Þjóðviljinn - 16.01.1977, Síða 10

10 — StÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 16. janúar 1977
ÁRNI BERGMANN
SKRIFAR
Sigurbjörn Einarsson
Sigurbjörn Einarsson biskup:
Helgar og hátíöir. Setberg.
1976.
Þau ritstörf sem mest eru
stunduð á Islandi eru um leiö þau,
sem minnst er um fjallaö, á
prenti aö minnsta kosti, en þaö
eru ræöusmiðar presta. Þaö er
lika fremur sjaldgæft að pré-
dikanasöfn komi út á bók, sem
gæfi nokkurt yfirlit um þaö, sem
QODm) fe®fö[]uQ®liQmÖÖ[F
þar ýmislegt vel sagt og drengi-
lega. Þaö er einkum til framfara
frá almennum, afstrakt hug-
leiðingum um hinn fallna Adam
(sem aöeins bólar á lika), aö
ábyrgö á kúgun og rangindum er
ekki dembt á samsekt mannkyns
(en þar með væri fátt eitt sagt).
Abyrgö hins rika, iönvædda for-
réttindaheims er skýrt dregin
fram, ábyrgð hans á mengun og
rányrkju, á kúgun og örbirgö i
þriðja heimi. Höfundur vill heldur
ekki leyfa islendingum aö láta
sem þeim komi Lazarus ekki viö
— ,,við erum tengdir efnahags- og
viðskiptakerfi, sem fleytir rjóm-
ann, sogar til sin arðinn af auð-
magni heimsins” (bls. 143).
Skilningur sem þessi hefur ekki
oft heyrst i kirkjunni, svo ég viti.
Strangari kröfur
Veigamikill þáttur I málflutn-
ingi biskups er áminning um, aö
kristni sé alvörumál, hann vill
gera strangari kröfur til sinnar
hjaröar en nú um hriö hafa
tiökast. Hann er gramur „hálf-
velgju i hugsun og hugarfari”,
kristindómi sem er þægilegt
„úrval einhverra hugmynda eftir
smekk og geðþótta”, kenningum
um aö öll kenning sé jafngóö,
Sigurbjörn Einarsson reynist
eiga sin úrræöi gegn þessu fargi
(sem vissulega segir til sin), og
getur þar með komiö i veg fyrir
aö ræöa hans breytist i velviljaÖ
almennt hjal.
Ofmat?
Eins og að likum lætur er mál-
flutningur biskups að verulegu
leyti helgaöur yfirburðum
Krists, fordæmi hans og áhrifum
sem séu margfalt meira viröi en
öll mannleg viöleitni i þekkingar-
leit og sambýlistilraunum. Þaö er
auðskiliö, að kristinn maður hlýt-
ur, sem aðrir trúmenn, aö vera
sannfæröur um raunverulega
yfirburöi sinnar trúar. Um leið er
það ljóst, að efahyggjumenn og
ókristnir hljóta jafnan aö gera
nokkrar athugasemdir vib ofmat
kristninnar á sjálfri sér. Biskup
vitnar t.d. með velþóknun til
þýsks visindamanns sem kvartar
um heimsósóma: „Og meinvald-
urinn er sá að siðgæöismælikvarö-
inn er týndur, ekkert viöurkennt
verðmætamat, engin sameiginleg
viðmiöun^um breytni viö náung-
ann, engin sameiginleg vitund
um mennsk markmiö og leiðir.
Allt þetta haföi vaxiö af rótum Mynd eftir Stasis Krasauskas (Lithaugaland)
Sigurbjarnar postilla
er að gerast á þessum vettvangi.
Margir halda sjálfsagt aö ekkert
gerist; æ, segja menn, er þetta
ekki alltaf sama suðið? Ég hafði
meðal annars þá spurningu i
huga, þegar ég aöeins gægöist i
prédikanasafn Helga Hálfdánar-
sonar prestaskólastjóra, sem út
kom um aldamót, og bar lauslega
saman meðferö þessa 19. aldar
manns á nokkrum textum saman
viö postillu biskups Sigurbjarnar.
Eeyndar er munurinn mikill. Ég
á þá ekki aðeins viö þaö, aö Sigur-
björn Einarsson er ritfærari mað-
ur, heldur eru viðhorfin önnur,
mannúðlegri á marga lund og
reyndar jarðbundnari. Að öllu
samanlögðu leikur áhugafólki um
sögu hugmynda eðlileg forvitni á
aö skoða viðhorf yfirmanns þjóö-
kirkjunnar, þeirrar stofnunar
sem ein hefur um langan aldur
haft mótun lifsviðhorfa þjóðar-
innar beinlinis aö verkefni.
Málaíylgjumaöur
Sigurbjörn Einarsson skrifar á
meira máli en viö eigum ab venj-
ast. Einkum tekst honum upp I
málfari og stíl á jólum og um ára-
mót, hann fer þá skemmtilega
meö hliöstæður og andstæöur I
sögu, tfma, rúmi: Nixon og tungl-
lending, Agústus og manntalið
mikla, miskunnarleysi stjörnu-
geims og lltið barn. Hann er rögg-
samur málafylgjumaöur, i
drjúgri fjarlægð við þann slfr-
anda sem manni finnst stundum
vera klerklegur atvinnusjúkdóm-
ur. Lesanda er ljóst að á biskupi
hlýtur að hvila farg opinberrar
hugmyndafræöi: i almennings-
áliti leyfist presti I ýmsum grein-
um færra en leikmanni I mál-
flutningi, þjóðkirkjubiskupi þá
sjálfsagt enn færra en presti.
trúarinnar. En siöustu aldir hefur
verið skorið á þær rætur” (bls.
31). Sky Idi ekkiimeð staöhæfingunni
„allt vaxið af rótum trúarinnar”
vera búiö að þenja ansi mikið
hugtakið trú? Skyldi ekki
„sameiginleg viömiöun um
breytni” blátt áfram hafa verið
talin nauösyn allra samfélaga,
fornra og nýrra? — hitt er svo
annað mál, aö oftast hafa trúar-
legar hugmyndir verið notaöar til
að helga þessa viömiöun.
Trú og vald
Aðeins fleira um þetta. Biskup
vikur oft aö þvi meginstefi sinu,
aö kreppa iönvædds og mengaös
hagvaxtarheims sé tengd fráfalli
frá trú, hroka mannvits, sem telji
sig ekki hafa þörf fyrir guð. Og
væriheimur betri miklu ef kristni
væri sterkari. Gott og vel; en þeir
sem svo tala verða að vera viö þvi
búnir, aö þeir séu minntir á fyrri
tima, þegar kirkjan hafði svo til
óskert forræði um mótun lifsviö-
horfa, enginnfékk möguleika á aö
keppa við hana. Þaö er auðvelt
fyrir seiga þrætumenn að draga
fram ansi dapurlega syrpu um
mannlegt sambýli þeirra alda.
Þaö er aö visu ekki ætlun min aö
karpa um litt mælanlega hluti
eins og hitastig mannlegrar góö-
vildar i samfélögum. Heldur
minna á, aö kristindómur er eins
og önnur félagsleg fyrirbæri sam-
tvinnaður þverstæðum valdsins .
Ég nefni eitt dæmi: Það var litil
ástæða til aö hafa samúð með
feitri og latri rússneskri rikis-
kirkju, sem nærðist á svita leigu-
liöa og alræði keisarans, meðsek I
margri sviviröu (gyðingaofsóknir
t.d.). En annaö getur orðið uppi
hjá þeim, sem sér og heyrir til
rússnesks trúfólks I ónáð nýrrar
opinberrar hugmyndafræði.
Fólks sem i slnum þunga róðri
var sýnu auðugra aö mannkost-
um en sá hugsanadaufi þögli
meirihluti, sem I öllum rikjum og
löndum játar þvi vélrænt, sem aö
honum er haldið. Lifi minni-
hlutarnir!
Sálarlíf trúmanns
Lesandinn hefur vissulega
áhuga á að skilja sálarlif trú-
manns, sem þessar prédikanir
túlka. Biskup segir ýmislegt skil-
merkilega um forsendur trúar-
legrar sannfæringar á vorum
timum. Um það tómarúm, sem
getur skapast, þegar bláeyg vis-
inda- og framfarahyggja skilar
öörum árangri en búist var viö.
Um þögn geimsins, um þaö hve
mörgum hefur þótt uggvænlegt
hve „alheimsspilið sé hrikalega
hlutlaust um niöinn i mennskum
æöum”. Þessi málafærsla er
skiljanleg og aðgengileg. En það
vandast heldur máiiö fyrir utan-
aðkomandi þegar lengra er hald-
iö, komið er aö páskum og hvlta-
sunnu og þar meö að ýmsum
leyndardómum sem byggja á
mjög persónulegu sambandi hins
trúaöa við guð sinn. Maður hefur
heyrt boðskapinn áður, en eðli
málsins samkvæmt þarf sá að
vera trúaður sjálfur sem skilur
hann sæmilega vel — biskup er I
stórum hópi manna sem Itreka að
orð séu vanmáttug til að lýsa
trúarlegri reynslu, „það er æöra
öllum skilningi...að taka undir
orð páskanna”. Ekki er aö fást
um það. Má vera viö ættum að
sættast á það, að afstaöa til trúar
sé (þegar sleppir áhrifum inn-
rætingar i bernsku) kannski öðru
fremur bundin skaphöfn, rikjandi
þáttum I sálarlifi, nauðsyn hvers
persónuleika. 1 prédikun um boð-
un Mariu (og kemst biskup
undarlega vel frá þvi feimnis-
máli) er sagt: „Ég vil aðeins
mælast til þess, aö menn tali
varlega um það sem þeir skilja
ekki og öörum er heilagt”. Þaö er
sjálfgefið aö taka undir þessa
kurteisi. Og mættu ýmsir
trúmenn líka hafa hana meö i
pokahorninu þegar þeir næst
hneykslast á þeim, sem af ólikustu
ástæðum öðlast llfsfyllingu,sigr' -
ast á „meiningarleysi tilverunn-
ar” i llfi og starfi hér og nú — án
þess aö leita aðstoðar æðri
máttarvalda.
Hinn félagslegi
þáttur
Reyndar má leiða að þvi ýmis-
leg rök, aö styrkur biskups sem
kennimanns sé ekki hvaö slst
fólginn I þvi, hve jaröbundinn
hann er I mörgum þáttum sins
málflutnings. Sem betur fer hefur
hann lltt I frammi tal um
persónulegt framhaldslif, sem
svo mörgum hefur oröið hált á,
heldur leggur þeim mun meiri
áherslu á fordæmi Krists, áhrifa-
möguleika þess nú og hér. 1
postillunni verður „synd”—orö
sem þar sést reyndar sjaldan —
ekki aö vangaveltum um kynllf
eins og kaþólskum hættir til, né
aö afstrakt athugasemdum um
mannlega singirni. „Syndin” er I
postiillunni fyrst og fremst afbrot
manna gegn öörum mönnum,
gegn þjóðfélagslegu réttlæti og
svo gegn náttúrunni.
Þessi félagslegi þáttur er all-
veigamikill I safni biskups. og er
spiritisma. Hann telur að annað-
' hvort veröi menn aö lúta Jesú
alveg eöa hafna honum alveg
(bls. 134). Viðurkennir ekki
„vinsamlegt eöa kuldalegt hlut-
leysi gagnvart honum”.
Þetta mun mörgum þykja hörö
kenning, og liklegt aö I kirkjunni
sjálfri heyrist raddir um aö meö
sliku tali sé einingu og umburðar-
lyndi innan hinnar breiöu
þjóökirkju stefnt I voöa. Þaö er
auövitaö ekki mál sem snýr aö
einum ritdómara. Þó er ekki úr
vegi að taka það fram, að það
getur vakiö nokkra virðingu að
heyra fram bornar kröfur um al-
varlega afstöðu til lifsskoðunar-
mála. Einmitt vegna þess að slík-
aí- kröfur eru ekki llklegar til
yinsælda.
Slíkar kröfur geta verið holl
brýna I andrúmslofti hins
almenna lýöskrums, sem er
gífurlega mikiö stundað I kirkju, I
stjórnmálum og víöar. Þegar all-
ir skjalla þá óráönu og hugsunar-
lötu, sem forherðast I sinu
afskiptaleysi og kalla þaö höf-
uðdyggö aö „enginn skal hafa vit
fyrir mér”. Þeir eru meira en
nógu margir, sem láta trúarhug-
myndir slnar verða sér aö ókeyp-
is aðgöngumiöa aö eilifu llfi, sem
á okkar velferðar- og spíritisma-
timum llkist vist einna helst veru-
lega flottu hóteli á Costa del Sol.
Og ef við mættum af stráksskap
leyfa okkur aö fara út I hliöstæð-
ur: Þaö hafa meira en nógu
margir vanið sig á að telja
sósialisma vera einhverskonar
sjálfvirkt færiband, sem einnig
skilar mönnum til Sólborgar, þar
sem kaupiö er hátt, prisar lágir,
samgöngur þægilegar og mann-
leg vandamál eins og gufuð upp af
sjálfum sér.
Arni Bergmann.