Þjóðviljinn - 23.01.1977, Blaðsíða 24

djoðvhhnn
Sunnudagur 23. janúar 1977
AOalsfmi Pjóðviljans er 81333 kl. 9-21 mánudaga til föstu-
daga, ki. 9-12 á laugardögum og sunnudögum.
Utan þessa tima er hægt aö ná I blaöamenn og aöra
starfsmenn blaösins I þessum simum Ritstjórn 81382,
81527, 81257 og 81285, útbreiösla81482 og Blaöaprent81348.
Einnig skal bent á
heimasfma starfsmanna
undir nafni Þjóöviljans f
simaskrá.
Þorradægrin þykja löng
þegar hann blæs á noröan.
Þennan visupart kannast
eflaust flestir fslendingar viö og
þá ekki siður boöskap hans. Á
föstudaginn leiö hófst einmitt
þorri og í dag er bóndadagur. Er
þar meö hafinn sá kafli vetrar
sem einatt er haröastur þeim
sem þurfa að etja kappi viö
náttúruöflin um lifsbjörgina —
en Þorri karlinn á þó sennilega
hauk i horni þar sem er stétt
matsveina og veisluhölda.
Nú hefst nefnilega einnig timi
þorrablótanna, á næstu vikum
munu ófáir setjast niöur viö
borð sem svigna undan sviðum,
flatkökum, súrsuðum hrúts-
pungum, hákarli — og ekki má
gleyma svartadauðanum bless-
uöum. Og væntanlega gagnast
þessar samkomur mörgum
jafnvel og Stebba og Guddu sem
sóttu þorrablót austur á Héraöi
ööru hvoru megin viö aldamótin
og þannig var ort um:
A Egilsstööum enn er mót
sem ýmsra léttir buddu
Þar var haldiö þorrablót,
og þar fékk Stebbi Guddu.
En þaö var upphaflega til-
gangurinn með þvi að setjast
niður við ritvélina aö tina sam-
an nokkra fróöleiksmola um
Þorra og þátt hans i islensku
mannlifi fyrr og slðar. Leitað
var til Arna Björnssonar þjóð-

Þorri
gengur
í garð
— þurrum — þorrið. A það þá að
tákna þann tima þegar vistir
tekur aö þverra. Þriðja kenn-
ingin tengir nafnið við orðið
þorri og á það þá að merkja
þorra vetrar eða hávetur. Sú
fjórða segir að Þorri sé dregið
af lýs.orðinu þurr og er þá
átt við að i þeim mánuði riki oft
þurrviðri og heiðrikja. Þessi
siðastnefnda kenning styður sig
við orðið þorrakyrrur og
þulubrotið: þurr skyldi þorri,
þeysöm góa, votur einmánuður,
þá mun vel vora.
Endurreisnin
En eins og áður segir urðu
þorrablótin að lúta i lægra haldi
fyrir innrás kristninnar i landið.
Um aldir dirfðist enginn að
blóta Þorra karlinn opinberlega
þótt visast hafi einhverjir gert
það á laun.
Það er ekki fyrr en um svipað
leyti og islendingar þáðu sina
fyrstu stjórnarskrá úr hendi
danakóngs að aftur fer að heyr-
ast af þorrablótum. Fyrstu
fréttir af þeim eru frá 1873 eða
’74 en þá munu islenskir
Hafnarstúdentar hafa tekið
þennan sið ypp að nýju.
Arið 1881 hafði Fornleifa-
félagið ofl. forgöngu um að efna
til fyrsta þorrablótsins i
Reykjavik. Þar var að sögn
mikið um dýrðir, drukkin full
Óðins, Þórs og Freys úr
drykkjarhornum. Guðhræddum
kttdd C1ZVT FIT hnPDT
PUríxl oJvILUi PUHTli
háttafræðings um efni og er þaö
sem eftir fylgir byggt á heimild-
um frá honum.
Kóngur í víölendu ríki.
Fornar heimildir um Þorra og
það sem honum viðkemur eru
fremur rýrar. Þó segir i Flat-
eyjarbók að Þorri væri sonur
Snæs konungs sem var sonur
Frosta eða Jökuls. Þorri átti
þrjár systur sem hétu Fönn,
Mjöll og Drifa. Honum varðvel
ágengt i lifsbaráttunni, varö
konungur yfir Gotlandi og jafn-
vel einnig Kvenlandi og
Finnlandi. Hann hélt blót á
miðjum vetri og var þaö kennt
viö hann. Þorri átti dóttur sem
hét Góa og segir sagan að hún
hafi eitt sinn týnst úr þorrablóti
og ekki komið fram i heilan
mánuð. Brá faöir hennar á það
ráð að efna til annars blóts og
var það kallaö Góublót. Vitan-
lega stóðst Góa ekki mátið og
mætti i veisluna.
Litið sem ekkert er vitaö um
tilhögun þorrablóta til forna en
nöfnin sanna þó liklega að þau
hafi tíðkast og hefur tilgangur-
inn þá veriö sá sami og meö öðr-
um blótum: aö bliðka þann sem
blótaður er. En þá eins og nú
höfðu menn þann sið að láta
ekki fórnirnar fara til spillis
heldur voru þær étnar og
drukknar I blótinu. Þessi blót
hafa svo sennilega oröið að þoka
fyrir kristninni eins og margt
annað sem á rætur sinar að
rekja til heiðninnar.
Nokkrír fróð-
leiksmolar um
Porra og blót
hans að fornu
og nýju
Bóndadagur—
konudagur.
En svolitlar eftirhreytur hafa
þó lifað af aðför kristninnar
enda skiljanlegt þar sem hin
nýja trú náði ekki frekar en hin
gamla tökum á veðurfarinu. Sá
siöur er alkunnur að fólk gerir
betur við sig i mat á fyrsta
þorradag og góudag.
Fyrrnefndi dagurinn er nefndur
bóndadagur og þá átti konan að
færa manni sinum morgunmat-
inn i rúmið (nú á dögum eru
blómin látin tala) og á fyrsta
góudag — konudaginn — var
hlutunum snúið við.
1 þjóðsögum er þess getið að
þessa daga ættu hjónin að vakna
fyrir allar aldir og bjóða Þorra
og Góu velkomin. Það fylgir
sögunni að þau hafi átt að vera
fáklædd og jafnvel hoppa hálf-
nakin kringum bæinn á öðrum
fæti og draga brókina á eftir sér
á hinum fætinum. Þetta gætu
Þessi kokkur i Naustinu fær
væntanlega nóg að gera við að
tilreiða þorramat næstu vikurn-
ar ekki siður en aðrir úr hans
stétt um altt land.
veriö leifar af frumstæðum
hermigaldri sem hafi áhrif á
veðrið. Meö þvi að taka fá-
klæddur á móti þessum veður-
vættum var kannski hægt að
ginna þau til að fara einnig i
léttari klæðnað.
Þess eru dæmi að menn hafi
reynt að gefa Góu undir fótinn
og sleikja hana upp en á hinn
bóginn hnýtt I Þorra. Vitnar
þessi vlsa um þaö:
Góa kemur með gæðin sin,
gefst þá nógur hitinn.
Fáir sakna, Þorri, þln.
Þú hefur verið skitinn.
Sést á þessu að aödáun manna
á Þorra karlinum hefur verið af
skornum skammti.
Hvaðan er nafnið komið?
Ein þjóðsaga er þó til sem ber
Þorra góða söguna. 1 henni seg-
ir frá konu sem reyndi að losna
við tengdamóður sina á þann
hátt að senda hana upp i fjalla-
kofa með litinn matarforða i
vetrarbyrjun i þeirri von að
kerla dræpist úr sulti. En um
áramót þegar allur matur
kerlingar er uppurinn koma þau
Þorri, Góa og Einmánuður til
hennar hvort i sinum mánuði og
brugðu sér i manna- eða trölla-
liki. Tók hún þeim vel og þau
færöu henni siðan nægar vistir.
Um vorið var kerling þvi hin
sællegasta þegar tengdadóttirin
kom að vitja hennar. En næsta
haust ætlar tengdadóttirin að
reyna þetta töfralyf á móður
sinni. Hún tók hins vegar illa á
móti Þorra og félögum svo þau
báru henni engan mat enda var
hún nær dauöa en lífi af hungri
um vorið.
Um uppruna nafnsins Þorri
eru margar kenningar til og
greinir máispekinga mjög á um
þær eins og flest annað. Ein
kenning er sú að Þorri sé eins-
konar gælunafn á Þór og á hann
þá að hafa verið persónugerv-
ingur þessa harðasta tima vetr-
ar. önnur er sú að orðið sé dreg-
ið af sögninni að þverra — þvarr
reykvikingum varö hins vegar
ekki um sel og héldu margir aö
nú ætti að fara að endurvekja
ásatrú meö landanum. Þeir
gátu þó andað rólega þvi tæp-
lega öld leið enn þar til svo varð.
Fyrstu þorrablót út um sveitir
sem öruggar heimildir eru til
um voru haldin á Egilsstöðum
árið 1896 eða ’97. Voru þau siöan
haldin nokkuö reglulega á Hér-
aði, fyrstu árin á Egilsstöðum
en siðan til skiptis á Ketilsstöð-
um, Hallormsstað og i Valla-
nesi. Einnig eru til heimildir um
að um eða eftir aldamótin hafi
verið settar upp nokkurskonar
leiksýningar eða söngleikir á
þorrablótum.
En það eru ekki nema 15-20 ár
siðan þorrablót urðu svo almenn
og útbreidd um allt land sem nú
er. Og orðið þorramatur er ekki
nema liölega tvitugt að aldri,
smið forráðamanna Naustsins.
Nú er semsé timi þorrablóta,
þorramatar og annars tilheyr-
andi að hefjast. Næstu vikur
reyna menn af kappi um allt
land að bliðka þennan
hryssingslega veðurvætt með
áti, drykkju, söng og dansi, og
vonandi hittir margur stebbinn
guddu sina.
Og meö það óskar Þjóðviljinn
landsmönnum góðrar skemmt-
unar á þorrablótum og væntir
þess að takast megi aö blfðka
karlinn Þorra svo hann valdi
engum meiriháttar usla að
þessu sinni.
—ÞH