Þjóðviljinn - 11.06.1977, Blaðsíða 7

Laugardagur 11 júnl 1977 ÞjúpyiLJINN — SIÐA 7
3„Viö óbreyttar aðstæður verður atvinnumálum
islenskra öryrkja ekki komið i viðunandi horf,
nema löggjafinn grípi í taumana og leggi þá skyldu
á herðar atvinnurekendum að ráða til sín öryrkja”
Við megum
skammast okkar
1. Rétturinn til vinnu.
Stundum hafa þær hugmyndir
skotiö upp kollinum, aö eölilegt
sé og nauösynlegt aö lögfesta i
stjórnarskrá landsins rétt
launafólks til vinnu. Aö
þjóöfélaginu beri framar öllu
ööru skylda til aö tryggja hverri
einustu vinnandi hönd starf viö
sitt hæfi.
Slfkum hugmyndum um lög-
bundinn atvinnurétt er yfirleitt
tekiö fálega, þær hafa enn ekki
náö fram aö ganga eöa vakiö
áhuga ráöamanna. Ástæöan er
auövitaö sú fyrst og fremst, aö
sjálf þjóöfélagsfræöin, islenska
hagkerfiö, hefur ekki hag af
sliku atvinnuöryggi.
Rétturinn til aö ráöa starfs-
fólk til vinnu og ráöskast meö
vinnuafliö er alfariö i höndum
atvinnurekenda. 1 þeirra augum
er vinna verkamannsins sem
hver annar framleiöslukostnaö-
ur en ekki mannréttindi. Og
meöan svo er kaupir enginn at-
vinnurekandi vinnuafl deginum
lengur en hann hefur af þvi
fjárhagslegan hag.
Lögmál framboös og eftir-
spurnar ræöur á þessu sviöi sem
mörgum öörum, og i samræmi
viö þaö er þaö Islensk réttar-
regla, aö atvinnurekandinn
ræöur þvi hver fær vinnu hér á
landi og hve lengi. Geöþótti
hans ræöur, hverjum sagt er
upp störfum og hvenær. Eina
atvinnuöryggiö er hinn svokall-
aöi uppsagnarfrestur, þaö aö
eiga ekki yfir höföi sér aö vera
vlsaö á götuna fyrirvaralaust.
Hér eru opinberir starfsmenn
vissulega undantekning, Þeir
einir njóta I flestum tilfellum at-
vinnuöryggis, æviráöningar, og
borga talsvert fyrir I launum
sinum.
Þessi Islenska staöreynd um
forræöi vinnunnar vekur sjálf-
sagt takmarkaöa athygli I dag.
Þeir, sem sagt er upp störfum,
fá yfirleitt vinnu fljótlega aftur,
afkomu þeirra er borgiö a.m.k. I
bili. Sem betur fer hefur fjöldi
ytri aöstæöna valdiö því, aö at-
vinnuleysi er nær óþekkt á
Islandi og hefur veriö svo um
mörg undanfarin ár og ártugi.
Eftirspurn atvinnurekenda eftir
vinnuafli hefur oftast veriö mik-
il og laun yfirleitt svo af skorn-
um skammti, aö vinnuþrælkun
hefur miklu fremur veriö hlut-
skipti verkafólks I seinni tlö.
En lögmáliö er óbreytt og
blöur notkunar.
Um leiö og atvinnureksturinn
hefur ekki lengur hag af vinn-
unni, hættir hann, eöa dregur
saman seglin. Verkafólki
veröur sagt upp störfum og á
örskömmum tlma geta þeir at-
buröir oröiö I hagkerfi okkar, aö
atvinnuleysi breiöist út einsog
eldur I sinu.
Þeir sem muna þá tlma, aö
þeir, feöur þeirra eöa afar
þurftu aö flaöra upp um at-
vinnurekendur og verkstjóra
þeirra einsog hundar til aö eiga
von um vinnu, þó ekki væri
nema part úr degi, þeir þekkja
lögmáliö, þeir óttast ef til vill
ekkert meira en atvinnuleysi og
samdrátt. Þeir vita aö þá
veröur verkamaöurinn, sem
byggir afkomu sina á sölu vinnu
sinnar, skyndilega engu
rétthærri en vélin. Hans er ekki
lengur þörf. I bili a.m.k. er ekki
hægt aö græöa á vinnu hans.
Engum heilvita manni ætti þó
aö dyljast, aö vinnandi hendur,
verkafólk til sjávar og sveita, er
dýrmætasta eign hverrar
þjóöar. Þaö er afrakstur launa-
vinnunnar sem skiptir mestu
máli en ekki einhver lögmál. 011
þjóöfélagskerfi, allar réttar-
reglur eiga aö vera til fyrir fólk-
iö, vegna fólksins, en ekki öfugt.
Rétturinn til aö vinna er þvl
grundvallarréttur hvers einasta
manns, grundvallarkrafa til
þjóöfélagsins. Fyrir henni
veröur allt aö víkja, gróöi sem
annaö.
En svona er þaö ekki, þvi
miöur. A íslandi nútlmans er
þaö „vinnuveitandinn” sem
veitir verkamanninum vinnu,
„launþeginn” þiggur vinnu af
honum, hótunin er atvinnuleysi,
hagkerfiö segir jafnvel, aö hæfi-
legt atvinnuleysi sé æskilegt.
Einskonar „hagstjórnartæki”.
Og ráöamenn hæla sér hver I
kapp viö annan, þessa stundina,
fyrir aö hafa tekist aö koma i
veg fyrir atvinnuleysi, en
auövitaö stórlega á kostnaö lifs-
kjara alls launafólks.
2. Hvers eiga öryrkjar
að gjalda?
Astæöan fyrir þvi aö ég hef
kosiö aö rif ja þessa hluti upp hér
aö framan er sú, aö fyrir
skömmu varö ég þeirri reynslu
rikari aö komast persónulega I
kast viö lögmál framboös og
eftirspurnar á Islenskum vinnu-
markaöi. Þá komst ég aö þvi, aö
hiö glæsilega islenska atvinnu-
lif, hin þrotlausa eftirspurn at-
vinnurekenda eftir vinnuafli,
nær aöeins til þeirra, sem eru
fulikomiega heilbrigöir. Þaö er
kappnóg aö gera fyrir hvern
verkfæran mann. En ef starfs-
orkan er skert, er ekki áhugi. Ef
vélin nær ekki fullum afköstum,
er ekki hægt aö nota hana.
Ég komst aö þvl, aö þúsund-
um saman búa íslenskir öryrkj-
ar, sem fyrir slys, veikindi eöa
önnur örlög hafa misst hluta
starfsorku sinnar, viö atvinnu-
leysi og eiga hverfandi
möguleika á atvinnu nokkurs-
staöar.
A Islandi eru nú milli 5 og 6
þúsund öryrkjar. Hluti þeirra er
ekki vinnufær. En stærri hluti
getur, þarf og þráir aö vinna
einhverja vinnu viö sitt hæfi.
örlitlu broti þessa fólks hefur
meö aöstoö eöa kunningsskap
tekist aö ná sér I vinnu, en aö
ööru leyti ganga islenskir
öryrkjar um göturnar þúsund-
um saman, atvinnulausir.
Ég hef kynnst öryrkjum, sem
hafa sótt stanslaust um atvinnu
I 7 ár, án árangurs. Dæmi eru
þess, aö einn öryrki hafi sótt
70—80 sinnum um atvinnu á
undanförnumárum og enn án
árangurs. Ættingjar þessa fólks
og vinir ganga frá einum at-
vinnurekanda til annars, vaka
yfir öllum auglýsingum og
reyna yfirleitt alla hugsanlega
möguleika til aö ná I starf, hálft
starf eöa brot úr starfi, en oftast
án árangurs.
I lögum um vinnumiölum frá
árinu 1956, segir m.a. I 3. gr. aö
hlutverk vinnumiölunar I land-
inu sé aö veita öryrkjum og ung-
lingum aöstoö viö aö finna vinnu
viö þeirra hæfi. Og i lögum um
endurhæfingu frá árinu 1970
segir m.a. I 16. gr. aö þeir sem
notiö hafi endurhæfingar skuli
fá aöstoö til aö finna starf viö
sitt hæfi. Og skuli aö ööru jöfnu
eiga forgangsrétt til atvinnu hjá
rlki og bæjarfélögum.
Hvorugt þessarra laga-
ákvæöa viröist hafa nokkuö aö
segja. Á vegum endurhæfingar-
ráös er rekin vinnumiölun, þar
sem einn eöa fleiri starfsmenn
vinna aö þvl daglangt aö finna
störf fyrir öryrkja. lslenskum
atvinnurekendum, einstakling-
um og opinberum stofnunum
eru sendar sérstakar atvinnu-
umsóknir endurhæfingarráös
þar sem vakin er athygli á mál-
efninu og óskaö eftir samvinnu
og skilningi. En allt kemur fyrir
ekki. Atvinnuumsóknum þess-
um er yfirleitt ekki svaraö,
hvorki af einstökum atvinnu-
rekendum né opinberum stofn-
unum. Forgangsréttur öryrkja
til vinnu hjá riki og bæjarfélög-
um er einfaldlega ekki virtur.
Nú þarf auövitaö ekki aö
segja neinum, aö ekki séu til
næg störf fyrir flesta islenska
öryrkja. 1 nútima þjóöfélagi eru
þau störf flest og fjölgar alltaf,
sem ekki krefjast likamlegs
erfiöis eöa átaka.
Nei, ástæöan er auövitaö sú,
aö hér ræöur lögmál framboös
og eftirspurnar. Meöan enginn
skyldar atvinnurekendur til aö
ráöa tilsín öryrkja eftir ákveön-
um reglum, einsog vlöa er
erlendis, gera þeir þaö ekki
nema þeir hafi hag af því. Og
fyrir þá sök búa islenskir
öryrkjar viö órétti og misk-
unnarleysi, sem ekki ætti aö
þekkjast I siöuöu þjóöfélagi.
3. Tillaga Helga Seljan
og Stefáns Jónssonar.
Viö óbreyttar aöstæöur veröur
atvinnumálum íslenskra
öryrkja ekki komiö I viöunandi
horf, nema löggjafinn gripi I
taumana og leggi þá skyldu á
heröar islenskum atvinnu-
rekendum aö ráöa til sin
öryrkja. Þess vegna var þaö
mikiö fagnaöarefni, aö fyrir
þingslit I vor var samþykkt á
alþingi tillaga þeirra Helga
Seljan og Stefáns Jónssonar um
atvinnumál öryrkja. Tillaga
þessi er tvímælalaust veigamik-
iö spor I rétta átt. Ef er fylgt
eftir gæti hún markab þau tlma-
mót aö Islenska þjóöin þyrfti
ekki aö skammast sin lengur
fyrir meöferöina á öryrkjum.
Tillagan er svohljóöandi:
„Alþingi ályktar aö fela ríkis-
stjórninni aö láta útbúa og
leggja fram á alþingi frumvarp
til laga um atvinnumál öryrkja.
Skal frumvarpiö miöa aö þvl aö
fólk meö skerta starfsgetu fái
tækifæri til vinnu viö sitt hæfi,
annaöhvort á sérstökum vinnu-
stööum á vegum rlkis og
sveitarfélaga eöa meö þvl aö
opna þeim aögang aö hinum
almenna vinnumarkaöi meb
sérstökum ráöstöfunum”.
Arnmundur Bachmann
&5 ára á morgun
Steínunn Þorgilsdóttir
Breiöabólsstaö, Fellsströnd, Dalasýslu
A morgun veröur Steinunn Þor-
gilsdóttir 85 ára. Hún veröur aö
heiman þann dag, en margir
kjósa aö senda henni hlýjar
kveðjur á afmælinu. Einn þeirra
er undirritaöur meö þökkum fyrir
allt gamalt og gott.
Steinunn Þorgilsdóttir fæddist
aö Knarrarhöfn i Hvammssveit
Dalasýslu 12. júni 1892 Foreldrar
hennar voru Þorgils Friöriksson
kennari og bóndi að Knarrhöfn
og kona hans Halldóra Ingibjörg
Sigmundsdóttir. Steinunn varö
snemma bókhneigö og fróðleiks-
fús þannig aö til þess varö tekiö.
Var hún send til mennta i
Kvennaskólanum I Reykjavík I
einn vetur, 1913-1914. Ekki þætti
sllk skólaganga tlöindum sæta
núoröið: hitt vita allir sem þekkja
Steinunni aö vistin I Kvennaskól-
anum varö henni ekki aðeins til
fróðleiks og ánægju meöan hún
stóð: námiö þar varö henni hvati
til framhaldsnáms sem hún hefur
æ siban stundaö. Er hún margfróö
og minnug svo af ber. Hverja
stund hefur Steinunn notað sem
gafsttil menningar og menntunar
sjálfrarsin og ekki siöur annarra.
Hún var kennari I Hvammssveit-
inni 1914-1918, 1919-1920 og
1932-1934, en á Fellsströndinni
1930-1931 og 1932-1934. Auk reglu-
legra kennarastarfa kenndi hún
árum saman börnum I heima-
kennslu, slðast liklega undirrituö-
um veturinn 1956 ef ég man rétt.
Það var dauft barn sem ekki
upptendraöist af fróöleiksþrá og
áhuga á mönnum og málefnum,
námsefni og mannllfi hjá Stein-
unni á Breiöabólstaö. Svo mikla
rækt lagöi hún viö nemendur slna
aö samjöfnubur finnst ekki I
skólagöngu þess sem þetta skrif-
ar. Þá tvo vetrarhluta sem ég var
á Breiöabólstaö var Steinunn
ekki einasti kennari minn heldur
var hún einnig félagi og sam-
verkamaður. Við gegndum
saman I f jósinu, og aö loknum úti-
verkum sat 11 ára drengur löng-
um stundum á kistlinum i búrinu
niöri og fræddist af Steinunni um
ólikustu fyrirbrigöi, um söguna
og landafræöina, um fólkiö, um
tungumál, um pólitlk. Ég var svo
haröur Ihaldsmaöur voriö 1956 aö
ég hika ekki viö aö fullyrða aö fáir
hafi fylgst jafneinbeittir með
kosningaúrslitunum 1956, en þá
var Friöjón, sonur Steinunnar og
Þóröar á Breiöabólstað, I fram-
boöi fyrir Sjálfstæöisflokkinn I
Dalasýslu.
Maöur Steinunnar var Þórður
Kristjánsson á Breiöabólstaö.
Þóröur lést fyrir fáum árum. Þau
hjón voru þremenningar; mig
minnir aö Steinunn hafi sagt mér
þaðeina kennslustundina I búrinu
aö Þórður afi Þóröar og Steinunn
amma Steinunnar hafi veriö syst-
kini. 1 hálfa öld sátu þau hjónin
Breiðabólstaö af miklum
myndarskap. Breiöabólstaöur
varö menningarheimili, einskon-
ar félagsmiöstöö sinnar sveitar.
Þótti fáum málum vel ráöiö aö
ekki væru þau kvödd til.
Steinunn hefur löngum gegnt
margvislegum forystustörfum i
sveit sinni og héraöi, lengst hefur
hún setiö i skólaráöi Húsmæöra-
skólans á Staöarfelli og ann hún
þeim skóla mjög. Þeim verkefn-
um hefur Steinunn sinnt af ein-
lægni, viti og skörungsskap eins
og öllum verkum slnum.
Steinunn Þorgilsdóttir er höfö-
ingi sinnar sveitar. Hún fer ekki
meö gassa, en þeir sem kynnast
henni gleyma ekki viömóti henn-
ar,hlýjuog umframallt menntun.
Mætti ég enda þessar snubbóttu
afmæliskveöjur meö þvi aö senda
frændfólki minu öllu vestra bestu
kveöjur. Steinunni færi ég hlýjár
afmælisóskir minar og minna.
Vonandi fáum viö einhvern
tlma tækifæri til þess aö spjalla
saman i búrinu, niöri, eins og
foröum, þó ég efist um sama póli-
tiskan árangur umræönanna.
Svavar Gestsson