i Háskólabió.
Þetta er mynd um Hollywood.
Atburöirnir eru látnir geras 11938,
þegar kvikmyndaborgin var i
fullu fjöri. En mig grunar aö
timasetningin eigi sér fleiri or-
sakir. öðru hverju heyrum viö i
útvarpi eöa sjáum blaöafyrir-
sagnir sem gefa til kynna ástand-
iö i Evrópu: striöiö er yfir-
vofandi, Hitler er i essinusinu og
fasisminn lifir eitt af blómaskeiö-
umsinum. Astandiö i heiminum
er ,,heitt”,og hitinni Los Angeles
er steikjandi, enda litið gagn i' si-
sprautandi sjálfvirkum
garöslöngum sem eru einsog leit-
motif i gegnum alla myndina.
Þessi bakgrunnur skapar
myndinni mjög trúveröugt
andrúmsloft. Andrúmsloft sem
fæöir af sér spennu og ofbeldi og
hlýtur aö springa þá og þegar.
Strax i upphafi myndarinnar
erum viö minnt á sprengingu:
jarðskjálftann mikla. Ungur
maöur tekur á leigu herbergi meö
sprungnum vegg og stingur
rauöri pappirsrós i sprunguna.
Sjálf kvikmyndatakan eykur
einnig á þessa spennu i andrúms-
loftinu,einkumlýsingin.Sólin er i
hvirfilpunkti og ljósiöer sterkt og
nakið og hefur áhrif á taugarnar.
Svo er það Hollywood, af-
sprengi þessa andrúmslofts.
Gerfiborgin sem á sér aðeins einn
guö: grænan pappirsguö. Borgin
sem framleiöir mugsefjun og
eyðileggur allt sem gæti veriö
mannlegt og ekta.
Fólkiö er allt brennimerkt
þessari borg og þeim örlögum
sem hún býður uppá. Allt frá
barnæsku, einsog við sjáum best
á persónunni Adore, gjör-
skemmdum strákslöttólfi sem
klæddur er i fáránleg föt og á aö
verða að stjörnu. Þaö er takmark
allra: aö verða aö stjörnu, vera
uppgötvaöur, slá i gegn. Engum
af persónum myndarinnar tekst
það. AUar munu þær fyrr eöa siö-
ar fylla flokk þeirra andlegu og
likamlega fötluðu vesalinga sem
ráfa um götur Hollywood, fórnar-
dýra „guUaldarinnar”.
Tod er ungur málari, nýkominn
tU HoUywood og harðákveöinn 1
aö koma sér áfram, „gera þaö
gott”. Hann kann eitthvaö fyrir
sér 1 þeim efnum, innan skamms
er hann farinn að vinna aö stóru
verkefni sem mun áreiðanlega
hjálpa honum áleibis uppá tind-
inn. Hann verður ástfanginn af
Faye, sem býr i sama húsi og
hann. Faye ætlar lika aö veröa
stjarna, en henni gengur ekki vel.
Samskipti þessara tveggja per-
sóna, sem leiknar eru af WUliam
Atherton og Karen Black, eru af-
ar lærdómsrlk. Bæöi eru þau ung
og falleg og búa yfir ýmsum góö-
um eiginleikum sem ekki fá aö
njóta sin vegnaumhverfisinssem
þau lifa 1. Falskt gUdismat, tvö-
falt siðgæöi og sjálfsblekkingin
eru aðaleinkenni heimsins þeirra.
Þar er ekkert pláss fyrir sannar
tilfinningar. Faye segist aöeins
geta oröið ástfangin af ,,rikum,
fallegum manni” og heldur fast i
meydóm sinn i þeirri fánýtu von
að hann étist ekki upp I verö-
bólgunni. Þegar faöir hennar
deyr neyðist hún þó tU aö láta
dýrgripinn falan i hóruhúsi. En
það er ekki svo slæmt, vegna þess
að viðskiptavinir hennar eru „ó-
kunnugir menn” einsog Faye
kemst að orði þegar Tod er aö fal-
ast eftir bliðu hennar. Maður sef-
ur ekki hjá vinum sinum. Faye er
alin upp með það eitt fyrir augum
að hún geti „slegið 1 gegn” og lát-
ið karlmenn sjá fyrir sér. Hún á
aö vera „heimsk ljóska” sem aU-
ir karlmenn eru æstir i en aðeins
þeir fallegu og riku mega snerta.
Vitanlega er þessi imynd kven-
legra „dyggða” hvergi til og hef-
ur aldrei verið tU. En þessi upp-
spuni hefur mótaö Faye og
skemmt hana sem manneskju.
Faðir Faye, Harry (Burgess
Meredith) er annaö fórnarlamb
Hollywood. Fyrrverandi mis-
heppnaður grinleikari, núverandi
misheppnaöur sölumaöur. Merg-
soginn og hakkaður i HoUy-
wood-maskinunni þar til ekkert
er eftir nema skoffin og trúöur,
ömurleg figúra.
Af öllum öörum leikurum ó-
löstuöum hygg eg aö Donald
Sutherland verði mér eftirminni-
legastur úr þessari mynd. Ég
haföi aöeins séö hann sem
sprenghlægUegan gamanleikara
áöur, en hér leikur hann Homer,
manninn sem Faye fer aö búa
með á grundvelli „viðskipta-
samnings”, eftir lát Harrys.
Homer er stórt barn, sál hans er
Dimuld Sutherland og Karen
opin kvika, harmleikur hans
minnti mig einhverra hluta vegna
á þaö sem kemur fyrir fólk i bók-
um Carson McCullers. Stundum
fannst mér Homer vera nýstiginn
út úr dapurlegu kaffihúsinu henn-
ar. Kannski er þaö hitinn og of-
beldiö i andrúmsloftinusem fæöir
af sér svona fólk. Sögupersónurn-
ar i „Ballad of the Sad Café” voru
lika alltaf aö kafna úr hita.
Homer er trúaður og fer með
Faye og föður hennar á ,krafta-
verkasamkomu”. Þar er á
snilldarlegan hátt sýnt samspil
múgsefjunar og Mammons-
dýrkunar. Þaö er enginn guö á
himnum sem verið er aö tilbiðja,
heldur er þaö græni pappirsguð-
inn. Þessi samkoma er maðal
bestu atriöa myndarinnar.
Mannlifiö er til fárrafiska met-
ið i Hollywood. Þegar leikmynd
hrynur vegna ófullkomins
öryggisútbúnaðar og margir slas-
ast, hefur enginn áhyggjur af
neinu nema tryggingum. Jafnvel
statistarnir sem slasast ræöa um
þaö sin á milli aö eiginlega hafi
þeir veriöheppnir, þeir geti feng-
iö 500 dollara útá brotinn fót. Tod
er sá eini sem segir upphátt aö
öryggisútbúnaburinn hefi ekki
verið i lagi, en það tekur yfir-
menn hans ekki langan tima aö
stinga upp i hann. Hann er enginn
hetja.
Söguþráðurinn er þannig
spunninn, aö viö sjáum margt af
þvi sem gerist einsog þaö kemur
Tod fyrir sjónir. Hann er i
rauninni heiðarlegur strákur,
þóttekki gangi hann þaö langt aö
láta heiöarleikann eyöileggja
framavonirnar sem hann gengur
meö. Samkeppnisþjóðfélagið hef-
ur kennt honum reglur sinar. En
hann hefur listamannsaugu.
Hann tekur eftir og skynjar. Hann
teiknar andlitin sem hann sér i
kringum sig og festir myndirnar
uppá vegg hjá sér. Þetta eru
myndir sem sýna dómsdag,
ragnarök. Dagur plágunnar end-
ar einmitt á slikum dómsdegi.
Það er ólýsanlegt atriði. Veriö er
að frumsýna stórmynd eftir Cecil
B. deMille og stjörnurnar koma
akandi aö bíóhúsinu þar sem
múgurinn hefur safnast saman til
að sjá þær. Útvarpsmaður meö
hátalara lýsir athöfninni (þetta
var áður en sjónvarpið kom til
sögunnár). Skyndilega breytist
þessi saklausa skemmtun múgs-
ins i annað fyrirbæri, ekki slður
dæmigert fyrir frjálsa góöa
landið: aftöku án dóms og laga,
„lynching”. útvarpsmaðurinn
heldur áfram froðusnakki sinu
löngu eftir að blóðið er farið aö
streyma i alvöru. Viö þaö fá orö
hans grimmilega merkingu og
auka enn á þá tilfinningu fárán-
leika og óhugnaðs sem atriöið
vekur.
Fleiri mögnuð atriöi eru 1
myndinni, og eru mér efst i huga
atriöin þar sem mexikaninn
Miguel kemur við sögu, þar sem
drukkin er tequila og hanar látnir
etjast. Bæði þessi atriði eru hlað-
in kynferöislegum kyngikrafti og
eru i sterkri mótsögn við púri-
tanahjal hollywood-goðsagn-
arinnar.
Hollywood tilheyrir nú sem
betur fer fortibinni. Þessi fyrir-
bæri voru færöar miklar fórnir á
sinum tima og enn fyrirfinnast
Framhald á 18. siðu.
Feöginin Harry og Kaye (Burgess Meredith og Karen Black.)