Þjóðviljinn - 05.03.1977, Side 8

8 SIÐA — ÞJÚÐVILJINN Laugardagur 5. mars 1977
þinglýstur eigandi Ibúöarinnar
og enginn samningur þeirra I
milli var geröur um eignarhluta
konunnar I henni.
Ekki ráðskonulaun
Þetta þykir konunni súrt I
broti og hún hefur auk þessa
orö lögfræöinga fyrir þvi aö hún
eigi ekki rétt á ráöskonulaunum
frá manninum, vegna þess aö
hún vann úti allan sambúöar-
timann.
„Samt sá ég um allt húshald
ein og auk þess féllu niöur
mæöralaun min (þau eiga ekki
barniö saman) þegar ég flutti
lögheimili mitt til hans,” sagöi
konan. Og nú stendur hún uppi
húsnæöislaus, hún getur ekki
fest kaup á ibúö, sem nægir
henni og barninu fyrir endur-
greiöslu „lánsins”. Verögildi
væri aö konur en karlar færu
fjárhagslega illa út úr sam-
búöarslitum. Þaö heyröi til und-
antekninga aö fólk i þannig
sambúö geröi meö sér samn-
inga um eignir og I flestum til-
vikum væri öllum eigum beggja
þinglýst á nafn karlmannsins.
Guörún taldi aö mikið skorti á
að fólk vissi nægilega mikiö um
réttarstööu sina, sumir teldu
hana næstum jafngilda hjóna-
bandi en það væri hinn mesti
misskilningur. Og hún var ekki
frá þvi, að á siöustu árum heföi
meiri misskilnings gætt i þess-
um efnum en áöur oge.t.v. staf-
aöi það af þvi aö islensk löggjöf
hefur þó I einstaka tilvikum tek-
iö tillit til óvigöar sambúöar og
bundiö réttaráhrif viö hana.
Mikilvægast er þar aö ákvæöi I
almannatryggingalögum, sem
sett var 1971 að sambúöarfólk
Mikil réttar-
óvissa fólks í
óvígðri sambúð
Fyrir Skömmu kom aö máli
viö umsjónarmann þessarar
siöu ung kona, sem haföi heldur
dapurlega sögu aö segja. Hún
haföi um 7 ára skeiö búiö ógift
meö manni ásamt barni sinu, en
ákvaö þá aö slita sambúöinni. A
sambúöartimanum höföu þau
hjónaleysin komiö sér uppibúö
eins og fjöldinn allur af ungu
fólki gerir og byggingarsagan
var ósköp venjuleg. Bæöu unnu
fulla vinnu allan timann og
lögöu ailt, sem aflögu var I hús-
bygginguna. „Viö ætluöum allt-
af aö gifta okkur, sagöi konan,
en einhvern veginn fórst þaö
alltaf fyrir. Þetta var lika til-
finningamál hjá honum. Hann
spuröi mig ævinlega, hvort ég
treysti sér ekki, þegar ég
ámálgaöi giftingu viö hann”.
Engir
samningar
Ibúöin var frá upphafi á nafni
hans eins og venjulegast er og
ekki var geröur neinn samning-
ur um eignarhluta hvors fyrir
sig i henni eöa um fjármál aö
ööru leyti. Þegar sambúöinni
lauk reiknaöi konan meö aö fá
talsvert af andviröi ibúöarinnar
I sinn hlut þar sem hún lagöi
verulegt fé til hennar meöan á
byggingunni stóö. En þaö viröist
ætla aö fara á annan veg.
Hún „lánaði”
honum
Sam býlismaöurinn fyrrver-
andi er þinglýstur eigandi
Ibúöarinnar og hann telur kon-
una aðeins hafa lánaö sér pen-
inga til framkvæmda viö bygg-
inguna og það lán er hann reiöu-
búinn aö endurgreiöa meö vöxt-
um en ekki veröbótum. Upphæö
„lánsins” telur hann koma fram
á skattskýrslu sinni þar sem á-
kveöin upphæö árlega er færö
sem skuld viö konuna. Þessar
upphæöir segir hún aö séu ekki
nema litiö brot af þeim fjárfúlg-
um sem hún lét af hendi rakna
og hann vill alls ekki viöurkenna
aö hún eigi samkv. þvi ákveöinn
hlut I íbúöinni. Lögfræöingar
sem konan hefur leitaö til telja
aö maðurinn geti sennilega
staöiö á þessu, þar sem hann er
og handahóf
virðist oft
ráða við
fjárhagslegt
uppgjör
vegna sam-
búðarslita
umræddrar íbúöar sem heföi
veriö sameign þeirra beggja ef
þau heföu gifst er um 12 milj. en
þaö sem hún á aö fá I sinn hlut er
ekki nema 1 og hálf miljón.
Ekki einsdæmi
Þetta er ljót saga en þvl miður
ekkert einsdæmi. Fleiri en mér
er eflaust kunnugt um konur
sem fariö hafa illa út úr þannig
sambúöarslitum og alltaf er
sama viökvæöiö hjá lögfræöing-
um, sem þær leita til. „Þetta er
þér sjálfri aö kenna. Sambýlis-
fólk á aö gera meö sér samning
um eignir sem þau koma meö I
búiö og þær sem kunna aö
myndast á sambúöartlman-
um.”
Víst er þetta rétt, fólk á aö
vera forsjálft og tryggja hags-
muni sína á þessum sviðum ekki
slður en öörum. Samt hlýtur hér
aö vera illa aö málum staöiö af
hálfu löggjafarvaldsins og þar
sem svipuö mál munu vera
mjög algeng er vissulega kom-
inn tími til aö tryggja frekar en
nú er rétt sambýlisfólks, einnig
hinna óforsjálu.
Sjaldgæft að
samningar séu gerðir
Til aö fá nánari vitneskju um
réttindi sambúöarfólks sneri ég
mér til Guörúnar Erlendsdóttur
hæstaréttarlögmanns og for-
manns jafnréttisráös.
Hún sagöi aö miklu algengara
og hjón hafi sama rétt til allra
bóta almannatrygginga meö
þeim skilyröum þó aö sam-
búöarfólk hafi átt barn saman
eöa aö sambúöin hafi varaö
samfleytt I tvö ár. Meö breyt-
ingu á skattalöggjöf 1975 var
sambúöarfólki einnig heimilaö
aö telja fram sem hjón ef þau
eiga barn saman en samkv. nú-
gildandi löggjöf ér yfirleitt hag-
kvæmara aö telja fram til skatts
sem hjón ef konan vinnur úti. Þá
er í lögum um llfeyrissjóö
bænda frá 1970 ákvæöi þess
efnis aö sambúö karls og konu
sem bæöi eru ógift veiti sama
rétt og hjúskapur og er ekki
gerö nein krafa um lengd sam-
búöarinnar.
Konur verða oft illa úti
Aö ööru leyti er meginreglan
sú aö réttarstaöa karls og konu
sem búa saman ógift er hin
sama og tveggja einstaklinga,
er hafa sameiginlegt heimilis-
hald, t.d. systkina o.fl. Geri
aöilar ekki meö sér sérstaka
samninga um fjármál telst sá
aöili eiga þær eignir, sem hann
er skráöur fyrir.
Þaö liggur þvl I augum uppi
aö mikil hætta er á aö hægt sé aö
hlunnfara annan aöilann þegar
slitnar upp úr óvlgöri sambúö ef
ekki eru geröar ráöstafanir til
aö tryggja rétt beggja aöila. Og
eins og segir I upphafi þessarar
greinar, viröist þaö mjög al-
gengt og oftast bitnar óréttlætiö
á konunum.
óvissa og
handahóf
I nýrri lokaprófsritgerö I lög-
fræöi eftir Signýju Sen-. Um rétt-
arstööu karls og konu I óvigöri
sambúö (1976) segir, aö I reynd
ríki hin mesta réttaróvissa I
sambúö af þessu tagi og aö fjár-
hagslegt uppgjör þessa fólks viö
sambúöarslit hafi I mörgum til-
fellum veriö I meira lagi handa-
hófskennt og komiö I bág viö
réttarvitund manna.
Algengast er aö konum séu
dæmd ráöskonulaun fyrir sam-
búöartímann og þó þær geri
kröfur um aö viö ákvöröun á
þeim launum sé fariö eftir gild-
Oft veröur ágreiningur um skiptingu eigna þegar óvigöri sambúö
lýkur. Algengast er að fasteignum sé þinglýst eingöngu á nafn karl-
mannsins og falla þær þá til hans viö fjárhagslegt uppgjör þannig
sambúöar. Fjölmargar konur hafa fariö mjög illa fjárhagslega út
úr máium sem þessum og áreiðanlega kominn timi til aö tryggja
betur en nú er réttarstööu sambúðaraðila beggja.
andi kauptaxta ráöskvenna á
hverjum tíma bera dómar þaö
meö sér aö svo er ekki, þóknun-
in er yfirleitt mun minni og á-
kveöin eftir þvi sem „hæfilegt”
er taliö hverju sinni.
Þarf að sanna
eignaraðild
1 örfáum tilvikum hefur sam-
búöaraöili fengiö sér dæmda á-
kveöna fjárhæö fyrir þá eigna-
aukningu sem oröið hefur á
sambúöartlmanum og I ritgerö
Signýjar eru raktir tveir hæsta-
réttardómar þar sem eignar-
aöild sambúöarmanns (karls i
annað skiptiö og konu i hitt) aö
eign sem þó var þinglýst á nafn
hins var viðurkennd þar sem
nægilega sterk rök voru talin
færö fyrir eignaraöildinni, þ.e.
eignaraöildin þótti sönnuö. Þó
er llka sagt frá bæjarþingsdómi
þar sem um svipaöa sönnun er
aö ræöa en I þvl tilviki nægöi þaö
ekki og eignaraöildin þvi ekki
viöurkennd.
Er ekki annaö aö sjá en dóm-
stólar séu ekki alltaf sjálfum sér
samkvæmir I meöferö þessara
mála og glundroöi nokkur I
þessum efnum eins og kemur
fram I ritgerö Signýjar.
Er ekki breytinga
þörf?
Signý telur I ritgerö sinni aö
eölilegt væri aö lita svo á, aö bú
geti myndast i óvigöri sambúö
karls og konu. Hún segir: „Þau
(karl og kona) búa saman til-
tekinn tima og á þeim tíma
myndast oftast einhverjar eign-
ir. Sú eignamyndun er venjuleg-
ast rakin til vinnu- og fjárfram-
lga beggja og sakir samblönd-
unar á eignum beggja gæti veriö
illmögulegt, ef ekki ógerlegt aö
ákvarða hlut hvors um sig.”
Síöan segir hún aö á slöari ár-
um hafi einmitt sú dómvenja
skapast I Danmörku, þ.e. þegar
ómögulegt hefur reynst að
greina I sundur eignir aöila. Þá
hafa þær verið taldar mynda bú
og þeim skipti samkv. lögum
um skiptarétt og hún nefnir 2
dóma sem dæmdir hafa veriö
nýlega á þessum forsendum.
Viröast þannig málalok miklum
mun réttlátari fyrir alla aöila en
sú réttarvenja, sem algengust
er hér á landi og lýst hefur veriö
og ætti aö vera mál til komiö aö
einhver breyting I réttlætisátt
færi aö veröa hér eins og I Dan-
mörku. —hs.