Þjóðviljinn - 09.12.1977, Page 12

12 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Föstudagur 9. desember 1977
Siglaugur Brynleifsson:
Hungur og
hagvöxtur

How the Other Half Dies. The
Real Reasons for World Hunger.
Susan George. Penguin Books
1976.
The Coming of Post-Industrial
Society. A Venture in Social
Forecasting. Daniel Beli.
Penguin Books 1976.
Daniel Bell er prófessor i fél-
agsfræði við Harvard-háskólann
og er vel þekktur höfundur, hefur
skrifað margt um félagsfræði og
pólitik. 1 þessari bók sinni ræðir
hann væntanlega þróun iðn-
væddra samfélaga framtiðarinn-
ar og þá einkum bandarisks sam-
félags. Höfundurinn slær sér i hóp
fútúrologa með þessari bók sinni
og meðal þeirra kennir margra
misjafnra grasa, en eitt eiga þeir
sameiginlegt og það er vissa um
framhald tæknivæðingar og
framhald gjörnýtingar hráefnis
og vinnuafls i þágu samfélagsins.
Bell rekur forsendur framtiðar-
samfélagsins, lýsir iðnvæddum
samfélögum nútimans og ræðir
ýmsar kenningar um þróun sam-
félaganna. Siðan tekur hann að
rekja fyrstu væntanlegu breyt-
ingarnar, sem hann sér örla á nú
þegar, aukinn þátt þjónustu-
starfa, stóraukið þekkingarmagn
og hraðstigar tækniframfarir.
Hann telur að stéttagerðin muni
breytast. Tæknikratarnir muni
mynda yfirstétt og blómi hennar
verður meritokratie, hátindur
teknokrata, siðan er breiður hóp-
ur þeirra sem sinna þjónustu-
störfum og iðju sem er stjórnað af
tölvum, sem eru mataðar af völd-
um sérfræðingum i hverri grein.
Það má kynnast visi þessa fyrir-
komulags i Japan nú á dögum.
Efnahagsleg velgengni Banda-
rikjanna byggist nú mjög á fjár-
festingu érlendis og álitur höf-
undurinn að sá þáttur efnahags-
stefnunnar muni aukast eftir þvi
sem Hður.
Höfundurinn fjallar um
fræðslumál og fræðslukerfi fram-
tiðarinnar og telur, að visi þess
megi nú marka i þessu kerfi nú á
dögum, þar sem flest sé miðað við
undirbúning „hráefnisins” undir
tæknivædd samfélög, sem tilvon-
andi starfslið og neysluþegna.
Hann telur, að kerfið hljóti að
miðast við nauðsyn samfélagsins,
aukinn hagvöxt og eyðslu og
þvi beri að ýta undir alla
þá þætti sem þetta tvennt
byggist á. Ilann telur
að fræðslan muni verða áfram-
'‘■ii' '»11^
haldandi, þ.e. aukin full-
orðinsfræðsla til frekari
starfshæfni og að þekking hvers
einstaklings verði gjörnýtt i þágu
þeirra stofnana og fyrirtækja sem
móti stefnu framtiðarinnar.
Einstaklingurinn verði að aðhæf-
ast kerfinu og einkalíf verði svo
til úr sögunni i þeirri mynd sem
ennþá eimir eftir af. Hóplifið
verði eitt helsta einkenni framtið-
arinnar og tilfinningalegum þörf-
um manna og smekk verði svaláð
af þar til mótuðum stofnunum
fjölmiðla og skemmtanaiðnaöar.
Samfélagið verður algjörlega
merkantiliserað undir yfirskyni
velferðar, sem hægt er að hafa
mikið uppúr.
Mónó-smekkurinn mun rikja
þvi að frávik frá honum eru sam-
félaginu of dýr og innrætingin
mun verða slik, að annað verður
ekki hugsanlegt. Dagheimili og
skólar munu gegna þvi hlutverki
að móta smekk og kröfur ein-
staklingsins og þar verður honum
kennt ,,að taka sjálfstæðar
ákvarðanir og hugsa sjálfstætt”,
en það er i rauninni sama og að
segja honum að glata öllum til-
raunum til sjálfstæðs mats á
samfélaginu, þvi að kennslan i
þessum greinum byggist á þvi að
aldrei sé imprað á þvi að velferð-
arsamfélagið sé ekki eins og það
bezt getur orðið, og að annað
nafni „necrophila” og i þeim
skilningi, að þeir hafi glatað öíl-
um mennskum kenndum nema
græðginni i efnislega hluti, dauða
hluti, rúnir öllum þeim kenndum,
sem menn nefna mennskar. Þessi
manntegund eru tilvonandi fakt-
orar og eru þegar orðnir faktorar
fjölþjóðahringanna vitt um lönd.
Og það kaldhæðnislega er að það
er þetta botnfall, sem Bell nefnir
„meritókratie” framtiðarinnar.
Framtiðarmynd Bell’s er i stór-
um dráttum: Hóplif mataðra
vinnudýra sem vinna fjölþjóða
hringum af einfeldingslegri holl-
ustu og eru i rauninni þeirra eign
og allt er þetta byggt á framhaldi
mengunar og gjörnýtingar
hráefna jarðarinnar og svivirði-
legu arðráni þriðja heimsins eða
nýtingu vinnuafls þeirra þjóða,
sem lokkaðar hafa verið til þess
að veita f jölþjóðahringum
aðstöðu eða selstöðu vegna
höfundur þær breytingar, sem
orðið hafa á landbúnaði i Banda-
rikjunum og viðar undanfarin ár.
I stað þess að rækta landið og
beita búsmala i högum er verk-
smiðjubúskapur stundaður, fóður
búsmalans er ræktað i stórum
einingum og búsmalinn fóðraður
inni, aldrei hleypt út. Á þennan
hátt er hægt að framleiða meira
kjöt á styttri tima en áður.
Kjötneyslan eykst og þvi verður
minna af afgangs korni. Bændum
fækkar stöðugt i Bandarikjunum
og landbúnaðurinn er i siauknum
mæli rekinn af stórfyrirtækjum,
sem stunda verksmiðjubúskap,
en það rekstrarform krefst
fjármagnsaukningar, reynt er að
koma vörunni út á sem stystum
tima, með sem mestum hagnaði.
Ennþá heldur fjölskyldubú-
reksturinn sér i Evrópu,
en þar hefur verið tekinn
upp verksmiðjubúskapur
i hænsnarækt og svinarækt.
Þetta rekstrarform verður
til þess að hin stöðuga samkeppni
innan þess ýtir undir stöðuga end-
urnýjun og eykur kostnaðinn við
framleiðsluna og þar með afurða-
form samfélaga sé ekki mögu-
legt.
Höfuðáherslan veröur lögð á
það, að nútiminn sé hátindur
tækni og menningar og þvi sé arf-
leifð fyrri tima þýðingarlaus.
Með þeirri kenningu geta tækni-
kratar og meritókratiið réttlætt
rikjandi ástand fullkomlega og
hins vegar mun hóplifið fyrir-
byggja öll frávik frá rikjandi
hugsunarhætti, ef þá verður
nokkur hætta á þvi eftir heila-
þvott og afmenningu sem fer
fram á dagheimilum og skólum.
Höfundurinn lætur hjá liða að
spá lengra en til næstu aldamóta
og einnig frestar hann uppgjörinu
við þriðja heiminn til sama tima,
segir að það uppgjör verði við-
fangsefni 21. aldar. Svo að það
vantar talsvert i þessa framtiðar-
mynd, hún er einskorðuð við
Bandarikin og vestræn lönd. En
stefna nútima tæknikrata og
fjölþjóðahringa er nú þegarmótuð
og unnið er að þvi leynt og ljóst af
þessum öflum að ná tangarhaldi á
allri lifstjáningu svo ekki sé nú
talað um neysluvenjur og
smekk, heilaþvotturinn er
ástundaður af útsmognum
spekúlöntum. Neysluvenjur
smábarnsins eru mótaðar i
fjölmiðlum þeim, sem það hefur
aðgang að, enda segja félags-
fræðingar á snærum hringanna,
að leggja beri áherzlu á að ná ti!
smábarna sem allra viðast uppá
tilvonandi neyzlumótun. Þessi öfl
hafa á sinum snærum móralskt
botnfall flestra samfélaga, þ.e. þá
áhrifamenn, sem eru tilbúnir að
selja sig fyrir fé eða tilvonandi
stöður og sposlur þegar fjölþjóða-
hringurinn hefur náð tangarhaldi
eða aðstöðu i viðkomandi samfél-
agi. Þessir hópar þjóðvillinga og
vesalinga eru komnir á það stig,
aö minna helst á róbóta eða
Frankensteina, i rauninni dauðir
menn, sú tegund sem Erich
Fromm kallar þvi óhugr.anlega
græðgi, heimsku og álappaháttar
skillitilla forustumanna. Þegar
slikar selstöðuverksmiðjur hring-
anna eru komnar upp, fjölgar
þeim stöðugt sem eru bundnir
■ hagsmunum hringsins, og botn-
fallið er alltaf til þjónustu reiðu-
búið.
Bakhlið þessa framtiðar og nú-
tima samfélaga er lýst æi bók
Susan George „How the Other
HalfDies”. Höfundurinn stundaði
m.a. nám i Sorbonne, hún átti hlut
að riti Rómar-klúbbsins World-
Hunger: Causes and Remedies.
Höfundurinn segir i inngangi að
bókinni, að hún fjalli um fólk, um
þau öfl i mannheimi sem ákveði
hvað mikið etið sé og ákveði jafn-
framt örlög fólks. Hún heldur þvi
fram og færir fyrir þvi gild rök,
að hungrið i heiminum stafi ekki
af offjölgun mannkynsins, né
uppskerubresti hér og þar eða
breytingum á loftslagi, heldur
einfaldlega af þvi að rikar þjóðir
ráði yfir matarbirgðum heimsins
pg stundi þá iðju að framleiða
matvæli á sem ódýrastan hátt til
þessað geta grætt sem allra mest
á þeim og margfaldað afrakstur-
inn með endurvinnslu matvæl-
anna i ýmsum gerðum. Hún telur
að fjölþjóðahringir matvæla-
framleiðslu og matvælaiðnaðar
eigi alla sök á hungrinu, ásamt
vestrænum rikisstjórnum, sem
noti hungrið i pólitiskum tilgangi,
veiti vinsamlegum rikjum þriðja
heimsins aðstoð i ómerkiiegum
mæli en svelti þau, sem ekki
dansa eftir vilja þeirra rikja, sem
liggja með offramleiðslu mat-
væla i haugum.
Matvælaprangið, „græna bylt-
ingin” og endurvinnsluiðnaður
matvæla, ætlaður efnuðum þjóð-
um og valdapólitik skapa hungrið
i heiminum. Höfundurinn telur að
afnám afskipta rikra þjóða af
hungursvæðunum myndi vepða til
þess að létta hungrinu.
1 fyrsta kafla bókarinnar ræðir
verð, bændum stórfækkar og
stærri og stærri svæði liggja i
órækt, þar sem auðvelt væri að
rækta korn til manneldis. Það
væri þvi hægur vandi að rækta
nóg korn i Bandarikjunum til að
fullnægja eftirspurninni, en það
borgar sig ekki sé borinn saman
afraksturinn af verksmiðjubúun-
um og fóðurræktinni. Það borgar
sig betur að rækta korn ofan i
svin, alifugla og nautgripi i verk-
smiðjubúunum heldur en að
rækta korn til manneldis.
Þótt nægar kjötbirðir og korn-
birgðir séu til staðar i Bandarikj-
unum, þá á sér þar stað einnig
sultur. 1972 telja opinberar
bandariskar skýrslur að 10-12
miljónir manna i Bandarikjunum
þjáist af hungri eða hungurkvill-
um og svo myndi einnig vera i
ýmsum Evrópurikjum, ef ekki
kæmu til almannatrýggingar.
Þegar brot af ibúafjölda Banda-
rikjanna þjáist af hungurkvillum
þá verður hlutfallið annað i þriðja
heiminum, þar virðist helmingur
ibúa margra rikja þjást af hungri
eða hungurkvillum og þegar talað
er um að þessar hungrandi þjóðir
gætu ræktað það sem skortir, þá
hefur hungrið og afleiðingar þess
sligað allt frumkvæði, það hefst
ekki að og er fjarri þvi að vera
búið til framkvæmda. Höfundur-
inn lætur liggja að þvi að það sé
fjarri þvi að vera óliklegt að þeir
sem haldi miklum hlutum þjóða
þriðja heimsins á hungurstiginu,
geri það ekki af ásettu ráði. Þvi
að hinir hungruðu, sjúku og deyj-
andi eru ekki liklegir til þess að
hrinda af sér oki þeirra sem eru
orsök hungurdauðans.
Þess ber að geta að innan þriðja
heimsins eru viðast hvar öfl, sem
hafa allan sinn hag af þvi að
ganga erinda erlendrar ásælni og
eru þau alloft á snærum einhvers
auðugs rikis eða fjölþjóðahringa
og samsömuð þeirra hagsmun-
um.
Auðug riki hafa þvi aflað sér
áhrifa meðal áhrifahópa i þriðja
heiminum, gegn ýmiskonar frið-
indum til rekstrar þar annað-
hvort beint eða undir yfirskyni
atvinnurekstrar, þvi eins og vitað
er er mestan arð að hafa af ýmis-
konar verksmiðjurekstri i lönd-
um þar sem kaup er lágt og hrá-
efni eða orka ódýr. Þetta er gert
oft með beinum eða óbeinum
mútum eða pólitiskum aðgerðum.
Ohugnanlegustu dæmin um
fjárfestingar erlendra aðila með-
al hungrandi þjóða þriðja heims-
ins er matvælaframleiðslan sem
þar er rekin af ýmsum alþjóðleg-
um fyrirtækjum, þar sem lúksus-
vörur eru framleiddar á landi
sem tekið hefur verið frá snauð-
um bændum og búaliði. Ódýrt
vinnuafl er þarna fyrir hendi og
mútuþjónar innlendir stuðla að
þvi að allt gangi hnökralaust og
þeir hirða sinn skerf fyrir aðstoð-
ina.
Dæmi um þetta eru t.d. kjöt-
framleiðsla fyrir evrópskan og
bandariskan markað á ýmsum
hungursvæðum i Afriku, banana-
ræktin i Mið-Ameriku og
aspargusframleiðsla Japaná i
Brasiliu. ,
Höfundur rekur ýmsar sögur af
glæpastarfsemi ýmissa fjölþjóða-
hringa i þriðja heiminum og þeim
löndum sem jaðra við hann. Hún
hefur gert samanburð á öflugustu
hringunum og starfsemi þeirra og
telur að enginn hringanna gangi
eins langt i glæpsamlegu athæfi i
þriðja heiminum og svissneski
hringurinn Nestle, sem ræður
víða mjólkurdufts- og sætinda-
mörkuðum, Unilever er einnig á
þeirri skrá, ásamt fleiri.
, Svo er það sú virðulega stofnun
Alþjóðabankinn, sem sumir
einfeldningar meðal islenskra
stjórnmálamanna telja mjög svo
vandað og heiðarlegt fyrirtæki.
En samkvæmt lýsingu Susan
George er sú stofnun algjörlega á
snærum braskara fjölþjóða-
hringa og þeirra rikja sem
ástunda samskonar stefnu. Bank-
inn lánar fé til framkvæmda, sem
fulltrúar fjölþjóðahringa telja
arðbærar og standa sjálfir að eða
hafa náin afskipti eða gróða af.
Gott dæmi um slikt eru þær virkj-
anir sem gerðar hafa verið hér á
landi. Búrfells og Sigölduvirkjan-
ir voru fjármagnaðar vegna þess
að fjölþjóðahringar náðu hag-
stæðum samningum um
rafmagnskaup við fulltrúa
islenzku rikisstjórnarinnar, en
verðið var i þá veru, að ennþá er
vitnað til þessara samninga þeg-
ar kunningjar úr þeim herbúðum
hittast á góðri stund. Sjaldan hafa
kjánalegri rafmagnssölusamn-
ingar verið samþykktir af nokk-
urri rikisstjórn i heiminum, enda
lengi búnir að vera aðhlátursefni.
Auk þessa er ísland láglauna-
svæði. Höfundurinn segir að þeg-
ar óskað sé fjármögnunar frá
Alþjóðabankanum, þá sé venjan
að litið sé á lista væntanlegra
hagsmunahópa i sambandi við
lánið og þeir látnir vita og siðan
ráðist svarið af þeirra viðbrögð-
um. Alþjóðabankinn sem ein-
hverskonar hjálparstofnun van-
þróaðra þjóða eða hálf van-
þróaðra, er algjör lygi og þvi trúa
ekki aðrir en fáfróðustu einfeldn-
ingar. Aftur eru aðrir sem vita
hvað klukkan slær og notfæra sér
þá þekkingu oft með ágætum
árangri fjárhagslega.
Bók Susan George’s er einkar
fróðleg og þörf hugvekja, hún
byggir hana á öruggum heimild-
um og eigin reynslu. 1 bókarlok
ræðir hún nokkuð þá úrkosti sem
hún telur liklega til þess að forða
þvi að miljónir manna deyji úr
hungri eða hungurkvillum ein-
göngu i þeim tilgangi að banda-
riskir og evrópskir hluthafar
ýmissra fjölþjóðahringa megi
græða sem mest á hungurdauða
þeirra.