Þjóðviljinn - 19.09.1976, Blaðsíða 12

12 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 19. september 1976.
Hér er yfirlitsmynd af Noröfirfti.
Eins og sjá má er fjallift ærift
bratt yfir kaupstaftnum.
Gunnar Ólafsson, eftirlitsmaftur
snjóflófta
SNJOFLOÐAVARNIR
I NESKAUPSTAÐ
Síðan snjóflóðin miklu
féllu í Neskaupstað fyrir
tæpum tveimur árum
hefur stöðugt verið unnið
að auknum snjóflóða-
vörnum þar eystra. Blaða-
maður Þjóðviljans ræddi
við starfsmann snjóflóða-
nefndar kaupstaðarins,
Þórarin Magnússon verk-
fræðing, um daginn og
spurði hann um þetta
starf.
Fyrstu raunhæfar
aðgerðir
— Hvaö hefur verið gert til
snjóflóöavarna eftir slysiö mikla i
desember 1974?
— Þaö fyrsta raunhæfa var að
Hjörleifur Guttormsson fór strax
eftir aö flóöin féllu og tók myndir
af upptökum flóðanna og
verksummerkjum eftir þau og
þetta eru mjög merkar heimildir
til að eiga. Hann skráði enn-
fremur niöur allt sem máli skipti
og mældi útbreiöslu flóöanna og
kortlagöi. t april 1975 kom hér
yfirmaður snjóflóðarannsóknar-
stöövarinnar i Daves i Sviss,
M.De Quervain prófessor. Hann
fór bæði til Neskaupstaðar, Siglu-
fjarðar, Eskifjaröar og Seyöis-
fjaröar á vegum Almannavarna
rikisins og skilaöi skýrslu um
snjóflóö og hugsanlegar varnar-
geröir. Þetta var svona almennt
yfirlit um þessa staöi meö ýmsum
merkum upplýsingum. Hann tók
þaö jafnframt fram aö hann gæti
ekki tekiö að sér nánari útfærslu
eöa tillögugerð um varnar-
aögeröir vegna annarra verkefna
sinna.
Bæjaryfirvöld leituöust svo við
að gera einhverjar raunhæfar
aðgerðir i þessu máli. Siðari hluta
sumars 1975 var skipuö snjó-
flóðanefnd Neskaupstaöar og
eiga i henni sæti 5 menn,en ég er
starfsmaöur hennar. Hjörleifur
Guttormsson er formaður. Þessi
nefnd tók þegar til starfa og hélt
marga fundi á árinu 1975 og 1976
fram undir sumar. Hún mun hafa
haldiö 14 eöa 15 fundi. Unniö var
aö þvi aö leita raunhæfra leiða til
aö komast aö niöurstööu um hvaö
bæri helst að gera. Um mánaöa-
mótin september/október 1975
voru fengnir hingaö tveir sér-
fræðingar frá Noregi, yfirmenn
snjóflóöarannsóknarstöövarinnar
i Osló. Þeir dvöldu hér i 3 daga og
könnuöu allar aöstæöur, mældu
halla i hliðinni og fóru með mér
og Hjörleifi og örnólfi Hall,
skipulagsarkitekti bæjarins, og
könnuöu landslagiö og myndir.
Siöan var snjóflóöarannsóknar-
stööin i Osló fengin til þess aö
gera tillögur til úrbóta. Þar hefur
veriö unniö aö mörgum slíkum
verkefnuin, bæöi i sambandi viö
skriöuföll og snjóflóö.
Tillögur frá
norðmönnum
Norömennirnir sögöu strax
þegar þeir komu að þeir væru aö
mestu leyti sammála svisslend-
ingnum en höföu þó i nokkrum
atriöum aörar skoöanir. Fljótlega
komu tillögur frá þeim um hvaö
við gætum gert strax. Frumskil-
yröiö var aö skrá niður allar
upplýsingar sem tii eru um eldri
flóö og siöan aö skrá öll flóö, sem
falla, hér i bæjarlandinu hversu
litil sem þau eru þvi að þaö er
miklu meira sem íellur af flóöum
heldur en almenningur gerir sér
grein fyrir Fólk tekur ekki alltaf
eftir flóöum hér uppi i fjalli sem
ná bara stutt.og áður fyrr eru ein-
göngu þau flóö skráö i sögunni *
sem hafa valdiö einhverju tjóni.
Þó að etv. hafi farið röð af flóöum
hér niður undir byggö, þá er
kannski ekkert þeirra skráö.
Eftirli ts ma ður
snjóflóða
Snjóflóöanefndin réöi sér fljótt
starfsmann sem kallaöur er eftir-
litsmaöur snjóflóða. Hann annast
jafnframt aflestur af veöur-
athugunarstöö sem var komiö hér
upp sl. sumar. Hún er nauösyn-
legur þáttur i þessum snjóflóöa-
rannsóknum. Sl. sumar var
komiö fyrir upp i fjallinu á einum
80 stöðum stöngum sem voru
settar niöur þannig aö þrjár
stangir voru hver i 110,150, og 200
metra hæö niöur undan öllum
þeim giljum sem vitaö er aö hafi
komiö snjóflóö úr og búast má viö
aö geti komiö úr. Stangirnar eru
allar fyrir ofan byggðina sem er
hæst i uþb. 50 metra hæö. Þetta
var gert af þvi að oft falla flóö i
illviörum og ekki er tekiö eftir, af
þvi aö snjór hylur þau. Stangirnar
voru hugsaðar þannig aö flóöin
tækju þær eöa brytu. Þó aö mjög
litiö væri um snjóflóö sl. vetur þá
fóru 2-3 stangir og, var þannig
vitað um flóð sem annars heföi
ekkert veriö tekiö eftir. Einmitt
út frá þessum minni flóöum má
draga töluveröar ályktanir um
hvernig stærri flóðin geta hagaö
sér. Einnig var komiö fyrir röö af
staurum út frá veðurathugunar-
stööinni i austurátt með 20 metra
millibili þar sem mældur var
snjórinn daglega. Siðan var viku-
lega mældur snjórinn eftir linu i
noröur upp til fjalls meö 50 metra
hæðarbili. Þetta er til aö fá hug-
myndir um snjóalögin, bæöi niöri
i byggö og uppi i fjalli og hvaöa
samsvörun getur veriö þarna
milli viö ýmis veðurskilyröi.
Eftirlitsmaður snjóflóöa er
Gunnar Ólafsson fyrrverandi
skólastjóri sem er mjög kunnugur
aöstæðum hér.
—Hefur ekki verið sett bann á
viss svæöi hér i bænum?
— Þaö má nú kannski segja aö
þaö sé i reynd. Ennþá er ekki búið
aö ræöa endanlegar niöurstööur
úr skýrslu norðmannanna sem er
nýkomin.
Eitt af þeim verkefnum sem
snjóflóöanefndin haföi meö
höndum var aö gera kort um
hættusvæði. Þau eru samsvar-
andi og gerö eru td. i Sviss núna
og Noregi. Þar er landsvæöum
skipt niöur i svæöi eftir þvi hversu
mikil hætta er á snjóflóöum.
— Eru ekki likur á aö hér i
Neskaupstað sé talsvert af húsum
á hættusvæðum?
— Það vissu menn fyrir aö
mörg hús eru á svæöum þar sem
falliö hafa snjóflóö. En þaö er nú
svona aö þaö vill fyrnast. Menn
vilja gleyma og loka augunum
fyrir sliku. Ef dregnar heföu
verið skynsamlegar ályktanir af
flóöum sem vitað er aö hafa falliö
áöur þar sem snjóflóöin féllu i
desember 1974 þá heföu menn
náttúrlega aldrei byggt þar. Hér
er skortur á landrými og freist-
ingin er geysimikil þegar ekki
hafa fallið snjóflóö lengi. En þetta
er auövitað hlutur sem á alls ekki
að gerast. Þaö má ekki byggja á
svæði sem áöur hafa falliö snjó-
flóö á. Þaö er alveg frumskilyrði.
Þaö ber að leggja mikla áherslu á
aö þaö verði algerlega stöövaö og
á þeim svæöum sem eru i útjaöri
hættusvæöa veröi geröar ýmsar
varúðarráöstafanir eöa styrk-
ingar á húsum ef þau eru þegar
byggð. Norömenn hafa haft þetta
þannig aö þeir hafa ekki lagt
niöur byggö sem fyrir er þar sem
snjóflóðahætta er, en þeir hafa
hins vegar sett algert byggingar-
bann þar. Rannsóknir á þessum
máium eru tiltölulega nýjar hjá
þeim. I Sviss sérstaklega hefur
veriö farið út i varnarvirki fyrir
svæöi sem snjóflóö hafa falliö á. 1
skýrslu norðmannanna eru til-
lögur um slik varnarvirki á
hinum ýmsu stööum hér i fjallinu.
RÆTT VIÐ STARFS-
MANN SNJÓFLÓÐA-
NEFNDARINNAR
ÞAR, ÞÓRARIN
MAGNÚSSON
Þórarinn Magnússon
Sunnudagur 19. september 1976. ÞJÓÐVILJINN — StÐA 13
Hér i þessu gili mynduftust snjóhengjurnar sem urftu upptökin aft
skriftuföllunum. Mynd Hjörleifur Guttormsson. Efri mynd til vinstri.
Þessi miklu mannvirki, Sildarverksmiftjan I Neskaupstaft, eyftilögðust
i snjóflóftum i desember 1974. Fyrirbyggjandi aftgerftir eru ódýrari
þegar til lengdar lætur heldur en aft þurfa aft bæta slíkt tjón. Neftri
mynd tii vinstri.
Eftir snjóflóftift mikla unnu hundruft sjálfboðalifta vift aft grafa og moka
snjónum burtu. (Ljósm:gsp)
Menn sendir utan
til að kynna sér
snjóflóðavarnir
— Þú fórst utan til að kynna
þér snjóflóöavarnir?
— Þegar safnað var vegna
snjóflóöanna þá safnaðist tölu-
vert mikiö fé. Ég held aö þaö hafi
veriö vextir eða einhver hluti af
þessu söfnunarfé, 500 þús. krónur
sem Norðfirðingafélagið og Rauöi
krossinn höfðu meö höndum og
ákvebiö var aö verja til þess að
styrkja mann eða menn til aö fara
utan og kynna sér snjóflóða-
varnir. Siöan var og fengið loforö
fyrir meira fé ef kostnaöur færi
fram úr áætlun. Siðan var aug-
lýstur styrkur til handa þremur
mönnum og tekið fram aö þeir
ættu m.a. að kynna sér
björgunarþáttinn, innri gerö
snævarins, snjóflóðaspár og svo
aftur verkfræöilega þáttinn. Mér
var faliö af nefndinni að sækja um
þennan styrk og fékk hann ásamt
tveimur öðrum, þeim Magnúsi
Hallgrimssyni verkfræðingít hjá
Hönnun hf. og Helga Björnssyni
jöklafræðingi sem starfar viö
Raunvisindastofnun háskólans.
Auk þess fór formaður Flug-
vjörgunarsveitarinnar lika með
út.
— Varstu margs visari i
þessari ferö?
— Já, ég tel þaö. Við ákváðum
að byrja á stuttum ferðum ti)
Noregs og Sviss og þá gætum viö
frekar áttaö okkur á hvaö bæri að
leggja áherslu á miöað við
frekara nám. Viö fórum i byrjun
febrúar i þessa ferð og ég tel aö
hún hafi veriö mjög gagnleg. A
ekki lengri tima fengum við mjög
miklar upplýsin upplýsingar.
Alls staöar var tekiö vel á mót
okkur. Viö skoöuöum fyrsl
aösetur snjóflóöarannsókna
stöðvarinnar i Osló og rann
sóknarstofur þeirra, kynntum
okkur skipulagningu þeirra og
bókakost og annaö slikt. Snjó-
flóðarannsóknastofan á stöö uppi
i miðhálendi Noregs, sem vai
reist 1973. Þangaö fórum viö, og
þaö var mjög athyglisverð ferö.
Tveir af yfirmönnum stofn-
unarinnar fóru meö okkur og viö
dvöldum þar i 4 daga. Þar eru
sprengd niöur snjóflóö, bæöi meö
handsprengjum og dinamiti. Við
fengum að skoöa þarna snjóflóö
sem var komiö af stað af manna-
völdum og fórum á skiðum viös
vegar aö um svæðiö. Stofnunin er
i samstarfi við orkustofnun norð-
manna við rannsóknir á álagi
snævar á möstur sem standa i
brekku. Þeir reistu þarna hluta úr
mastri og siðan eru þeir meö sér-
staka álagsmæla. Eins og vitaö er
þá skriður snjór undan brekkunni
þó hægt fari. Þeir geta lesiö af
þessum mælum niöri i kofa.
Kofinn sem þeir kölluöu var
reyndar 160 fm einbýlishús.
Þarna eru þeir meö vindmæla og
snjómæla og alla fullkomnustu
veöurathugunarmæla og siöan
gera þeir þverskuröarkannanir á
snjónum og mæla alla helstu eölis
þætti hans; fyrst er þetta kannaö
meö höggbor, eöa hörkukanna,
þar sem hægt er aö finna
mótstööuna i snjónum sem hann
fer i gegnum. Hún er skráö skref
fyrri skref Siðan er grafiö á sama
staö, mælt hitastig, könnuð
harkan osfrv. Þá er hægt aö gera
mynd af snjónum niöur úr. Út frá
þessu er hægt aö draga ályktanir
ef fram kemur sérstaklega veikt
lag. Ef t.d. hefur veriö harðfenni
og siðan kemur snjór ofan á, þá
getur veriö hætta á aö snjóflóð
skriöi.
Ferð til Sviss
Siöan fórum við til Sviss og
kynntum okkur starfsemi snjó-
flóöarannsóknastöövarinnar i
Davos sem er hátt uppi i fjalli.
Þar er ein elsta og fullkomnasta
■
snjóflóðarannsóknastöö i heimi
og hefur starfað alveg frá þvi um
1930. Bæöi i Noregi og Sviss rædd-
um við um okkar sérstöku vanda-
mál t.d. i Neskaupstaö og hvernig
væri eölilegast fyrir okkur aö
standa aö snjóflóðarannsóknum.
Þegar við komum heim skiluðum
við skýrslu um ferðina. Þessari
skýrslu var skilað svona fljótlega
af þvi að þaö var lika i gangi snjó-
flóöanefnd á vegum Rannsókna -
ráös rikisins undir forystu
Siguröar Jóhannssonar vega-
málastjóra. Viö höföum setið
fund þeirrar nefndar einu sinni.
Við skiluðum þessari skýrslu til
þeirra og ég einnig til Nes-
kaupstaöar.
Lokaskýrsla komin
frá norðmönnum
— Hvaö um skýrslu norö-
manna?
— Norðmennirnir hafa skilaö
lokaskýrslu,en voru áöur búnir aö
skila bráöabirgöaskýrslu um ein-
stök svæöi. Þeir senda núna
skýrslu um varnaraögerðir i
sambandi við mannvirkjagerö
sem þeir telja hugsanlega hér.
Rýmingaráætlun
Ég vil nefna hérna rýmingar-
áætlun sem viö köllum svo. Al-
mannavarnanefnd bæjarins
gæti notast við hana. Viö erum
búnir aö setja okkur ákveönar
reglur ef við vitum aö þaö er sam-
svörun á milli þeirra helstu
veðurfarsþátta sem ráöa mestu
um snjóflóö. Viö vitum að vissir
þættir veöurfarsins, td. mikil úr-
koma,viss vindstefna og hitastig,
geta orsakað snjóflóö. Ef vissum
mörkum er náb, sem þessi at-
hugunarmaður snjóflóða fylgist
með, þá gerir hann almanna-
varnanefnd viövart og siöan tek-
ur hún allar ákvarðanir. Þetta
BBBBB
rýmingarplan er hugsaö þannig
að ef hættan vex og snjóflóð fara
að falla niður undir byggö
kannski.þá er hugsanlegt aö rýma
ákveöin svæöi. Þessi rýmingar-
áætlun var send norömönnunum
til umsagnar og þeir gerðu sinar
athugasemdir og siðan hefur hún
veriö rædd i almannavarna-
nefnd. Svona plön eru hins vegar
aldrei bindandi. Þau yröu alltaf
að metast i hvert skipti,en þaö er
geysimikill stuöningur að hafa
bau.
— Er þetta ekki i raun og veru
brautryðjendastarf á tslandi?
— Ég skal ekki segja um það,og
ég er ekki i neinum vafa um aö
þetta verður til þess aö efla snjó-
flóðavarnir i öörum stöðum sem
búa viö svipaðar aöstæður og viö.
Menn geta lært mjög mikið af þvi
sem viö höfum gert hér, og snjó-
flóöanefndin á vegum Rann-
sóknaráös rikisins hefur að ein-
hverju leyti hagnýtt sér þaö sem
viö höfum verið að gera hér. Viö
höfum i raun og veru fylgt öllum
ábendingum sem sérfræöingar
hafa gert. Þaö er i fyrsta lagi aö
skrá allt sem búið er. Þaö hefur
Hjörleifur Guttormsson annast
meö mikilli prýöi. 1 ööru lagi að
skrá allt sem siðar gerist og i
þessu skyni höfum við ma. látið
gera fyrir stórfé kort af öllu fjall-
inu upp á fjallsbrúnina i mæli-
kvaröanum 1:10.000. Snjóflóöa-
eftirlitsmaður skráir siöan inn á
þaö öll snjóflóð sem falla og gerir
lýsingu á þeim. Ég legg mesta
áherslu á ef farið væri gera eitt-
hvab annars staðar að byrja strax
á slikri uppiýsingasöfnun. Hún
gerir ein sér mikið gagn.
Samstarf margra
aðila
Þá erum við núna að vinna að
þvi aö koma á samstarfi milli
allra Austfjarðanna. Þaö þarf að
koma á samstarfi milli þessara
staða. Ef einhvers staöar byrja
aö falla snjóflóö þá þurfa allir að
vita um þaö strax til að geta gert
rábstafanir. Þetta þarf aö vera
mjög öruggtkerfi. Við höfum sent
upplýsingar til þessara staða um
hvert þeir eigi að snúa sér meö
upplýsingar hingaö. Þá erum við
aö leita samstarfs viö marga
aöila um að skrá snjóflób, ekki
bara i bæjunum,heldur lika úti á
vegum. Við erum að reyna aö
koma á samstarfi viö Vegagerö-
ina, rafmagnsveiturnar, simann
og snjóbilana, sem fara um á vet-
urna, og áætlunarbilana og yfir-
leitt alla þá sem ferbast um stabi
aö vetrarlagi hérna i nánd við
okkur þar sem búast má viö aö
snjóflóö geti fallið. Viö væntum
mjög góðrar samvinnu.
— Hvaö um fjármálahliðina?
— Það er eitt af þvi sem er
vandamál hjá okkur. Þetta er
dýrt, viö þurfum að ráöast i mik-
inn kostnað og þaö er aöalatriðiö.
Það er ekkert hægt aö gera án
fjármagns. Erlendis er þetta yfir-
leitt þannig aö rikisvaldiö greiöir
mestan hluta af kostnaði bæöi viö
rannsóknir og varnaraögeröir.
— Hvernig er meö viölaga-
tryggingu?
— Það er heimildarákvæði i
lögum um viðlagatryggingu að
hún geti tekið þátt i fyrirbyggj-
andi aögerðum. Mér finnst aö þaö
ætti aö vera miklu meiri
skilningur á þvi að þaö er arðbært
að leggja i fyrirbyggjandi aö-
geröir. Þaö er eitthvaö sem raun-
verulega er vit i. Þegar til lengd-
ar lætur er það miklu ódýrara
heldur en að taka að sér að bæta
stórtjón sem verður annaö slagiö.
Það er þungur baggi á Neskaup-
stað að taka aö sér framkvæmdir
upp á miljónir króna án nokkurs
stuönings. Viö höfum farið
fram á hann. Það gengur hægt
en viö erum bjartsýnir ennþá.
—GFr.