Þjóðviljinn - 23.01.1977, Blaðsíða 7

Sunnudagur 23. janúar 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA — 7
öllu sæmilegu fólki er það
ævinlega mikið fagnaðarefni,
þegar göfugir menn hefja um-
ræður um mannlifið og til-
veruna á háu plani. Þvi miöur
gerist það alltof sjaldan, og
liöur iðulega alltof langur timi
milli andlegra afreka af þvi
tagi, Það eru t.d. 36 ár síðan
Alexander Jóhannesson
prófessor, rektor Háskóla
tslands, flutti skelegga ræðu um
jazz á Háskólahátiöinni fyrsta
vetrardag 1941. Rektor sagði: —
„Háskólinn tók upp nýja starf-
semi, aö efna til hljómleika fyr-
ir stúdenta og kennara, og
miðar starfsemi þessi að þvi, að
auka þekking stúdenta á
dásemdarverkum sannrar
hljómlistar, en hún er bundin
órjúfandi lögmálum samstill-
ingar og hreimfalls og opnar
heila veröld fegurðar, er allir
stúdentar ættu að kynnast. Orð-
ið fegurö merkir samstilling,
samhæfing, og þeir, sem drekka
i sig anda sannrar hljómlistar
og skilja eðli hennar, verða
sannari menn og fullkomnari.
Þeir munu læra að skynja mis-
muninn á sannri hljómlist og
Á LÁGU PLANI
villimannlegum garganstónum
þeim, er nefndir eru „jazz” og
banna ætti i hverju siöuöu
þjóðfélagi. Þessi afvegaleidda
hljómlist, er æskulýönum er nú
boðin á dansleikjum, á sinn þátt
i þeirri spillingu og taumleysi,
er þjáir þjóð vora og til glötunar
leiðir.”—
1 hátiöasal Háskólans var
gerður góður rómur aö máli
prófessorsins, — þó vitum við
um einn nýstudent, sem eitt-
hvað umlaöi i en þorði að ööru
leyti ekki að láta á sér kræla, —
varenda önnum kafinn að baula
bassaraddir i háfleygum
kantötum, milli þess sem bestu
synir þjóðarinnar fluttu ræður
og ávörpuðu hverjir aðra.
Þá er þess aö geta, aö þegar
akademisk umræða stóð á
svona háu plani 1941, höfðu
leiðtogar best siðuðu þjóða á
meginlandi Evrópu þegar bann-
að með lögum hina „villi-
mannlegu garganstóna, sem
nefndir eru jazz”, og lögðu nú
allt kapp á að kenna öðrum
þjóðum mannasiði. Ekki tókst
það þó eins vel og vonir stóðu til
i upphafi, og vöruðu þessi
göfugmenni sig þó á „þeirri
spillingu og taumleysi, er þjáir
þjóð vora og til glötunar leiðir.”
Með atorku og eljusemi tókst
hinum siðuðu leiðtogum þó aö
koma þjóðum sinum, og öðrum
þjóðum álfunnar, hálfa leið til
helvltis á næstu árum, og lauk
þeirrimenningarbaráttu svo, aö
þeir voru ýmist gerðir höfðinu
styttri eða hengdir eins og rakk-
ar, — voru þó áður búnir „að
missa það sem valdsmanni er
sjálfs höfði dýrara: sina æru.”
Svo liðu mörg ár, og þaö er
eiginlega ekki fyrr ai um
siðustu helgi, að jazz-umræða
stendur afturá jafn háu plani, —
i Lesbók Morgunblaðsins, sem
sækirandrikið vesturá Isafjörð,
til Ragnars H. Ragnars,
Tónlistarskólastjóra og höfuð-
leiðtoga æöri menningar norður
við heimskautsbaug. Tónsnill-
ingurinn segir svo: ,,— En þaö
steðja nú fleiri og uggvænlegri
hættur að músikalskri og vits-
munalegri tóniist en nokkru
sinni fyrr. Dans hafði verið
iðkaður af siðuöum Evrópu-
þjóðum við fagran en einfaldan
söng og hljóðfraleik með hófleg-
um trumbuslætti alla tiö aftan
úr forneskju. I vændishúsum
New Orleans borgar og e.t.v.
vlðar var tekinn upp annar hátt-
ur. Þá var aðalatriðið ofsa-
fengið hljóðfall með alls konar
argi og óhljóðum, er allt var
miðað við að örva frumstæðar
kynhvatir viðskiptavinanna. Til
aðgreiningar frá músik var
þetta nefnt „jazz”. —
Það ergreinilegt, aö ekki hafa
varnaðarorð Háskólarektors
forðum tlð mátt sin mikils, hefði
honum og öðrum leiötogum
hinnar siðuðu islensku þjóðar
verið nær að banna allan jazz i
tæka tið og bægja i eitt skipti
fyrir öll frá „uggvænlegum
hættum” sem nú ógna „vits-
munalegri tónlist” á Isafirði.
Nú er það visast orðið um sein-
an. Viö sem stöndum á hinu lága
plani, fáum liklega aldrei að
kynnast hinum forna dansi
Evrópuþjóða, sem iðkaður var,
við „fagran en einfaldan söng
og hljóöfæraleik með hóflegum
trumbuslætti.”
Einstaka menn kynnu þó aö
telja frásagnir hins Isfirsk-
ameriska tónsnillings dálitið
villandi, og gætu þá bent á sam-
tima lýsingar á skemmtunum
og samkvæmislifi Evrópuþjóða
fyrr á öldum. Einu sinni þótti
konungi vorum og kirkjuhöfð-
ingjum dansinn stiginn handan
við velsæmismörk Guðs og
góöra manna, — en þeir kunnu
ráð viö þvi, ekki siöur en siðuð
göfugmenni á 20. öld. Vikivakar
voru bannaðir, ekki bara i
Reykjavik, heldur lika vestur á
tsafirði, og banninu fylgt ræki-
lega eftir, þannig aö hvergi
finnst nú tangur né tetur af
hugsanlegum lagboðum, —
aðeins nokkur leiðinleg ljóð.
Samt eru enn i dag á meðal vor
menn á svo lágu plani, að þeir
telja, aö þarna hafi glatast að
eilifu blóminn úr alþýðutónlist
þjóöarinnar. Við getum sem
betur fer huggað okkur við nýja
og æðri tónlist, ekki bara hér i
Reykjavik, heldur lika vestur á
Isafirði.
Vestur i Bandarikjunum
kynnu menn lika aö telja skil-
greiningu isfirsk-ameriska
tónsnillingsins á jazzi dálitið
villandi. Þar þykjast fróðir
menn vita, að upp úr aldamót-
unum 1600 hafi framtakssamir
athafnamenn úr siðuðum
þjóðfélögum Evrópu, þar sem
dansinn var iðkaður við fagran
eneinfaldan söng meö hóflegum
trumbuslætti, tekið að flytja
svarta villimenn úr Afriku
vesturum haf, — að þeir mættu
ganga þar á vegum Guös og
góöra manna. Ekki tókst þó að
þagga niðri i þessu hyski aö
fullú, — það hélt áfram að gefa
frá sér villimannslega gargans-
tóna með ofsafengnu hljóðfalli
og allskonar argi og óhljóðum.
Ekki voru hin ljós-fjólu-rauðu
göfugmenni i Ameriku fyrr búin
að kenna einni kynslóð afriku-
negra mannasiði, en önnur jafn
villt bættist i hópinn, — á rúm-
um 200 árum tókst þó að frelsa
hátt 1100 miljónir svertingja frá
svörtustu villimennskunni i
heimkynnum sinum. Um
helmingurinn komst lifandi yf
ir hafið í sælureit kristinna
manna, og afkomendurnir nú
taldir á þriðja tug miljóna i
Bandarikjunum. Þessi lýður
heldur uppteknum hætti i
samkvæmislifinu, — siðlausum
dönsum með ofsafengnu
hljóðfalli. Af þessu stafar öllu
siðuðu fólki mikil hætta, — eink-
um þeim sem ekki hefur enn
tekist að bæla niður frumstæðar
kynhvatir sinar.
En bandariskir fræðimenn
telja núorðiö að jazzinn hafi
ekki komið til sögunnar á
vændishúsum New Orleans
borgar, þetta geigvænlega
fyrirbrigði sé eldra, — sumir
fullyrða meira aö segja, að
þetta sé alþýðutónlist svartra
bandarikjamanna, runnin frá
árþúsunda gamalli háþróaðri
rytma-músik Afriku i bland viö
tónlistarhefð úr Evrópu, — og
hafi fundið sér farveg i alþjóða-
hrærigraut U.S.A. — Sumir
fræöimenn á háu plani eru i
þokkabót stundum að láta sér
dettaihug.aö jazzþróistæ meir
i átt til listrænnar fullkomnun-
ar, — hvað sem hún nú annars
er, — enda kemur okkur á hinu
lága plani það ekki við.
Það er að sjálfsögöu tæplega
hægt að ætlast til þess, aö æðri
unnendur tónlistar vestur á Isa-
firði láti sig nokkru varöa þessi
mál, — né heldur aö þeir viti að i
Bandarikjunum hafa svartir
tónlistarmenn löngum verið
flokkaðir meö hinum óæðri á
lægsta plani, og skýringin á
hóruhúsaspilirii þeirra i New
Orleans einfaldlega sú, að þeir
fengu hvergi annarstaðar neitt
að gera. Viö höfum lika fyrir
satt, að á flestum hóruhúsum i
Bandarikjunum sé spiluð allt
ööru visi músik, án þess að vart
verði göfgandi áhrifa á frum-
stæöar kynhvatir viðskiptavin-
anna, — og bisnisinn gefi jafnvel
mest i aöra hönd á finustu hóru-
húsunum þar sem strengja-
kvartettar nudda menúetta i
Lúðvigs 14. stil, — enda
siðferðisþroski þar á jafnháu
plani og viö hirð Sólkonungsins,
þegar dansinn var „iðkaður við
fagran en einfaldan söng og
hljóðfæraleik með hóflegum
trumbuslætti”. Um þetta getur
maður auðvitað ekkert fullyrt,
af þvi að maður hefur ekki feng-
ið tækifæri til að kynnast menn-
ingarlifi i vændishúsum Banda-
rikjanna af eigin raun (þvi
miður, liggur manni við að
segj a). Þ ó þykist þessi höfundur
vita, að oft hafi góður jazz-
pianisti orðið margri
músíkalskri mellunni til hugg-
unar og gleöi i erfiðri lifsbar-
áttu, þegar hlé varð á töminni.
En menn mega ekki halda að
Lesbók Morgunblaðsins hafi
staðið ein I menningarbarátt-
unni með umræðu á háu plani
um siöustu helgi, — Klásúlur
Blaðsins Okkarlétu ekki sitt eft-
irliggja og fóru þar að auki alla
leið að mörkum sósialisma og
byltingar eins og vænta mátti af
svo þroskuðum höfundum á háu
plani. 1 Klásúlum á sunnudag-
inn var er oft skemmtiiega að
orði komist, t.d. þegar Jón Múli
er sagður „nokkurs konar
geirfugl frá ákveðnu timabili i
djazztónlist, sem lika er
amerisk.” Þó er þetta dálitið
villandi, — fyrrnefndur kappi er
enn að gleypa i sig jazz frá
upphafi aldarinnar og fram á
þennan dag, — maðurinn virðist
ekkert ætla aö þroskast né
heldur komast á hærra plan, —
hann er alæta á jazzmúsik, sem
að sjálfsögðu er amerisk, — en
lika alþjóðleg, og eftir þvi
hættuleg eins og Ragnar H.
Ragnar hefur bent okkur á. Þaö
er lika misskilningur, aö menn
hafi ekki áttað sig á mikilvægi
skáldsins Megasar. Mikilvægi
hans varð öllum ljóst, sem sátu
kvöldvöku herstöðva-and-
stæðinga að Stapa i haust, þegar
skáldið upphóf ljóðið á liffræöi-
legri spurningu um leghálsop
löngu liðinnar heiðurskonu,
langömmu eins af fremstu
hernámssinnum þjóðarinnar, —
og klámvisurnar urðu ekki
tvær, heldur 32, og hver annari
listrænni og smekklegri.
Það er lika misskilningur, að
Klásúlur hafi ávallt reynt að
sporna gegn þvi að ensk tunga
yrði ráðandi á íslenskum plöt-
um. Klásúlur hafa fram á þenn-
an dag fjallaö. á mjög háu plani
um allt sem hinir ágætu popp-
listamenn okkar hafa látið frá
sér fara — og i hástemmdum
belgingi analiserað ljóð og lög,
túlkun og framgöngu snill
inganna.' — sem miðað hafa
framlag sitt til listarinnar viö
sölumöguleika á engilsaxnesk-
um markaði — og djobbið i
offiséraklúbbunum á Vellinum.
Afturhvarf popparanna niður á
hið lága Islenska plan er ekki
Klásúlum að kenna, — heldur
hinu, að islensku textarnir
seldust betur en allt annað,
þegar hinum ósiðlegu
Stuðmönnum hugkvæmdist að
syngja lögin sin á móðurmáli
sinu.
Annars voru siöustu Klásúlur
helgaöar Jónasi Árnasyni og
hann tekinn rækilega i gegn, —
og ekki seinna vænna. Þó er það
villandi, að Jónas hafi fyrst
kynnst irskri og skoskri söng
hefð, þegar hann þýddi Gisl
fyrir rúmum áratug. Undirrit-
uðum er kunnugt, að á æsku-
heimili Jónasar voru oft túlkuð
einkar skemmtilega sönglög
fyrrnefndra þjóða, — faðir hans
kunni t.d. Auld Lang Syne og
Annie Laurie, og átti til að taka
lika Drink to me only á
siðkvöldum, og bróðir Jónasar
raulaði tiðum Loch Lomond og
Molly Malone, — og spilaði þá
gjarnan undir á spænskan gitar.
Jónas spilltist þvi strax i
barnæsku.
Hittnærauðvitað engri átt, að
kjörinn þingmaður Alþýðu-
bandalagsins haldi áfram að
yrkja við þessi leiðinlegu lög
kvæði um sjóhetjur, og konur
sem ekki eru þreyttar og bogn-
ar, heldur „dansglaðar
draumapikur, sem aldrei hafa
nálægt veruleikanum komiö”.
Væri Jónasi nú hollast aö hefja
yrkingar i stórum stil á verka-
lýös- og byltingarljóðum, og
reyna á þann veg að komast upp
á jafn hátt plan og hinir
sósiölsku höfundar Klásúlna, —
manna, sem sannarlega hafa
lagt sig alla fram i baráttu fýrir
sjálfstæði þjóðarinnar og ætla
að fórna lifi sinu fyrir alþýðu
þessa lands, — aö hún megi ein-
hvemtima eygja möguleika á
þvi að komast upp úr skitnum —
og nálgast göfgi Klásúlna-
snillinganna.
Þá er best fyrir Jónas að
hætta að hlusta á uppáhalds
músik sina, — fleygja öllum
plötunum sinum, en reyna að
verða sér i staðinn úti um
ósvikna islenska sjómanna-
tónlist. Klásúlur hafa visað hon-
um veginn.
Þá kann að koma babb i bát-
inn. Undirritaöur hefur einu
sinni kynnst Islenskum sjó-
mannalögum af eigin raun. Það
var á árunum fyrir strið á
togaranum Gulltoppi. I þrjú
sumur voru vinsælastir tónlist-
armenn þar um borð Louis
Armstrong og Cab Calloway en
einnig ofarlega á listanum Duke
Ellington og Art Tatum. Þetta
gekk svo langt, að karlinn þótt-
ist þurfa aö kynna sér swing-
músik. Gaf hann út skipun um
að grammófónninn skyldi bor-
inn upp i brú, — hlýddu hásetar
þvi á augabragði og spiluöu
fyrir sinn herra King Porter
Stomp — útgáfu Bennys Good-
mans 1936. Að þvi búnu sagði
aflakóngurinn Halldór skip-
stjóri: — Þetta var nú bara
nokkuð gott, — en ég heyri ekki
betur en að þetta sé jazz. —
Svona voru islenskir sjómenn
klárir á hlutunum þá.
Nú heitir þetta geirfugla-
músik á máli þeirra sem komnir
eru á hin æðri plön. Þó er það
grunur margra, sem standa á
hinu lága plani, að þessir
geirfuglar eigi eftir að svífa um
i sælum fögnuði gleði sinnar,
löngu eftir að Klásúlu-kappar og
þeirra listaskáld eru hætt aö
blaka vængjum. jma
JÓN MÚLI
ÁRNASON
SKRIFAR