Þjóðviljinn - 16.03.1977, Blaðsíða 11

10 StÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 16. mars 1977
Greinargerð
Þjóðhags-
stofnunar um
Grundar-
„Kísiljárnmarkaðurinn er hins
um
tangaverk-
smiðjuna
Þjóðviljinn birti á
dögunum töflu sem sýn-
ir hver afkoma kisil-
járnverksmiðjunnar á
Grundartanga hefði orð-
ið miðað við árið 1976.
(Sjá Þjv. laugard. 12.
þessa mánaðar).
Þjóðviljanum hefur af
þessu tilefni borist
greinargerð frá Þjóð-
hagsstofnun um þessi
mái og forsendur stofn-
unarinnar fyrir
rekstraráætlunum fyrir
verksmiðjuna. 1
greinargerðinni kemur
fram að til þess að verk-
smiðjan skili þeirri af-
komu sem talsmenn
hennar hafa gert ráð
fyrir og látið i veðri
vaka að væri raunhæf
verður markaðsverð á
kisiljárni að hækka
verulega frá þvi sem var
1976, en þá var verðið þó
hærra en verið hefur að
jafnaði um nokkurt ára-
bil.
Þjóðviljinn birtir hér á
siðunni i heild greinar-
gerð Þjóðhagsstofnun-
ar. Þess skal getið að
allar leturbreytíngar,
utan upphafsorða við
greinarskil, eru á
ábyrgð blaðsins. Þá skal
þess og getið að vegna
plássleysis er ekki unnt
að birt allar þær töflur
sem Þjóðhagsstofnun
sendi með greinargerð-
inni. —s.
Minnisgrein um nokkur
atriði áætlana um járn-
blendiverksmiðju.
StofnkostnaOur járblendiverk-
smibjunnar er nú áætlaOur 447
m.n.k.r. á verölagi ársins 1978, og
er i þeirri fjárhæö talinn bygg-
ingarkostnaöur auk tækniþókn-
unar en vextir á byggingartima
og rekstrarfé ekki. Sambærileg
fjárhæð i áætlunum 1974 var 376
m.n.kr.. StofnkostnaTíaráætlun
hefur þvi hækkaö um 71 m.n.kr.,
einkum' vegna verðhækkunar á
tlmabilinu frá þvi fyrri áætlanir
voru geröar. Jafnframt er nú
reiknaö með nokkru meiri verö-
hækkun á byggingartima en áöur.
Astæöa er til aö taka fram, aö
stofnkostnaöaráætlanir eru lik-
lega talsvert betur úr garöi gerö-
ar og öruggari en fyrr, en áætlan-
irnar frá 1974 þóttu afar óvissar,
sbr. athuganir Þjóðhagsstofnun-
ar 8. mars 1975. Auk óvissu um
stofnkostnaöarliði i eldri áætlun-
um var lánsfjáröflun til fyrir-
tækisins þá óráöin og fjármagns-
kostnaður þvi ekki þekktur. Nú
hefur hins vegar veriö gengiö frá
verulegum hlutá lánsfjáröflunar-
innar til byggingar verksmiðj-
unnar og óvissu þvi eytt að þvi
leyti. Sem fyrr er kostnaður viö
hafnargerö ekki meötalinn i
áætlununum og ekki talinn
beinlínis t il verkefnisins, sem kann
aö orka tvimælis, a.m.k., hvað
arOsemisreikninga áhrærir.
Aætlanir um hafnarframkvæmd-
ir viö Grundartanga hafa breyst
nokkuð frá 1974, þar sem nú er
talið hagkvæmara aö nota minni
skip til flutninga en áöur var talið
heppilegt og verður höfnin þvi
væntanlega minni en ella. Er nú
talið, aö kostnaöur viö hafnar-
gerðina meö veglagningu meötal-
inni geti numið 13.9 m.n.kr. (500
m.isl. kr.) á verölagi ársins 1977
samanboriö viö 13.1 m.n.kr. (475
m.isl.kr.) i fyrri áætlunum.
Framleiðsluáætlanirsýna nú 50
þús. tonna ársframleiöslu sbr. við
47 þús. tonn i eldri áætlunum og
hafa söluáætlanir tekiö sömu
breytingum.
Tekjuverö er nú áætlað 3.405
n.kr. pr. tonn f.o.b. ($645) sbr. viö
3.294 n.kr. ($623) i eldri áætlun,
hvort tveggja reiknað á verölagi
ársins 1978. Er þá gert ráð fyrir
7% veröhækkun á ári frá 1976 til
1978. Þessi áætlun er byggð á
áætlun Elkem um skilaverö til
norskra kisiljárnframleiöenda,
sem var 2.388. n.kr. pr. tonn I
nóv. 1976 og aö óbreyttum
markaðsaðstæðum er talið veröa
2.560 n.kr. 1977. Kísiljárn-
.....................................
'-klLZísi* 'ií
ÞJÖÐHAGSSTOFNUN
Tafla 2b.
Táfla 2a.
Aatlaó rekstraryf irlit kísil járnvers ins fyrir eit.t ár,
miftaft vi.6 full afröst op verfelag ársins 1976.
ÁætlaÓ rekstraryfirlit kísiljárnversins 1985
á áætluftu verðlagi ársins 1978.
Mi11jónir
norskra króna
Sttlutekiur
50.000 tonn á 2.388 n.kr.1
Hráefni
Sölutekjur
50.000 tonn á 3.405 n.kr.
Milljónir
norskra króna
170
Kvarz
Koks
Kol
Járn
Rafskaut
Annað
12
22
7
4
5
1

51
18
Háfnargjöld og annar breytilegur
framleiðslukostnaður
Fastur framleiðslukostnaður
Vinnulaun 10
Stjórnun, skrifstofu-
kostnaður og viðhald 8
Taknibóknun o.fl. 3,9%
Verðjöfnunargjald
13
25
8
5
6
1
Afskriftir '
Gjöld alls
Hreinn hagnaður fyrir beina skatta
5
2
18
25
141
Skýringar:
1) Tölcjuverð, 2.368 n.kr. pr.tonn, sem her er tekið sem dæmi,
er^skilaverö^til norskra kísiljárnframluiðenda á árinu 1976.
I aætlunum^Jarnblendifélagsins nu er tekið til viðmiðunar sem
grunnverð á árinu 1976 2.800 n.kr. pr.tonn. Sé það gert hækka
sölutekjur og hagnaður um 20 m.n.kr. frá því sem sýnt er hér
að ofan. Hreint tap n.undi þá lækka úr 2 2 m.n.kr. í 2 m.n.kr.
2) Hér eru teknir inn árlegir meðalvextir og nfs'kriftir alls
rekstrartimabilsins^og er bá gert ráð fyrir 10% lækkun stofn-
kostnaöar,^þar eð hér er ekki gert ráð fyrir verðhækkunum á
by.ggingartimanum.
Hraefni
Kvarz
Koks
Kol
Járn
Rafskaut
AnnaÖ
Raforka
Hafnargjöld or annar breytilegur
framleiðslukostnaóur
Fastur framleiÖslukostnaöur
Vinnulaun
Stjórnun, skrifstofukostn.
og viÖhald
Tækniþóknun o.fl. 3,9.1
VerÖjöfnunargjald
58
18
11
10

ÞJdDHAGUÍiTOFNUN
T.if 1 i 1 .

K i rk-iðsvorð á ki'siljírni 1971-1970 umreiknuð x norskar kr.
í tonn ettir verðli] utfalli gjaldmiðla á hverjum tíma.
Skrað verð í
Bnjtl.iiKli
skv. MetaL
bulJotin 1)
i u.'nr
Api’fl
Júlf
'v ■1
- .T11
. 'i f
./•:j>tuiiber
l ■74
í iiiúir
Aj -i • f l
.i flf
A/.iíst
‘»sunber
Arifnieöul tal
1.885
1.H26
1.760
1.641
1.478
1.556
1.535
1.698
1.758
2.123
2.793
3.302
Harkaðsverö í V-tvi'ópu Llkem-Spiger-
skv. upplysin>’,iiin Union Carbide2' skilaverð til
bretland býzkalancl Sviþjóð norskra framl.3^
1.721
1.660
Mat á arðseini kfsi 1 járnversins á Grundartanga
in.v. 17 1/2 ái’s i’ekstrartfma og breytilegar forsendur

1.284
1.558
2.038
3.128
1.614
1.479
1.456
2.158
2.442
3.539
Artlun Jdnulendifélagsins óbreytt
1. Afkastavextir án hrakvirðis
2. Afkastavextir aö meötöldu hr>akvirði2
3. Núvirði fjárfestingar án hrakvirðis
m.v. 9% vexti 3) (m.n.kr.)
Hafnar- og
vegagerö ekki
meötalin í
stofnkostnaöar-
áaetlun
12,4%
12,7%
130,4
126,0
1.433
1.433
3.010
3.010
3.577
3.273
3.336
3.285
3.268
3.381
3.140
3.810
3.553
3.439
3.309
3.186
2.945
2.988
2.988
i muar
Júlí
Agús t
Október
ll'vember
I »:sember
Atíirreðaltal
i J76
J.jnúar
Apríl
Júlí
Agúst
September
Október
Nóvember
Arsmeðaltal 2.38 8
1977 spá 2.900
1978 " 3.405
1979 " 3.541
19b0 " 3.683
1) b«tta verð er núöaö við kfsiljám afhent viö verksiniðjuvegg kaupanda f Bretlandi
lunnig er her inmf»linn flutningskostnaöur, vátrygging og sölulaun.
i) betta vur* er sem mst skrafiu narkaisverói a4 frúdregnum flutningskostnaði.
3) Þetta^verð er f.o.b. verð í Noregi að frádregnum sölulaunum til Fesil A/S norska
sölufelagsins þ.e. skilaverð til verksnúðju. Það er þvi jafnan öllum flutnings-
kostnaöi, sölulaunum o.s.frv. lagra en verö skv. Metal Bulletin skv. 1).
2.884
2.602
3.093
3.042
2.915
2.702
2.928
Dnni um breyttar forsendur
Debtií A;
Arlegar rekstrartekjur iæröar til
fast6 verðlags 1978
11.
12.
13.
Afkastavextir án hrokvirftis 9,9% 9,7%
Afkastavextir a6 meötöldu hrakvirói 10,2% 9,9%
Núviröi fjárfestingar án hrakviröis m.v. 9% vexti (m.n.kr.) 24,8 19,3
li hfarkaösverölag 1976 2.388 n.kr.4^ pr.tn. og kostnaöarverölag þá
Afkastavextir án hnakviröis 0 0
Afkastavextir aö meötöldu hrakviröi 0 0
Núviröi fjárfestingar án hrakviröis m.v. enga vexti (m.n.kr.) -156,5 -154,1
Núviröi fjárfeetingar án hrakviröis m.v. 9% vexti (m.n.kr.) -270,9 -276,5
Markaösverölag 1976 aÖ viöbaettri 7% hikkun í tvö ar, 2.734 n.kr. pr.tn. og kostnaÖarverÖlag 1978
Afkastavextir án hrakviröis 0 0
Afkastavextir aÖ meötöldu hrokviröi 0,7% 0,8%
Núviröi fjárfestingar án hrokvirÖis m.v. enga vexti (m.n.kr.) -11,4 -9,0
Núviröi fjárfestingar án hrakviröis m.v. 9% vexti (m.n.kr.) -211,0 -216,6
Hafnar- og vegagerð er áætluö 500 m.ísl.kr. og er þá byggt á nyjum upplýsingum
frá Vita- og hafnanválaskrifstofunni.
Hrakvirði, þ.e. verðnœti f járfe6tingarinnar að loknu því rekstrartímabili, sem
arösemisreikningamir ná til. Hér er það áætlað 10% af stofnkostnaði.
Meö núviröi fjárfestingar m.v. 9% vexti er átt viö þá fjárteð, sem fjárfestir«in
gefur af ser umfram endurtieinrtu stofnkostnaðar með 9% vöxtum.
Verð þettaer skilaverö til norskra framleiöenda á árinu 1976 en það ár var
verðið 1 láfparki og haföi fallið um tæp 20% fná fyma ári, og er almennt reiknað
með hækkun a næstunni og á næstu árun, sbr. ártlanir Jámblendifélagsins.
■
;; |
■ ■.
. : ,
■

Vextir 24
Afskriftir
28
Gjöld alls 163
Hreinn hagnaður fyrir beina skatta + 7
Hafnar- og1*
vegagerö
meötalin í
stofnkostnaðar-
áaetlun
12,2%
12,5%
Miövikudagur 16. mars 1977 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA II
markaðurinn er hins vegar veik-
ur um þessar mundir, en miöaö
við að markaðsástand færist i
eðlilegt horf telur Elkem, að
reikna megi með 2.900 n.kr. i
skilaverð 1977 og 3.405 n.kr.
1978. Þótt bessar veröforsendur
og forsendur um markaðsverö-
hækkun, sem glöggt má sjá i
meðfylgjandi linuriti, kunni að
virðast bjartsýnar, er þess að
geta, að álits um verðforsendur
þessar hefur m.a. veriö leitað hjá
sænska „Jarnkontoret”, sem tel-
ur þær fremur varkárar. Nánar
veröur vikiö að markaðsmálum
hér á eftir.
Tekjur fyrirtækisins á skila-
verði eru nú taldar 170.2 m.n.kr. á
verðlagi 1978 sbr. við 154.8
m. n.kr. áður og hafa þær þvi
hækkað um 15.4 m.n.kr. eöa 10%
vegna forsendna um meiri fram-
leiðslu og hærra markaðsverð.
Rekstrarkostnaður hefur hins
vegar hækkað meira eða úr 120
m.n.kr. á ári i 163 m.n.kr. og
nemur hækkunin 43 m. n.kr. eða
36%. Hvað hráefnis- og vinnu-
launakostnað áhrærir er þessi
áætlun reist á raunverulegum
kostnaðartölum einnar verk-
smiðju Elkem i Noregi og tiltölu-
lega velþekktum einingarverðum
á helstu hráefnisliðum, þ.e.
kvartzi, kolum og koxi. Aætlunin
ætti þvi að vera varkárari og
traustari en áður. Rafskaut mun
járnblendiverksmiðjan veröa að
kaupa frá Elkem og er I áætlun-
um gertráð fyrir, aöþar verði um
venjuleg markaðsviðskipti að
ræöa, þ.e. að rafskautin verði
keypt á markaösverði svo sem
eðlilegt er. Rétter að taka fram,
að sá munur, sem fram kemur á
orkukostnaði i núverandi og eldri
áætlún, er ekki alls kostar réttvis-
andi. Hluti munarins stafar af
meiri orkukaupum vegna meiri
framleiðslu, en að öðru leyti er
hér miðað við eitt ár, 1985, og
breytingar á rafmagnssölusamn-
ingi hafa m.a. verið fólgnar i
breytingum á samningsbundnum
hækkunum rafmagnsverðs og þar
með timaferli orkukostnaðar.
Meðalorkukostnaður verður þvi
ekki eins miklu hærri og áætlun
fyrir árið 1985 eitt gefur til kynna.
Tækniþóknun Járnblendifélags-
ins til Elkem er hin sama og áöur
var samið um við Union Carbide,
3% af brúttösölu.
Hreinn hagnaður fyrir beina
skatta er nú talinn verða 7
m.n.kr. 1985 á verðlagi ársins 1978
sbr. við 36.3 m.n.kr. i eldri áætl-
un. Hærri og varkárari rekstrar-
kostnaðaráætlun en áöur gerir
þvi talsvert betur en aö vega upp
forsendurum meiri sölu og hærra
skilaverö. Við samanburð þess-
ara talna bera þess að geta að
vaxtagjöld eru mun hærri i nýrri
áætluninni, enda er þá skemmra
liðið á rekstrartimabilið.
Mat á arðsemi fyrirtækisinser
hér sýnt á meðfylgjandi blaði.
Meginniöurstöður er að finna i
dæmum um breytilegar forsend-
ur. Þar kemur m.a. fram, að sé
áætlun Járnblendifélagsins
óbreytt færð til fasts verðlags
ársins 1978, þ.e. verðbreytingar
bæöi á tekju- og kostnaðarhlið
reiknaðar frá, verður árlega arð-
gjöf fyriritækisins 9,9% án
kostnaöar við hafnar- og vega-
gerð, en 9,7% að þeim kostnaði
meðtöldum. Afkastavextir fyrir -
tækisins virðast þvi heldur lægri
en sýnt er i áætlunum Járn-
blendifélagsins. Dæmi B og C
sýna glöggt mikilvægi fors-
endna áætlananna um markaðs-
verðhækkunyfir timabiliö, en þar
ergertráðfyrir, að veröhækkanir
fram til 1978 nái ekki áætlun, en
eftir það er reiknaö á föstu verði.
Hér er um afar svartsýn dæmi aö
ræða, sem gefa neikvæða af-
kastavexti, en þau sýna glöggt, að
afkoma fyrirtækisins er mjög
háð verðbreytingum.
Markaðsmál
Markaðshorfur f yrir stál og þar
með kisiljárn eru almennt taldar
fremur góðar og er almennt
reiknað með 4% ársvexti stál- og
klsiljárnframleiöslu næstu árin.
Þessi markaður hefur hins vegar
verið fremur sveiflukenndur og
hafa breytingar i eftirspurn vald-
iðmikium verösveiflum á stáli og
kisiljárni. 1 áætlunum um Járn-
blendifélagið er gert ráð fyrir, aö
norska sölufélagið Fesil annist
alla sölu frá Islandi. Fesil og El-
kem hafa mjög trausta aðstöðu
á klsiljárnmarkaöinum i Evrópu,
og er markaðshlutdeild Fesil i
Evrópu 35% um þessar mundir.
1974 nam heildarsala Fesil 280
þús. tonnum, en þar af fóru 210
þús. tonn til Evrópulanda en 25
þús. tonn til Japan. Arið 1985
áætiar Elkem að Fesil geti selt
300-325 þús. tonn til Evrópulanda,
50-60 þús. tonn i Bandarikjunum
og 30 þús tonn til Japan en sam-
tals er salan 1985 áætluð 340 þús.
tonn.
Elkem hefur ekki einungis
mjög trausta aðstöðu sem kisil-
jámframleiðandi heldur einnig
sem framleiðandi bræðsluofna og
þekkir þvi vel til allra áætlana um
nýbyggingar kisiljárnverksmiðja
og hefuroft verið meðf ráðum um
slikar áætlanir. Skv. upplýsing-
um Elkemeru til áætlanir um ný-
byggingar, sem fela i sér veru-
lega framleiösluaukningu, en
þær áætlanir eiga margar rætur
að rekja til skorts á kisiljárni á
fyrriárum. Hins vegarersýnt, að
margar þessara áætlana verða
aldrei að veruleika eða þeim
seinkar, sem m.a. á við um
áætlanirum verksmiðjurekstur á
Tasmaniu, i Gahna og Nýja Sjá-
landi, sem Elkem hefur tekiö þátt
i. Ekki þykir stafa veruleg hætta
af samkeppni bandariskra fram-
leiðenda i Evrópu, einkum þar
sem sækja verður hráefnið langt
inn i landið og kostnaður við
flutninga til útskipunarhafna
verður þvi mjög mikill. Fram-
leiðsla klsiljárns i Noregi mun að
öllum likindum ekki aukast mikið
næstu árin, en hins vegar verður
eitthvað um, aö nýir ofnar verða
tekniri notkun i stað gamalla. El-
kem mun hafa afráöið að breyta
einum bræðsluofni, sem notaöur
hefur verið til kisiljárnfram-
leiðslu, fyrir framleiöslu annarr-
ar járnblenditegundar. Er þetta
veigamikil ástæða fyrir áhuga
Elkem á samvinnu um kisiljárn-
framleiöslu á Islandi.
Sem fyrr segir hefur heims-
markaðsverð á kisiljárni sveifl-
ast mikið á undanförnum árum,
eins og glöggt má sjá á meöfylgj-
andi töflu og linuriti. Kisiljárn-
verð hefur staöiö mjög lágt á sl.
ári en virðist nú vera heldur á
uppleið ef dæma má af breyting-
um á skráöu veröi i Bretlandi og
upplýsingum Elkem, enda gerir
Elkem ráö fyrir verulegri verð-
hækkun næstu tvö árin. Linuritið
sýnir bæði hið skráöa verð í Bret-
landi (skv. Metal Bulletin) og
skilaverö til norskra kisiljárn-
framleiðenda. Til þess aö verð-
forsendur áætlananna fái staðist
þarf verðið að hækka verulega
fram til 1978, en þó mun verðið,
sem reiknað er með þá, enn verða
iægra en það komst hæst 1974-
1975. 1 heild verður að telja
markaösforsendur traustar
vegna samvinnu við Elkem og er
þaö einnig álit hlutlausra aðila,
sem leitað hefur verið til um þetta
efni, eins og nefnt var hér aö
framan. En hagur fyrirtækisins
er vitaskuld mjög háður þvi aö
hagvöxtur glæðist á ný I iðnaðar-
löndum Vestur-Evrópu á næstu
árum.
Sala Járnblendifélagsins virð-
ist veröa mun betur tryggð i nú-
verandi samningum en áður, en i
sölusamningum felst, að nýting
framleiðslugetu hinnar islensku
kisiljárnverksmiðju veröur aldrei
lakari en i verksmiðjum Elkem.
Þess má geta, að á samdráttarár-
um hefurnýting framleiðslugetu i
verksmiðjum Elkem aldrei verið
lakarien75% af fullum afköstum.
Sölukostnaður er jafnframt talinn
lægri i núverandi samningum en
áöur, en meöalsölulaun eru nú
áætluö 1,7% af brúttósölu sbr. við
3.6% i samningum viö U.C.C..
Þjóðhagsstærðir. Ctflutnings-
tekjur I heild , m.v. verðlag og
meðalgengi ársins 1976, eru
áætlaðar 5.050 m. Isl. kr. eða tæp-
lega 7% af heildarvöruútflutningi
1876 oger þetta svipað hlutfall og
áður var reiknað með. Vinnslu-
virði fyrirtækisins, sem sýnir
framlag þess til þjóðartekna, og
lita má á sem þá viröisaukningu,
sem á sér stað við framleiðsluna,
er í meöalári á verðlagi ársins
1976 áætlaö 3.400 m.isl. kr. eða
1.3% af vergum þjóöartekjum
1976. Sem hlutfall af f.o.b. verð-
mæti er vinnsluvirðið 47-48%,
sem er liklega nokkru hærra en
hjá álverksmiöjunni, en talsvert
lægra en t.d. i sjávarútvegi. Aö
viðbættu raforkuverði hækkar
vinnsluvirðið i 3.050 m.kr. eða
1.6% af þjóðartekjum og rúmlega
60% af heildartekjum, sem er
sennilega talsvert hærra ni ál-
verksmiðjunni.
Lokaorð
Helstu niðurstööur þessara at-
hugasemda eru þær, að í saman-
burði við fyrri samninga séu
áætlanir um stofnun og rekstur
fyrirtækisins mun traustari en
áður. A þetta einkum við um
stof nkostnaðar- og rekstrar-
kostnaðaráætlanir, um sölu- og
markaðsmál og fjáröflun til
byggingar verksmiðjunnar. Hins
vegar sýna núverandi áætlanir
minni arðsemi en þær fyrri, enda
sennilega mun varkárari en þær
áætlanir, sem gerðar voru i sam-
vinnu við U.C.C.. Mest áhætta
virðist bundin forsendum um þró-
un markaösverðs, þótt hún sé al-
mennt talin verða svipuð því, sem
þessar áætlanir gera ráð fyrir.
• •
Rekstrarskilyröi fyrirtækisins
ráðast auðvitaöað verulegu leyti
af orkuverðinu, en um það hefur
ekki verið fjallað hér, enda mun
það atriði tekiö til sérstakrar at-
hugunaraf öðrum. 1 athugasemd-
um Þjóðarhagstofnunar um fyrri
áætlanir frá 8. marz 1975 er i loka-
orðum vikið nokkuð aö samning-
um um orkuverö. Niðurstaða
þeirra athugasemda sýnist enn i
fullu gildi, en hún var á þá leiö, að
hineiginlegaáhætta islendinga er
fyrst og fremst fólgin i þvi, hvort
kisiljárnframleiðslan stenst til
frambúðar samjöfnuð við annan
orkufrekan iðnaö eöa aöra orku-
notkun á næstu árum og áratug-
um.