Þjóðviljinn - 23.10.1977, Blaðsíða 8

Þjóðviljinn - 23.10.1977, Blaðsíða 8
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 23. október 1977 ARNI BERGMANN SKRIFAR QQDTTlI fe@[kOuD@[TDDi]Öfl[? Fyrir dága unglingaveikinnar Gunnar Benediktsson: í flaumi lifsins fljóta. Örn og örlygur 1977. Hálfniræður sendir Gunnar Benediktsson frá sér þriðju endurminningabók sina. t hin- um fyrri tveim fjallaði hann um reynslu sem var um margt sér- stæð: erindrekstur uppgjafa- prests fyrir bolsévismann i þeirri fyrstu, siðan var i næstu bók horfið til námsára og þess prestskapar sem þótti áður en leið kominn óralangt frá réttum átrúnaði. Enn skrifar Gunnar sig aftur á bak i timanum og lýsir nú bernsku- og æskuárum sinum i Einholti á Mýrum vestan Hornafjarðar. Hið sérstæða og óvenjulega þokar fyrir sam-islenskri reynslu ef svo mætti að orði kveða. Bernskuár i islenskri sveit nálægt aldamótum eru efni fjölda bóka, sem hljóta um margt að verða hver annarri likar. Hið þakkláta, nákvæma, umburðarlynda og ögn hátið- lega minni á bernsku daga lýsir ætt og uppruna, húsakynnum, þjóðtrú, búskaparháttum, útsýni til allra átta, flórmokstri, sauðburði, hestum og húslestr- um. Svona bækur eru um margt ágætar og elskulegar Og það eru ekki elliglöp i penna Gunnars, hann stilar margt vel og skyn- samlega. í frásögnina sækja einum of oft orðasambönd sem setja helst tii drýgindalegan bóklegan svip á stilinn, hlaða á hann yfirvigt nokkurri. En þetta er gömul og ný synd Gunnars sem hann leysir sig undan með ýmsum góðum kostum. Vanda Gunnars, sem og ann- arra sem fást við þennan stóra samnefnara: bernsku i sveit i hinni islensku eilifð sem alda- mótaárin eru, er best að lýa með einu orði: Þórbergur. Þvi við komumst ekki langt frá þeirri tilfinningu, að með Suðursveitarbókum hans, sem gerast á sama tima og á svip- uðum slóðum og þessi bók Gunnars Benediktssonar, hafi með nokkrum hætti verið settur púnktur aftan við þessa tegund bókmennta. Að eitthvert sér- stakt kraftaverk þurfi að gerast til að bók um sama efni verði að meiriháttar tiðindum. Ég nefni Gunnar Benediktsson: Sama lag i hljómkviðunni. eitt dæmi: Gunnar skrifar ágætan kafla um leiki og skemmtanir barna og unglinga þar austur á Mýrum. Og þótt hann haldi lengur áfram upp gelgjuskeið i lýsingu sinni en Þórbergur (og getur t.d. um það skemmtilega úrræði að ungt fólk trallaði fyrir dansi) — samt sem áður hlýtur kafli um þessa hluti alltaf að eiga erfitt uppdráttar i samanburði við viddir, nákvæmni og kimni Rökkuróperunnar. Sé vikið að fróðleik, bókarinn- ar finnst mér sérstök ástæða til að minna á innvirðulega lýsingu á flórmokstri, á mjög fjölbreyti- legum heyskap og þó einkum á hinni fullkomnu nýtingu allra fanga sem hægt var að draga saman til matar, fóðurs og eldi- viðar. Þessi gjörnýting er lesanda úr annarskonar samfélagi furðu mögnuð og vonandi holl reynsla. Þó er sá kafli ótalinn, sem verður flest- um lesendum drýgst viðbót við það sem þeir áður kunna að hafa blaðað í. En það er lýsingin á sambýli fólksins við vötn sem eru stærri og viðsjárverðari en nokkurn Suðurnesjamann grun- ar — jafnvel þótt hann aki hringveginn fimm sinnum. Stundum gerir ungur smali sér litið fyrir og gengur i kafi eftir botni ár eða kvislar — rennblaut vaðmálsfötin koma i veg fyrir að hann fljóti upp. Þau gætu lika drekkt honum fyrir fullt og allt. Undir lok bókarinnar segir sem svo: ,,Ég man vel stundir, er ég var gagntekinn af tómleika og átti drauma um það, að eitthvað gerðist, sem kæmi verulegu róti á tilveruna. En það voru aldrei annað en einstakar stundir, sem hurfu á svipstundu eins og ský frá sólu.” Lengra en þetta gengur Gunnar ekki i að lýsa þvi sem nú er kallað unglingavandamál. Það er einmitt eitt af þvi eftir- tektarverða við þessa bók, hve rækilega hún leggur áherslu á samræmi i tilverunni, drengur, fullorðnir, skepnur, fjöll og vötn fylgja öll sama lagi i hljómkviðu almættisins. Og við vitum ekki vel hvað hér á rikastan hlut að máli: náttúrubundnir lifshættir, vinsamleg afstaða hins aldraða til bernsku sinnar eða þá samis- lensk eftirsjá eftir fyrri tið, sem á sér ekki hvað sist forsendu i öryggisleysi stökkbreytinga siðustu áratuga. AB. Hún ber af Liv Ullmann: Umbreytingin. Ólöf Eldjárn þýddi. Helgaiell 1977. 348 bls. Mikill hluti af endurminningum þessarar miklu lelkkonu er byggður upp af hliðstæðum og andstæðum. Atvik úr nútið og for- tið, skiptast á með verulegum hraða: sorgir og gleði bernsku- áranna og heimsfrægð nútimans, hin sæla nálægð við Noreg og öryggisleysi Hollywoodsam- keppninnar, farsælar fyrstu ástir undjr grenitré heima og náttúru- laust daður i Cannes. Hún segir Þorlákur þreyttur fyrir aldur fram Hafliði Vilhelmsson: Leið 12, Hlemmur—Fell. örn og örlygur 1977. 200 bls. Þorlákur fer að búa i litlu timburhúsi afa sins vestur i bæ vegna þess að hann vill frelsi. Til hvers? Til að geta komið fullur heim, haldið parti, sofið hjá, án bess áð heyra nöldrið i móður sinni. Ef við freistumst til að lita á strákinn Þorlák sem fulltrúa kynslóðar, þá á hún þessa frels- isþörf sameiginlega með öllum öðrum. Allar kynslóðir þurfa að brjötast undan foreldravaldi svonefndu. En margar þeirra freistast til að takast á við stærri vanda enn þann, sem holdtekinn er f viðhorfum pabba og mömmu til ástamála og brennivins. Þorlákur og vinir hans eru alveg lausir við allt sIíkt. Þeir eru til á mjög þröngu sviði. Þetta er vandi Þorl áks o g um lei ð vandi bó kar og höfundar. Eins og liklegt er verður Þorlákur fljótt þreyttur á hinu auðvelda frelsi partia i miðri viku og tilfallandi kvennafari. Hann tekur saman við Asdisi sem vinn- ur i sömu fabrikku og hann. Ásdis er móðurvaldið i nýrri mynd : hún vill reglusemi, tekjur, kaffi- drykkju, ættingjatengsli, gardfn- ur, mublur og húsakaup. Þorlák- ur sættir sig við þetta um hriö. Sfðan gerir hann smáuppreisn. Honum finnst Asdis og hennar fólk tala tóma vitleysu. Og vand- inn er sá, að fyrri vinir úr frels- inu, Gústi heitir fyrirliði þeirra, þeir hafa ekkert til málanna að leggja sem er mikið skárra. Að minnsta kosti láist höfundi að telja okkur trú um það. Þeir eru Hafliði Vilhelmsson: Tvennskon- ar dauði að sinu leyti jafn galtdmir og Asdis greytetrið. Uppreisnin er þvifólgini þvi að Þorlákur skrúfar sig upp i yfir- máta rómantiska ást til Mariu, sem hann hefur séð bregða fyrir tvisvar. I þeim þætti reynir höf- undur mjög rækilega á þolrif les- andans : færþetta staðist? Þaðer ekki gott að vita, hitt er svo m jög sennilegt, að Þorlákur skreiðist heim til Áskisar sinnar að stuttu ævintýri loknu. Þau ætla að fara að búa i alvöru. Byggja, bæta og breyta. Það gat farið á tvo vegu um framtfð þessarar fyrstu sögu- persónu ungs höfundar. Annað- hvort dó hann inn i búsýslu i Breiðholti, eð þá drukknaði i brennivini i bóhemskum hjalli á þeim frá heimsfrægu sambandi við Ingmar Bergman og sleppur lifa- ndi frá þvi erfiða verki, þvi Liv Ullaman hefur yfirburði til að bera og góða greind. Hún segir frá glimu sinni við hlutverk, ný og klassisk. Þvi miður er það algengt i Vesturgötunni. Þriðji kosturinn varekkitil : Þorlákur átti sér vist aldrei lifs von. Þetta er i sjálfu sér sannferð- ugt. Það er helstur kostur bókar- innar, að hún er vitnisburður frá fyrstu hendi um kynsldð, sem hefur enn ekki gefið sér mikinn tima til að segja af sér sögur. Svo langt sem hún nær. Og hún nær ekki ýkja langt: sögusviðið er þröngt. Höfundur hefur ekki yfir- sýn yfir nema hluta af lifi kyn- slóðar. Hann á i vandræðum með sjónarhorn. Það er sem hann sé staddur i ringulreiðinni miðri. Ringulreið þessi tekur af honum völdin yfir máli og stil. Talmál timans, sem auðvitað á sinn rétt, blandast á tilviljunarkenndan og oft ankannalegan hátt saman við glefsur úr hinum og þessum teg- undum bóka og blaða. Það vantar fyigni i frasögnina. Fyrr en varir er horfið frá vissri ræktarsemi við smáatriði, frá til- raun til að fylla út i' mynd, yfir i bláþráðótt ágrip af þvi sem ger- ist. Persónusafn er ekki fjólskrúð- ugtog einatteins og saumað sam- an með hvitum þræði. Ættingja- hópurinn, vinkonur Ásdisar, eru látnar freista lifsins á einum farsadrætti hver um sig. Parti- vinirnir eru óttalegir pappirsbúk- ar. Vinurinn Gústi til dæmis, sem er öðrum fyrirferöarmeiri, er og verður óttalega loftkenndur. Við getum hinsvegar tekið mark á Þorláki svo langt eða skammt sem hann nær. Og það má segja höfundi til hróss, að hann hefur ekki tiiburöi til að fegra þetta sköpunarverk sitt eins og oft vill verða, þegar ungur höfundur fjallar um jafnaldra sinn og val- kosti hans. Mest lif er þó meö Asdisi, einni af þessum umsvifa- miklu búsýslumanneskjum sem eru án fyrirvara jábræður sam- félagsins og ansa ekki neinni vit- leysu. Þættir úr sambúð þeirra Þorláks eru áþreifanlegastur ár- angur viðleitni nýliða, sem hefur, satt best að segja, margt að var- ast. —AB sjálfslýsingum liStafólks, ekki sist hér á landi, að eftir bernsku- lýsingar (sem oftast eru nokkuð góðar) taki við hrá upptalning á atvikum, persónum, verkefnum, i bland við hégóma og sérhlifni sem drepur mörgu þvi á dreif sem máli skiptir. Frásögn Liv Ullmann er kannski ekki laus við kóketteri, en hún er miklu heiðar- legri en það sem við eigum að venjast. Hún forðast ekki það sem erfitt er að tala um. Hún lýsir sannferðuglega þeirri einmana- kennd, sem er hennar förunautur jafnt i uppvexti sem i frægð. Þörfinni fyrir viðurkenningu, uppörfun, hylli, fyrir skjól hjá öðrum — sem svo miklu ræður um lif hennar og Iist. Hún lyftir þessum hlutum út fyrir svið hins persónulega, einkamálanna. Hún veit mjög vel af hættum lifs i listum: „meðbræður minir urðu mér hlutir sem ég gat hagnýtt mér i starfi” segir hún á einum stað. Hún hefur ágætt auga fyrir spaugilegum eða grátbroslegum hliðum þeirrar ánauðar sem fylgir frægð, auði, sviðsljósum. Samanburður hennar á kvöldverð með Nixon og Brézjnéf og frum- sýningarparti i norsku leikhúsi hefur þegar viða farið. Mörgum mun sjálfsagt finnast það merkilegast við þessa bók, að hér eru mætt á sinn stað öll hin helstu vandamál einstæðrar, úti- vinnandi móður — eins og það heitir. Fjárhagur Liv Ullmann er að visu miku betri en langflestra annarra i hennar sporum. En vandi og bölvun hefðbundinnar hlutverkaskiptingar i starfi, heima, i þroska barna, reynast, einsog bókin sýnir, lygilega sterkir þættir einnig I lifi þeirrar konu, sem flestir munu halda að hafi sigrað heiminn. ölöf Eldjárn hefur þýtt þessa velkomnu bók á mál sem oftast nær er gott og sjálfsagt og eðli- legt. Má vera það heföi stundum verið skynsamlegra að leita annarra leiða I þýðingunni, einkum þar sem umsagnir verða fæstar i hraðri skeytingu frá- sagnarinnar. ÁB

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.